ଇହ କିଲୈକମାକାଶଦ୍ରଵ୍ଯମେକଂ ଧର୍ମଦ୍ରଵ୍ଯମେକମଧର୍ମଦ୍ରଵ୍ଯମସଂଖ୍ଯେଯାନି କାଲଦ୍ରଵ୍ଯାଣ୍ଯନନ୍ତାନି
ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯାଣି . ତତୋଽପ୍ଯନନ୍ତଗୁଣାନି ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯାଣି . ତଥୈଷାମେଵ ପ୍ରତ୍ଯେକମତୀତାନାଗତାନୁଭୂଯ-
ମାନଭେଦଭିନ୍ନନିରଵଧିଵୃତ୍ତିପ୍ରଵାହପରିପାତିନୋଽନନ୍ତାଃ ପର୍ଯାଯାଃ . ଏଵମେତତ୍ସମସ୍ତମପି ସମୁଦିତଂ ଜ୍ଞେଯମ୍ .
ଇହୈଵୈକଂ କିଂଚିଜ୍ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଜ୍ଞାତୃ . ଅଥ ଯଥା ସମସ୍ତଂ ଦାହ୍ଯଂ ଦହନ୍ ଦହନଃ ସମସ୍ତଦାହ୍ଯହେତୁକ-
ସମସ୍ତଦାହ୍ଯାକାରପର୍ଯାଯପରିଣତସକଲୈକଦହନାକାରମାତ୍ମାନଂ ପରିଣମତି, ତଥା ସମସ୍ତଂ ଜ୍ଞେଯଂ ଜାନନ୍
ଜ୍ଞାତା ସମସ୍ତଜ୍ଞେଯହେତୁକସମସ୍ତଜ୍ଞେଯାକାରପର୍ଯାଯପରିଣତସକଲୈକଜ୍ଞାନାକାରଂ ଚେତନତ୍ଵାତ୍ ସ୍ଵାନୁଭଵ-
ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷମାତ୍ମାନଂ ପରିଣମତି . ଏଵଂ କିଲ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵଭାଵଃ . ଯସ୍ତୁ ସମସ୍ତଂ ଜ୍ଞେଯଂ ନ ଜାନାତି ସ ସମସ୍ତଂ
ଭଣିତମ୍ . ଅଭେଦନଯେନ ତଦେଵ ସର୍ଵଜ୍ଞସ୍ଵରୂପଂ ତଦେଵୋପାଦେଯଭୂତାନନ୍ତସୁଖାଦ୍ଯନନ୍ତଗୁଣାନାମାଧାରଭୂତଂ ସର୍ଵ-
ପ୍ରକାରୋପାଦେଯରୂପେଣ ଭାଵନୀଯମ୍ ଇତି ତାତ୍ପର୍ଯମ୍ ..୪୭.. ଅଥ ଯଃ ସର୍ଵଂ ନ ଜାନାତି ସ ଏକମପି ନ
ଜାନାତୀତି ଵିଚାରଯତି — ଜୋ ଣ ଵିଜାଣଦି ଯଃ କର୍ତା ନୈଵ ଜାନାତି . କଥମ୍ . ଜୁଗଵଂ ଯୁଗପଦେକକ୍ଷଣେ . କାନ୍ .
ଅତ୍ଥେ ଅର୍ଥାନ୍ . କଥଂଭୂତାନ୍ . ତିକ୍କାଲିଗେ ତ୍ରିକାଲପର୍ଯାଯପରିଣତାନ୍ . ପୁନରପି କଥଂଭୂତାନ୍ . ତିହୁଵଣତ୍ଥେ
ତ୍ରିଭୁଵନସ୍ଥାନ୍ . ଣାଦୁଂ ତସ୍ସ ଣ ସକ୍କଂ ତସ୍ଯ ପୁରୁଷସ୍ଯ ସମ୍ବନ୍ଧି ଜ୍ଞାନଂ ଜ୍ଞାତୁଂ ସମର୍ଥଂ ନ ଭଵତି . କିମ୍ . ଦଵ୍ଵଂ
୧. ନିରଵଧି = ଅଵଧି – ହଦ – ମର୍ଯାଦା ଅନ୍ତରହିତ .
୨. ଵୃତ୍ତି = ଵର୍ତନ କରନା; ଉତ୍ପାଦ – ଵ୍ଯଯ – ଧ୍ରୌଵ୍ଯ; ଅସ୍ତିତ୍ଵ, ପରିଣତି .
୩. ଦହନ = ଜଲାନା, ଦହନା .
୪. ସକଲ = ସାରା; ପରିପୂର୍ଣ .
କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା ]
ଜ୍ଞାନତତ୍ତ୍ଵ -ପ୍ରଜ୍ଞାପନ
୮୧
ପ୍ର. ୧୧
ଵିଜାନାତି ] ନହୀଂ ଜାନତା, [ତସ୍ଯ ] ଉସେ [ସପର୍ଯଯଂ ] ପର୍ଯାଯ ସହିତ [ଏକଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଵା ] ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯ
ଭୀ [ଜ୍ଞାତୁଂ ନ ଶକ୍ଯଂ ] ଜାନନା ଶକ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ ..୪୮..
ଟୀକା : — ଇସ ଵିଶ୍ଵମେଂ ଏକ ଆକାଶଦ୍ରଵ୍ଯ, ଏକ ଧର୍ମଦ୍ରଵ୍ଯ, ଏକ ଅଧର୍ମଦ୍ରଵ୍ଯ, ଅସଂଖ୍ଯ
କାଲଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଅନନ୍ତ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯ ତଥା ଉନସେ ଭୀ ଅନନ୍ତଗୁନେ ପୁଦ୍ଗଲ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈଂ, ଔର ଉନ୍ହୀଂକେ
ପ୍ରତ୍ଯେକକେ ଅତୀତ, ଅନାଗତ ଔର ଵର୍ତମାନ ଐସେ (ତୀନ) ପ୍ରକାରୋଂସେ ଭେଦଵାଲୀ ୧ନିରଵଧି ୨ଵୃତ୍ତିପ୍ରଵାହକେ
ଭୀତର ପଡ଼ନେଵାଲୀ (-ସମା ଜାନେଵାଲୀ) ଅନନ୍ତ ପର୍ଯାଯେଂ ହୈଂ . ଇସପ୍ରକାର ଯହ ସମସ୍ତ (ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂ ଔର
ପର୍ଯାଯୋଂକା) ସମୁଦାଯ ଜ୍ଞେଯ ହୈ . ଉସୀମେଂ ଏକ କୋଈ ଭୀ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯ ଜ୍ଞାତା ହୈ . ଅବ ଯହାଁ, ଜୈସେ ସମସ୍ତ
ଦାହ୍ଯକୋ ଦହକତୀ ହୁଈ ଅଗ୍ନି ସମସ୍ତ -ଦାହ୍ଯହେତୁକ (-ସମସ୍ତ ଦାହ୍ଯ ଜିସକା ନିମିତ୍ତ ହୈ ଐସା) ସମସ୍ତ
ଦାହ୍ଯାକାରପର୍ଯାଯରୂପ ପରିଣମିତ ସକଲ ଏକ ୩ଦହନ ଜିସକା ଆକାର (ସ୍ଵରୂପ) ହୈ ଐସେ ଅପନେ
ରୂପମେଂ (-ଅଗ୍ନିରୂପମେଂ ) ପରିଣମିତ ହୋତୀ ହୈ, ଵୈସେ ହୀ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯୋକୋ ଜାନତା ହୁଆ ଜ୍ଞାତା
(-ଆତ୍ମା) ସମସ୍ତଜ୍ଞେଯହେତୁକ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯାକାରପର୍ଯାଯରୂପ ପରିଣମିତ ୪ସକଲ ଏକ ଜ୍ଞାନ ଜିସକା
ଆକାର (ସ୍ଵରୂପ) ହୈ ଐସେ ନିଜରୂପସେ — ଜୋ ଚେତନତାକେ କାରଣ ସ୍ଵାନୁଭଵପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ହୈ ଉସ -ରୂପ —
ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ଵାସ୍ତଵମେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ . କିନ୍ତୁ ଜୋ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯକୋ ନହୀଂ
ଜାନତା ଵହ (ଆତ୍ମା), ଜୈସେ ସମସ୍ତ ଦାହ୍ଯକୋ ନ ଦହତୀ ହୁଈ ଅଗ୍ନି ସମସ୍ତଦାହ୍ଯହେତୁକ