ଦାହ୍ଯମଦହନ୍ ସମସ୍ତଦାହ୍ଯହେତୁକସମସ୍ତଦାହ୍ଯାକାରପର୍ଯାଯପରିଣତସକଲୈକଦହନାକାରମାତ୍ମାନଂ ଦହନ ଇଵ
ସମସ୍ତଜ୍ଞେଯହେତୁକସମସ୍ତଜ୍ଞେଯାକାରପର୍ଯାଯପରିଣତସକଲୈକଜ୍ଞାନାକାରମାତ୍ମାନଂ ଚେତନତ୍ଵାତ୍ ସ୍ଵାନୁଭଵ-
ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷତ୍ଵେଽପି ନ ପରିଣମତି . ଏଵମେତଦାଯାତି ଯଃ ସର୍ଵଂ ନ ଜାନାତି ସ ଆତ୍ମାନଂ ନ ଜାନାତି ..୪୮..
ଜ୍ଞେଯଦ୍ରଵ୍ଯମ୍ . କିଂଵିଶିଷ୍ଟମ୍ . ସପଜ୍ଜଯଂ ଅନନ୍ତପର୍ଯାଯସହିତମ୍ . କତିସଂଖ୍ଯୋପେତମ୍ . ଏଗଂ ଵା ଏକମପୀତି . ତଥା
ହି ---ଆକାଶଦ୍ରଵ୍ଯଂ ତାଵଦେକଂ, ଧର୍ମଦ୍ରଵ୍ଯମେକଂ, ତଥୈଵାଧର୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଚ, ଲୋକାକାଶପ୍ରମିତାସଂଖ୍ଯେଯକାଲଦ୍ରଵ୍ଯାଣି,
ତତୋଽନନ୍ତଗୁଣାନି ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯାଣି, ତେଭ୍ଯୋଽପ୍ଯନନ୍ତଗୁଣାନି ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯାଣି . ତଥୈଵ ସର୍ଵେଷାଂ ପ୍ରତ୍ଯେକମନନ୍ତ-
ପର୍ଯାଯାଃ, ଏତତ୍ସର୍ଵଂ ଜ୍ଞେଯଂ ତାଵତ୍ତତ୍ରୈକଂ ଵିଵକ୍ଷିତଂ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଜ୍ଞାତୃ ଭଵତି . ଏଵଂ ତାଵଦ୍ଵସ୍ତୁସ୍ଵଭାଵଃ . ତତ୍ର ଯଥା
ଦହନଃ ସମସ୍ତଂ ଦାହ୍ଯଂ ଦହନ୍ ସନ୍ ସମସ୍ତଦାହ୍ଯହେତୁକସମସ୍ତଦାହ୍ଯାକାରପର୍ଯାଯପରିଣତସକଲୈକଦହନସ୍ଵରୂପମୁଷ୍ଣ-
ପରିଣତତୃଣପର୍ଣାଦ୍ଯାକାରମାତ୍ମାନଂ (ସ୍ଵକୀଯସ୍ଵଭାଵଂ) ପରିଣମତି, ତଥାଯମାତ୍ମା ସମସ୍ତଂ ଜ୍ଞେଯଂ ଜାନନ୍ ସନ୍
ସମସ୍ତଜ୍ଞେଯହେତୁକସମସ୍ତଜ୍ଞେଯାକାରପର୍ଯାଯପରିଣତସକଲୈକାଖଣ୍ଡଜ୍ଞାନରୂପଂ ସ୍ଵକୀଯମାତ୍ମାନଂ ପରିଣମତି ଜାନାତି
ପରିଚ୍ଛିନତ୍ତି . ଯଥୈଵ ଚ ସ ଏଵ ଦହନଃ ପୂର୍ଵୋକ୍ତ ଲକ୍ଷଣଂ ଦାହ୍ଯମଦହନ୍ ସନ୍ ତଦାକାରେଣ ନ ପରିଣମତି,
ତଥାଽଽତ୍ମାପି ପୂର୍ଵୋକ୍ତଲକ୍ଷଣଂ ସମସ୍ତଂ ଜ୍ଞେଯମଜାନନ୍ ପୂର୍ଵୋକ୍ତଲକ୍ଷଣମେଵ ସକଲୈକାଖଣ୍ଡଜ୍ଞାନାକାରଂ
ସ୍ଵକୀଯମାତ୍ମାନଂ ନ ପରିଣମତି ନ ଜାନାତି ନ ପରିଚ୍ଛିନତ୍ତି . ଅପରମପ୍ଯୁଦାହରଣଂ ଦୀଯତେ ---ଯଥା କୋଽପ୍ଯନ୍ଧକ
ଆଦିତ୍ଯପ୍ରକାଶ୍ଯାନ୍ ପଦାର୍ଥାନପଶ୍ଯନ୍ନାଦିତ୍ଯମିଵ, ପ୍ରଦୀପପ୍ରକାଶ୍ଯାନ୍ ପଦାର୍ଥାନପଶ୍ଯନ୍ ପ୍ରଦୀପମିଵ, ଦର୍ପଣସ୍ଥ-
ବିମ୍ବାନ୍ଯପଶ୍ଯନ୍ ଦର୍ପଣମିଵ, ସ୍ଵକୀଯଦୃଷ୍ଟିପ୍ରକାଶ୍ଯାନ୍ ପଦାର୍ଥାନପଶ୍ଯନ୍ ହସ୍ତପାଦାଦ୍ଯଵଯଵପରିଣତଂ ସ୍ଵକୀଯ-
ଦେହାକାରମାତ୍ମାନଂ ସ୍ଵକୀଯଦୃଷ୍ଟଯା ନ ପଶ୍ଯତି, ତଥାଯଂ ଵିଵକ୍ଷିତାତ୍ମାପି କେଵଲଜ୍ଞାନପ୍ରକାଶ୍ଯାନ୍ ପଦାର୍ଥାନଜାନନ୍
୮୨ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-
ସମସ୍ତଦାହ୍ଯାକାରପର୍ଯାଯରୂପ ପରିଣମିତ ସକଲ ଏକ ଦହନ ଜିସକା ଆକାର ହୈ ଐସେ ଅପନେ ରୂପମେଂ
ପରିଣମିତ ନହୀଂ ହୋତା ଉସୀପ୍ରକାର ସମସ୍ତଜ୍ଞେଯହେତୁକ ସମସ୍ତଜ୍ଞେଯାକାରପର୍ଯାଯରୂପ ପରିଣମିତ ସକଲ ଏକ
ଜ୍ଞାନ ଜିସକା ଆକାର ହୈ ଐସେ ଅପନେ ରୂପମେଂ — ସ୍ଵଯଂ ଚେତନାକେ କାରଣ ସ୍ଵାନୁଭଵପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ହୋନେ ପର ଭୀ
ପରିଣମିତ ନହୀଂ ହୋତା, (ଅପନେକୋ ପରିପୂର୍ଣ ତଯା ଅନୁଭଵ ନହୀଂ କରତା — ନହୀଂ ଜାନତା) ଇସ ପ୍ରକାର
ଯହ ଫଲିତ ହୋତା ହୈ କି ଜୋ ସବକୋ ନହୀଂ ଜାନତା ଵହ ଅପନେକୋ (-ଆତ୍ମାକୋ) ନହୀଂ ଜାନତା .
ଭାଵାର୍ଥ : — ଜୋ ଅଗ୍ନି କାଷ୍ଠ, ତୃଣ, ପତ୍ତେ ଇତ୍ଯାଦି ସମସ୍ତ ଦାହ୍ଯପଦାର୍ଥୋଂକୋ ନହୀଂ ଜଲାତା,
ଉସକା ଦହନସ୍ଵଭାଵ (କାଷ୍ଠାଦିକ ସମସ୍ତ ଦାହ୍ଯ ଜିସକା ନିମିତ୍ତ ହୈ ଐସା) ସମସ୍ତ
ଦାହ୍ଯାକାରପର୍ଯାଯରୂପ ପରିଣମିତ ନ ହୋନେସେ ଅପୂର୍ଣରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ — ପରିପୂର୍ଣରୂପସେ ପରିଣମିତ
ନହୀଂ ହୋତା, ଇସଲିଯେ ପରିପୂର୍ଣ ଏକ ଦହନ ଜିସକା ସ୍ଵରୂପ ହୈ ଐସୀ ଵହ ଅଗ୍ନି ଅପନେ ରୂପ ହୀ ପୂର୍ଣ
ରୀତିସେ ପରିଣମିତ ନହୀଂ ହୋତୀ; ଉସୀ ପ୍ରକାର ଯହ ଆତ୍ମା ସମସ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯ -ପର୍ଯାଯରୂପ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯକୋ ନହୀଂ
ଜାନତା, ଉସକା ଜ୍ଞାନ (ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯ ଜିସକା ନିମିତ୍ତ ହୈ ଐସେ) ସମସ୍ତଜ୍ଞେଯାକାରପର୍ଯାଯରୂପ ପରିଣମିତ
ନ ହୋନେସେ ଅପୂର୍ଣରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ – ପରିପୂର୍ଣ ରୂପସେ ପରିଣମିତ ନହୀଂ ହୋତା, ଇସଲିଯେ ପରିପୂର୍ଣ
ଏକ ଜ୍ଞାନ ଜିସକା ସ୍ଵରୂପ ହୈ ଐସା ଵହ ଆତ୍ମା ଅପନେ ରୂପସେ ହୀ ପୂର୍ଣ ରୀତିସେ ପରିଣମିତ ନହୀଂ ହୋତା
ଅର୍ଥାତ୍ ନିଜକୋ ହୀ ପୂର୍ଣ ରୀତିସେ ଅନୁଭଵ ନହୀଂ କରତା — ନହୀଂ ଜାନତା . ଇସପ୍ରକାର ସିଦ୍ଧ ହୁଆ କି
ଜୋ ସବକୋ ନହୀଂ ଜାନତା ଵହ ଏକକୋ — ଅପନେକୋ (ପୂର୍ଣ ରୀତିସେ) ନହୀଂ ଜାନତା ..୪୮..