ନିବନ୍ଧନାଃ . ଅଥ ଯଃ ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯନିବନ୍ଧନାନଂତଵିଶେଷଵ୍ଯାପିପ୍ରତିଭାସମଯମହାସାମାନ୍ଯରୂପ-
ମାତ୍ମାନଂ ସ୍ଵାନୁଭଵପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷଂ ନ କରୋତି ସ କ ଥଂ ପ୍ରତିଭାସମଯମହାସାମାନ୍ଯଵ୍ଯାପ୍ଯପ୍ରତିଭାସମଯାନନ୍ତ-
ଵିଶେଷନିବନ୍ଧନଭୂତସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯାନ୍ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷୀକୁର୍ଯାତ୍ . ଏଵମେତଦାଯାତି ଯ ଆତ୍ମାନଂ ନ ଜାନାତି ସ
ସର୍ଵଂ ନ ଜାନାତି . ଅଥ ସର୍ଵଜ୍ଞାନାଦାତ୍ମଜ୍ଞାନମାତ୍ମଜ୍ଞାନାତ୍ସର୍ଵଜ୍ଞାନମିତ୍ଯଵତିଷ୍ଠତେ . ଏଵଂ ଚ ସତି
ଜ୍ଞାନମଯତ୍ଵେନ ସ୍ଵସଂଚେତକତ୍ଵାଦାତ୍ମନୋ ଜ୍ଞାତୃଜ୍ଞେଯଯୋର୍ଵସ୍ତୁତ୍ଵେନାନ୍ଯତ୍ଵେ ସତ୍ଯପି ପ୍ରତିଭାସପ୍ରତିଭାସ୍ଯ-
ମାନଯୋଃ ସ୍ଵସ୍ଯାମଵସ୍ଥାଯାମନ୍ଯୋନ୍ଯସଂଵଲନେନାତ୍ଯନ୍ତମଶକ୍ଯଵିଵେଚନତ୍ଵାତ୍ସର୍ଵମାତ୍ମନି ନିଖାତମିଵ
ପ୍ରତିଭାତି . ଯଦ୍ଯେଵଂ ନ ସ୍ଯାତ୍ ତଦା ଜ୍ଞାନସ୍ଯ ପରିପୂର୍ଣାତ୍ମସଂଚେତନାଭାଵାତ୍ ପରିପୂର୍ଣସ୍ଯୈକସ୍ଯାତ୍ମନୋଽପି
ଜ୍ଞାନଂ ନ ସିଦ୍ଧଯେତ୍ ..୪୯..
ଅନନ୍ତଦ୍ରଵ୍ଯସମୂହାନ୍ କିଧ ସୋ ସଵ୍ଵାଣି ଜାଣାଦି କଥଂ ସ ସର୍ଵାନ୍ ଜାନାତି ଜୁଗଵଂ ଯୁଗପଦେକସମଯେ, ନ
କଥମପୀତି . ତଥା ହି --ଆତ୍ମଲକ୍ଷଣଂ ତାଵଜ୍ଜ୍ଞାନଂ ତଚ୍ଚାଖଣ୍ଡପ୍ରତିଭାସମଯଂ ସର୍ଵଜୀଵସାଧାରଣଂ ମହାସାମାନ୍ଯମ୍ .
ତଚ୍ଚ ମହାସାମାନ୍ଯଂ ଜ୍ଞାନମଯାନନ୍ତଵିଶେଷଵ୍ଯାପି . ତେ ଚ ଜ୍ଞାନଵିଶେଷା ଅନନ୍ତଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯାଣାଂ ଵିଷଯଭୂତାନାଂ
୧. ଜ୍ଞାନ ସାମାନ୍ଯ ଵ୍ଯାପକ ହୈ, ଔର ଜ୍ଞାନ ଵିଶେଷ -ଭେଦ ଵ୍ଯାପ୍ଯ ହୈଂ . ଉନ ଜ୍ଞାନଵିଶେଷୋଂକେ ନିମିତ୍ତ ଜ୍ଞେଯଭୂତ ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯ
ଔର ପର୍ଯାଯେଂ ହୈଂ .
୨. ନିଖାତ = ଖୋଦକ ର ଭୀତର ଗହରା ଉତର ଗଯା ହୁଵା; ଭୀତର ପ୍ରଵିଷ୍ଟ ହୁଆ .
୮୪ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-
ଅନନ୍ତ ଵିଶେଷୋଂମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋନେଵାଲେ ପ୍ରତିଭାସମଯ ମହାସାମାନ୍ଯରୂପ ଆତ୍ମାକା ସ୍ଵାନୁଭଵ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ନହୀଂ
କରତା, ଵହ (ପୁରୁଷ) ପ୍ରତିଭାସମଯ ମହାସାମାନ୍ଯକେ ଦ୍ଵାରା ୧ଵ୍ଯାପ୍ଯ (-ଵ୍ଯାପ୍ଯ ହୋନେ ଯୋଗ୍ଯ) ଜୋ
ପ୍ରତିଭାସମଯ ଅନନ୍ତ ଵିଶେଷ ହୈ ଉନକୀ ନିମିତ୍ତଭୂତ ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯ ପର୍ଯାଯୋଂକୋ କୈସେ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ କର
ସକେଗା ? (ନହୀଂ କର ସକେଗା) ଇସସେ ଐସା ଫଲିତ ହୁଆ କି ଜୋ ଆତ୍ମାକୋ ନହୀଂ ଜାନତା ଵହ
ସବକୋ ନହୀଂ ଜାନତା .
ଅବ, ଇସସେ ଐସା ନିଶ୍ଚିତ ହୋତା ହୈ କି ସର୍ଵକେ ଜ୍ଞାନସେ ଆତ୍ମାକା ଜ୍ଞାନ ଔର ଆତ୍ମାକେ ଜ୍ଞାନସେ
ସର୍ଵକା ଜ୍ଞାନ (ହୋତା ହୈ); ଔର ଐସା ହୋନେସେ, ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାନମଯତାକେ କାରଣ ସ୍ଵସଂଚେତକ ହୋନେସେ, ଜ୍ଞାତା
ଔର ଜ୍ଞେଯକା ଵସ୍ତୁରୂପସେ ଅନ୍ଯତ୍ଵ ହୋନେ ପର ଭୀ ପ୍ରତିଭାସ ଔର ପ୍ରତିଭାସ୍ଯମାନକର ଅପନୀ ଅଵସ୍ଥାମେଂ
ଅନ୍ଯୋନ୍ଯ ମିଲନ ହୋନେକେ କାରଣ (ଜ୍ଞାନ ଔର ଜ୍ଞେଯ, ଆତ୍ମାକୀ – ଜ୍ଞାନକୀ ଅଵସ୍ଥାମେଂ ପରସ୍ପର ମିଶ୍ରିତ –
ଏକମେକରୂପ ହୋନେସେ) ଉନ୍ହେଂ ଭିନ୍ନ କରନା ଅତ୍ଯନ୍ତ ଅଶକ୍ଯ ହୋନେସେ ମାନୋ ସବ କୁଛ ଆତ୍ମାମେଂ ୨ନିଖାତ
(ପ୍ରଵିଷ୍ଟ) ହୋ ଗଯା ହୋ ଇସପ୍ରକାର ପ୍ରତିଭାସିତ ହୋତା ହୈ — ଜ୍ଞାତ ହୋତା ହୈ . (ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାନମଯ ହୋନେସେ
ଵହ ଅପନେକୋ ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ — ଜାନତା ହୈ, ଔର ଅପନେକୋ ଜାନନେପର ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯ ଐସେ ଜ୍ଞାତ
ହୋତେ ହୈଂ – ମାନୋଂ ଵେ ଜ୍ଞାନମେଂ ସ୍ଥିତ ହୀ ହୋଂ, କ୍ଯୋଂକି ଜ୍ଞାନକୀ ଅଵସ୍ଥାମେଂସେ ଜ୍ଞେଯାକାରୋଂକୋ ଭିନ୍ନ କରନା
ଅଶକ୍ଯ ହୈ .) ଯଦି ଐସା ନ ହୋ ତୋ (ଯଦି ଆତ୍ମା ସବକୋ ନ ଜାନତା ହୋ ତୋ) ଜ୍ଞାନକେ ପରିପୂର୍ଣ
ଆତ୍ମସଂଚେତନକା ଅଭାଵ ହୋନେସେ ପରିପୂର୍ଣ ଏକ ଆତ୍ମାକା ଭୀ ଜ୍ଞାନ ସିଦ୍ଧ ନ ହୋ .