ଅଥ କ୍ରମକୃତପ୍ରଵୃତ୍ତ୍ଯା ଜ୍ଞାନସ୍ଯ ସର୍ଵଗତତ୍ଵଂ ନ ସିଦ୍ଧଯତୀତି ନିଶ୍ଚିନୋତି —
ଉପଜ୍ଜଦି ଜଦି ଣାଣଂ କମସୋ ଅଟ୍ଠେ ପଡୁଚ୍ଚ ଣାଣିସ୍ସ .
ତଂ ଣେଵ ହଵଦି ଣିଚ୍ଚଂ ଣ ଖାଇଗଂ ଣେଵ ସଵ୍ଵଗଦଂ ..୫୦..
ଉତ୍ପଦ୍ଯତେ ଯଦି ଜ୍ଞାନଂ କ୍ରମଶୋଽର୍ଥାନ୍ ପ୍ରତୀତ୍ଯ ଜ୍ଞାନିନଃ .
ତନ୍ନୈଵ ଭଵତି ନିତ୍ଯଂ ନ କ୍ଷାଯିକଂ ନୈଵ ସର୍ଵଗତମ୍ ..୫୦..
ଜ୍ଞେଯଭୂତାନାଂ ପରିଚ୍ଛେଦକା ଗ୍ରାହକାଃ . ଅଖଣ୍ଡୈକପ୍ରତିଭାସମଯଂ ଯନ୍ମହାସାମାନ୍ଯଂ ତତ୍ସ୍ଵଭାଵମାତ୍ମାନଂ ଯୋଽସୌ
ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷଂ ନ ଜାନାତି ସ ପୁରୁଷଃ ପ୍ରତିଭାସମଯେନ ମହାସାମାନ୍ଯେନ ଯେ ଵ୍ଯାପ୍ତା ଅନନ୍ତଜ୍ଞାନଵିଶେଷାସ୍ତେଷାଂ
ଵିଷଯଭୂତାଃ ଯେଽନନ୍ତଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯାସ୍ତାନ୍ କଥଂ ଜାନାତି, ନ କଥମପି . ଅଥ ଏତଦାଯାତମ୍ — ଯଃ ଆତ୍ମାନଂ ନ
ଜାନାତି ସ ସର୍ଵଂ ନ ଜାନାତୀତି . ତଥା ଚୋକ୍ତମ୍ --‘‘ଏକୋ ଭାଵଃ ସର୍ଵଭାଵସ୍ଵଭାଵଃ ସର୍ଵେ ଭାଵା
ଏକଭାଵସ୍ଵଭାଵାଃ . ଏକୋ ଭାଵସ୍ତତ୍ତ୍ଵତୋ ଯେନ ବୁଦ୍ଧଃ ସର୍ଵେ ଭାଵାସ୍ତତ୍ତ୍ଵତସ୍ତେନ ବୁଦ୍ଧାଃ ..’’ ଅତ୍ରାହ ଶିଷ୍ଯ : –
ଆତ୍ମପରିଜ୍ଞାନେ ସତି ସର୍ଵପରିଜ୍ଞାନଂ ଭଵତୀତ୍ଯତ୍ର ଵ୍ଯାଖ୍ଯାତଂ, ତତ୍ର ତୁ ପୂର୍ଵସୂତ୍ରେ ଭଣିତଂ ସର୍ଵପରିଜ୍ଞାନେ
ସତ୍ଯାତ୍ମପରିଜ୍ଞାନଂ ଭଵତୀତି . ଯଦ୍ଯେଵଂ ତର୍ହି ଛଦ୍ମସ୍ଥାନାଂ ସର୍ଵପରିଜ୍ଞାନଂ ନାସ୍ତ୍ଯାତ୍ମପରିଜ୍ଞାନଂ କଥଂ ଭଵିଷ୍ଯତି,
ଆତ୍ମପରିଜ୍ଞାନାଭାଵେ ଚାତ୍ମଭାଵନା କଥଂ, ତଦଭାଵେ କେଵଲଜ୍ଞାନୋତ୍ପତ୍ତିର୍ନାସ୍ତୀତି . ପରିହାରମାହ —
ପରୋକ୍ଷପ୍ରମାଣଭୂତଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନେନ ସର୍ଵପଦାର୍ଥା ଜ୍ଞାଯନ୍ତେ . କଥମିତି ଚେତ୍ --ଲୋକାଲୋକାଦିପରିଜ୍ଞାନଂ ଵ୍ଯାପ୍ତିଜ୍ଞାନରୂପେଣ
ଛଦ୍ମସ୍ଥାନାମପି ଵିଦ୍ଯତେ, ତଚ୍ଚ ଵ୍ଯାପ୍ତିଜ୍ଞାନଂ ପରୋକ୍ଷାକାରେଣ କେଵଲଜ୍ଞାନଵିଷଯଗ୍ରାହକଂ କଥଂଚିଦାତ୍ମୈଵ ଭଣ୍ଯତେ .
କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା ]
ଜ୍ଞାନତତ୍ତ୍ଵ -ପ୍ରଜ୍ଞାପନ
୮୫
ଭାଵାର୍ଥ : — ୪୮ ଔର ୪୯ଵୀଂ ଗାଥାମେଂ ଐସା ବତାଯା ଗଯା ହୈ କି ସବକୋ ନହୀଂ ଜାନତା
ଵହ ଅପନେକୋ ନହୀଂ ଜାନତା, ଔର ଜୋ ଅପନେକୋ ନହୀଂ ଜାନତା ଵହ ସବକୋ ନହୀଂ ଜାନତା . ଅପନା ଜ୍ଞାନ
ଔର ସବକା ଜ୍ଞାନ ଏକ ସାଥ ହୀ ହୋତା ହୈ . ସ୍ଵଯଂ ଔର ସର୍ଵ — ଇନ ଦୋମେଂସେ ଏକକା ଜ୍ଞାନ ହୋ ଔର
ଦୂସରେକା ନ ହୋ ଯହ ଅସମ୍ଭଵ ହୈ .
ଯହ କଥନ ଏକଦେଶ ଜ୍ଞାନକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ନହୀଂ କିନ୍ତୁ ପୂର୍ଣଜ୍ଞାନକୀ (କେଵଲଜ୍ଞାନକୀ) ଅପେକ୍ଷାସେ
ହୈ ..୪୯..
ଅବ, ଐସା ନିଶ୍ଚିତ କରତେ ହୈଂ କି କ୍ରମଶଃ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ଜ୍ଞାନକୀ ସର୍ଵଗତତା ସିଦ୍ଧ ନହୀଂ ହୋତୀ : —
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯଦି ] ଯଦି [ଜ୍ଞାନିନଃ ଜ୍ଞାନଂ ] ଆତ୍ମାକା ଜ୍ଞାନ [କ୍ରମଶଃ ] କ୍ରମଶଃ
[ଅର୍ଥାନ୍ ପ୍ରତୀତ୍ଯ ] ପଦାର୍ଥୋଂକା ଅଵଲମ୍ବନ ଲେକର [ଉତ୍ପଦ୍ଯତେ ] ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୋ [ତତ୍ ] ତୋ ଵହ
(ଜ୍ଞାନ) [ ନ ଏଵ ନିତ୍ଯଂ ଭଵତି ] ନିତ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ, [ନ କ୍ଷାଯିକଂ ] କ୍ଷାଯିକ ନହୀଂ ହୈ, [ନ ଏଵ
ସର୍ଵଗତମ୍ ] ଔର ସର୍ଵଗତ ନହୀଂ ହୈ ..୫୦..
ଜୋ ଜ୍ଞାନ ‘ଜ୍ଞାନୀ’ନୁ ଊପଜେ କ୍ରମଶଃ ଅରଥ ଅଵଲଂବୀନେ,
ତୋ ନିତ୍ଯ ନହି, କ୍ଷାଯିକ ନହି ନେ ସର୍ଵଗତ ନହି ଜ୍ଞାନ ଏ .୫୦.