ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷପରିଣତତ୍ଵାତ୍ ଜ୍ଞେଯାର୍ଥପରିଣମନଲକ୍ଷଣଯା କ୍ରିଯଯା ଯୁଜ୍ଯମାନଃ କ୍ରିଯାଫଲଭୂତଂ ବନ୍ଧମ-
ନୁଭଵତି, ନ ତୁ ଜ୍ଞାନାଦିତି ପ୍ରଥମମେଵାର୍ଥପରିଣମନକ୍ରିଯାଫଲତ୍ଵେନ ବନ୍ଧସ୍ଯ ସମର୍ଥିତତ୍ଵାତ୍, ତଥା
‘ଗେଣ୍ହଦି ଣେଵ ଣ ମୁଂଚଦି ଣ ପରଂ ପରିଣମଦି କେଵଲୀ ଭଗଵଂ . ପେଚ୍ଛଦି ସମଂତଦୋ ସୋ ଜାଣଦି ସଵ୍ଵଂ
ଣିରଵସେସଂ ..’ ଇତ୍ଯର୍ଥପରିଣମନାଦିକ୍ରିଯାଣାମଭାଵସ୍ଯ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମନୋ ନିରୂପିତତ୍ଵାଚ୍ଚାର୍ଥାନପରିଣମତୋଽ-
ଗୃହ୍ଣତସ୍ତେଷ୍ଵନୁତ୍ପଦ୍ଯମାନସ୍ଯ ଚାତ୍ମନୋ ଜ୍ଞପ୍ତିକ୍ରିଯାସଦ୍ଭାଵେଽପି ନ ଖଲୁ କ୍ରିଯାଫଲଭୂତୋ ବନ୍ଧଃ
ସିଦ୍ଧଯେତ୍ ..୫୨..
ପଦାର୍ଥପରିଚ୍ଛିତ୍ତିସଦ୍ଭାଵେଽପି ରାଗଦ୍ଵେଷମୋହାଭାଵାତ୍ କେଵଲିନାଂ ବନ୍ଧୋ ନାସ୍ତୀତି ତମେଵାର୍ଥଂ ପ୍ରକାରାନ୍ତରେଣ
ଦୃଢୀକୁର୍ଵନ୍ ଜ୍ଞାନପ୍ରପଞ୍ଚାଧିକାରମୁପସଂହରତି ---ଣ ଵି ପରିଣମଦି ଯଥା ସ୍ଵକୀଯାତ୍ମପ୍ରଦେଶୈଃ ସମରସୀଭାଵେନ ସହ
ପରିଣମତି ତଥା ଜ୍ଞେଯରୂପେଣ ନ ପରିଣମତି . ଣ ଗେଣ୍ହଦି ଯଥୈଵ ଚାନନ୍ତଜ୍ଞାନାଦିଚତୁଷ୍ଟଯରୂପମାତ୍ମରୂପମାତ୍ମରୂପତଯା
ଗୃହ୍ଣାତି ତଥା ଜ୍ଞେଯରୂପଂ ନ ଗୃହ୍ଣାତି . ଉପ୍ପଜ୍ଜଦି ଣେଵ ତେସୁ ଅଟ୍ଠେସୁ ଯଥା ଚ ନିର୍ଵିକାରପରମାନନ୍ଦୈକସୁଖରୂପେଣ
ସ୍ଵକୀଯସିଦ୍ଧପର୍ଯାଯେଣୋତ୍ପଦ୍ଯତେ ତଥୈଵ ଚ ଜ୍ଞେଯପଦାର୍ଥେଷୁ ନୋତ୍ପଦ୍ଯତେ . କିଂ କୁର୍ଵନ୍ନପି . ଜାଣଣ୍ଣଵି ତେ ତାନ୍
ଜ୍ଞେଯପଦାର୍ଥାନ୍ ସ୍ଵସ୍ମାତ୍ ପୃଥଗ୍ରୂପେଣ ଜାନନ୍ନପି . ସ କଃ କର୍ତା . ଆଦା ମୁକ୍ତାତ୍ମା . ଅବଂଧଗୋ ତେଣ ପଣ୍ଣତ୍ତୋ ତତଃ
କାରଣାତ୍କର୍ମଣାମବନ୍ଧକଃ ପ୍ରଜ୍ଞପ୍ତ ଇତି . ତଦ୍ଯଥା --ରାଗାଦିରହିତଜ୍ଞାନଂ ବନ୍ଧକାରଣଂ ନ ଭଵତୀତି ଜ୍ଞାତ୍ଵା
ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମୋପଲମ୍ଭଲକ୍ଷଣମୋକ୍ଷଵିପରୀତସ୍ଯ ନାରକାଦିଦୁଃଖକାରଣକର୍ମବନ୍ଧସ୍ଯ କାରଣାନୀନ୍ଦ୍ରିଯମନୋଜନିତାନ୍ଯେକଦେଶ-
୧. ଜ୍ଞାନତତ୍ତ୍ଵ -ପ୍ରଜ୍ଞାପନକୀ ୩୨ ଵୀଂ ଗାଥା .
କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା ]
ଜ୍ଞାନତତ୍ତ୍ଵ -ପ୍ରଜ୍ଞାପନ
୮୯
ପ୍ର. ୧୨
ସ୍ଵରୂପ କ୍ରିଯାକେ ସାଥ ଯୁକ୍ତ ହୋତା ହୁଆ ଆତ୍ମା କ୍ରିଯାଫଲଭୂତ ବନ୍ଧକା ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ, କିନ୍ତୁ
ଜ୍ଞାନସେ ନହୀଂ’ ଇସପ୍ରକାର ପ୍ରଥମ ହୀ ଅର୍ଥପରିଣମନକ୍ରିଯାକେ ଫଲରୂପସେ ବନ୍ଧକା ସମର୍ଥନ କିଯା ଗଯା
ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ବନ୍ଧ ତୋ ପଦାର୍ଥରୂପମେଂ ପରିଣମନରୂପ କ୍ରିଯାକା ଫଲ ହୈ ଐସା ନିଶ୍ଚିତ କିଯା ଗଯା ହୈ)
ତଥା ‘ଗେଣ୍ହଦି ଣେଵ ଣ ମୁଞ୍ଚଦି ଣ ପରଂ ପରିଣମଦି କେଵଲୀ ଭଗଵଂ . ପେଚ୍ଛଦି ସମଂତଦୋ ସୋ ଜାଣାଦି
ସଵ୍ଵଂ ୧ଣିରଵସେସଂ ..’
ଇସ ଗାଥା ସୂତ୍ରମେଂ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମାକେ ଅର୍ଥ ପରିଣମନାଦି କ୍ରିଯାଓଂକା ଅଭାଵ ନିରୂପିତ କିଯା ଗଯା
ହୈ ଇସଲିଯେ ଜୋ (ଆତ୍ମା) ପଦାର୍ଥରୂପମେଂ ପରିଣମିତ ନହୀଂ ହୋତା ଉସେ ଗ୍ରହାଣ ନହୀଂ କରତା ଔର ଉସରୂପ
ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ ହୋତା ଉସ ଆତ୍ମାକେ ଜ୍ଞପ୍ତିକ୍ରିଯାକା ସଦ୍ଭାଵ ହୋନେ ପର ଭୀ ଵାସ୍ତଵମେଂ କ୍ରିଯାଫଲଭୂତ ବନ୍ଧ
ସିଦ୍ଧ ନହୀଂ ହୋତା .
ଭାଵାର୍ଥ : — କର୍ମକେ ତୀନ ଭେଦ କିଯେ ଗଯେ ହୈଂ – ପ୍ରାପ୍ଯ – ଵିକାର୍ଯ ଔର ନିର୍ଵର୍ତ୍ଯ . କେଵଲୀ-
ଭଗଵାନକେ ପ୍ରାପ୍ଯ କର୍ମ, ଵିକାର୍ଯ କର୍ମ ଔର ନିର୍ଵର୍ତ୍ଯ କର୍ମ ଜ୍ଞାନ ହୀ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଵେ ଜ୍ଞାନକୋ ହୀ ଗ୍ରହଣ
କରତେ ହୈଂ, ଜ୍ଞାନରୂପ ହୀ ପରିଣମିତ ହୋତେ ହୈଂ ଔର ଜ୍ଞାନରୂପ ହୀ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତେ ହୈଂ . ଇସ ପ୍ରକାର ଜ୍ଞାନ ହୀ
ଉନକା କର୍ମ ଔର ଜ୍ଞପ୍ତି ହୀ ଉନକୀ କ୍ରିଯା ହୈ . ଐସା ହୋନେସେ କେଵଲୀଭଗଵାନକେ ବନ୍ଧ ନହୀଂ ହୋତା,
କ୍ଯୋଂକି ଜ୍ଞପ୍ତିକ୍ରିଯା ବନ୍ଧକା କାରଣ ନହୀଂ ହୈ କିନ୍ତୁ ଜ୍ଞେଯାର୍ଥପରିଣମନକ୍ରିଯା ଅର୍ଥାତ୍ ଜ୍ଞେଯ ପଦାର୍ଥୋଂକେ