ସପ୍ରତିପକ୍ଷଂ ସହାନିଵୃଦ୍ଧି ଚ ଗୌଣମିତି କୃତ୍ଵା ଜ୍ଞାନଂ ଚ ସୌଖ୍ଯଂ ଚ ହେଯମ୍ . ଇତରତ୍ପୁନରମୂର୍ତାଭି-
ଶ୍ଚୈତନ୍ଯାନୁଵିଧାଯିନୀଭିରେକାକିନୀଭିରେଵାତ୍ମପରିଣାମଶକ୍ତିଭିସ୍ତଥାଵିଧେଭ୍ଯୋଽତୀନ୍ଦ୍ରିଯେଭ୍ଯଃ ସ୍ଵାଭାଵିକ-
ଚିଦାକାରପରିଣାମେଭ୍ଯଃ ସମୁତ୍ପଦ୍ଯମାନମତ୍ଯନ୍ତମାତ୍ମାଯତ୍ତତ୍ଵାନ୍ନିତ୍ଯଂ ଯୁଗପତ୍କୃତପ୍ରଵୃତ୍ତି ନିଃପ୍ରତିପକ୍ଷ-
ମହାନିଵୃଦ୍ଧି ଚ ମୁଖ୍ଯମିତି କୃତ୍ଵା ଜ୍ଞାନଂ ସୌଖ୍ଯଂ ଚୋପାଦେଯମ୍ ..୫୩..
ଇତ୍ଯାଦ୍ଯଧିକାରଗାଥାସୂତ୍ରମେକଂ, ତଦନନ୍ତରମତୀନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ‘ଜଂ ପେଚ୍ଛଦୋ’ ଇତ୍ଯାଦି ସୂତ୍ରମେକଂ,
ଅଥେନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ‘ଜୀଵୋ ସଯଂ ଅମୁତ୍ତୋ’ ଇତ୍ଯାଦି ଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯଂ, ତଦନନ୍ତରମତୀନ୍ଦ୍ରିଯସୁଖମୁଖ୍ଯତଯା
‘ଜାଦଂ ସଯଂ’ ଇତ୍ଯାଦି ଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯଂ, ଅଥାନନ୍ତରମିନ୍ଦ୍ରିଯସୁଖପ୍ରତିପାଦନରୂପେଣ ଗାଥାଷ୍ଟକମ୍, ତତ୍ରାପ୍ଯଷ୍ଟକମଧ୍ଯେ
ପ୍ରଥମତ ଇନ୍ଦ୍ରିଯସୁଖସ୍ଯ ଦୁଃଖତ୍ଵସ୍ଥାପନାର୍ଥଂ ‘ମଣୁଆସୁରା’ ଇତ୍ଯାଦି ଗାଥାଦ୍ଵଯଂ, ଅଥ ମୁକ୍ତାତ୍ମନାଂ ଦେହାଭାଵେଽପି
ସୁଖମସ୍ତୀତି ଜ୍ଞାପନାର୍ଥଂ ଦେହଃ ସୁଖକାରଣଂ ନ ଭଵତୀତି କଥନରୂପେଣ ‘ପପ୍ପା ଇଟ୍ଠେ ଵିସଯେ’ ଇତ୍ଯାଦି ସୂତ୍ରଦ୍ଵଯଂ,
ତଦନନ୍ତରମିନ୍ଦ୍ରିଯଵିଷଯା ଅପି ସୁଖକାରଣଂ ନ ଭଵନ୍ତୀତି କଥନେନ ‘ତିମିରହରା’ ଇତ୍ଯାଦି ଗାଥାଦ୍ଵଯମ୍,
ଅତୋଽପି ସର୍ଵଜ୍ଞନମସ୍କାରମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ‘ତେଜୋଦିଟ୍ଠି’ ଇତ୍ଯାଦି ଗାଥାଦ୍ଵଯମ୍ . ଏଵଂ ପଞ୍ଚମସ୍ଥଲେ ଅନ୍ତରସ୍ଥଲଚତୁଷ୍ଟଯଂ
ଭଵତୀତି ସୁଖପ୍ରପଞ୍ଚାଧିକାରେ ସମୁଦାଯପାତନିକା .. ଅଥାତୀନ୍ଦ୍ରିଯସୁଖସ୍ଯୋପାଦେଯଭୂତସ୍ଯ ସ୍ଵରୂପଂ ପ୍ରପଞ୍ଚ-
ଯନ୍ନତୀନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନମତୀନ୍ଦ୍ରିଯସୁଖଂ ଚୋପାଦେଯମିତି, ଯତ୍ପୁନରିନ୍ଦ୍ରିଯଜଂ ଜ୍ଞାନଂ ସୁଖଂ ଚ ତଦ୍ଧେଯମିତି ପ୍ରତିପାଦନରୂପେଣ
ପ୍ରଥମତସ୍ତାଵଦଧିକାରସ୍ଥଲଗାଥଯା ସ୍ଥଲଚତୁଷ୍ଟଯଂ ସୂତ୍ରଯତି — ଅତ୍ଥି ଅସ୍ତି ଵିଦ୍ଯତେ . କିଂ କର୍ତୃ . ଣାଣଂ
ଜ୍ଞାନମିତି ଭିନ୍ନପ୍ରକ୍ରମୋ ଵ୍ଯଵହିତସମ୍ବନ୍ଧଃ . କିଂଵିଶିଷ୍ଟମ୍ . ଅମୁତ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ଅମୂର୍ତଂ ମୂର୍ତଂ ଚ . ପୁନରପି
କିଂଵିଶିଷ୍ଟମ୍ . ଅଦିଂଦିଯଂ ଇଂଦିଯଂ ଚ ଯଦମୂର୍ତଂ ତଦତୀନ୍ଦ୍ରିଯଂ ମୂର୍ତଂ ପୁନରିନ୍ଦ୍ରିଯଜମ୍ . ଇତ୍ଥଂଭୂତଂ ଜ୍ଞାନମସ୍ତି . କେଷୁ
ଵିଷଯେଷୁ . ଅତ୍ଥେସୁ ଜ୍ଞେଯପଦାର୍ଥେଷୁ, ତହା ସୋକ୍ଖଂ ଚ ତଥୈଵ ଜ୍ଞାନଵଦମୂର୍ତମତୀନ୍ଦ୍ରିଯଂ ମୂର୍ତମିନ୍ଦ୍ରିଯଜଂ ଚ ସୁଖମିତି .
ଜଂ ତେସୁ ପରଂ ଚ ତଂ ଣେଯଂ ଯତ୍ତେଷୁ ପୂର୍ଵୋକ୍ତଜ୍ଞାନସୁଖେଷୁ ମଧ୍ଯେ ପରମୁତ୍କୃଷ୍ଟମତୀନ୍ଦ୍ରିଯଂ ତଦୁପାଦେଯମିତି ଜ୍ଞାତଵ୍ଯମ୍ . ତଦେଵ
୧. ମୂର୍ତିକ ଇନ୍ଦ୍ରିଯଜ ଜ୍ଞାନ କ୍ରମସେ ପ୍ରଵୃତ୍ତ ହୋତା ହୈ; ଯୁଗପତ୍ ନହୀଂ ହୋତା; ତଥା ମୂର୍ତିକ ଇନ୍ଦ୍ରିଯଜ ସୁଖ ଭୀ କ୍ରମଶଃ
ହୋତା ହୈ, ଏକ ହୀ ସାଥ ସର୍ଵ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଯା ସର୍ଵ ପ୍ରକାରସେ ନହୀଂ ହୋତା .
୨. ସପ୍ରତିପକ୍ଷ = ପ୍ରତିପକ୍ଷ – ଵିରୋଧୀ ସହିତ . (ମୂର୍ତ -ଇନ୍ଦ୍ରିଯଜ ଜ୍ଞାନ ଅପନେ ପ୍ରତିପକ୍ଷ ଅଜ୍ଞାନସହିତ ହୀ ହୋତା ହୈ, ଔର
ମୂର୍ତ ଇନ୍ଦ୍ରିଯଜ ସୁଖ ଉସକେ ପ୍ରତିପକ୍ଷଭୂତ ଦୁଃଖ ସହିତ ହୀ ହୋତା ହୈ .
୩. ସହାନିଵୃଦ୍ଧି = ହାନିଵୃଦ୍ଧି ସହିତ .
୪. ଚୈତନ୍ଯାନୁଵିଧାଯୀ = ଚୈତନ୍ଯକେ ଅନୁସାର ଵର୍ତନେଵାଲୀ; ଚୈତନ୍ଯକେ ଅନୁକୂଲରୂପସେ – ଵିରୁଦ୍ଧରୂପସେ ନହୀଂ ଵର୍ତନେଵାଲୀ .
୯୨ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-
୧ପ୍ରଵୃତ୍ତ ହୋନେଵାଲା, ୨ସପ୍ରତିପକ୍ଷ ଔର ୩ସହାନିଵୃଦ୍ଧି ହୈ ଇସଲିଯେ ଗୌଣ ହୈ ଐସା ସମଝକର ଵହ
ହେଯ ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ ଛୋଡ଼ନେ ଯୋଗ୍ଯ ହୈ; ଔର ଦୂସରା ଜ୍ଞାନ ତଥା ସୁଖ ଅମୂର୍ତରୂପ ଐସୀ
୪ଚୈତନ୍ଯାନୁଵିଧାଯୀ ଐକାକୀ ଆତ୍ମପରିଣାମ ଶକ୍ତିଯୋଂସେ ତଥାଵିଧ ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯ ସ୍ଵାଭାଵିକ-
ଚିଦାକାର -ପରିଣାମୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୁଆ ଅତ୍ଯନ୍ତ ଆତ୍ମାଧୀନ ହୋନେସେ ନିତ୍ଯ ଯୁଗପତ୍
ପ୍ରଵର୍ତମାନ, ନିଃପ୍ରତିପକ୍ଷ ଔର ହାନିଵୃଦ୍ଧିସେ ରହିତ ହୈ, ଇସଲିଯେ ମୁଖ୍ଯ ହୈ, ଐସା ସମଝକର ଵହ
(ଜ୍ଞାନ ଔର ସୁଖ) ଉପାଦେଯ ଅର୍ଥାତ୍ ଗ୍ରହଣ କରନେ ଯୋଗ୍ଯ ହୈ ..୫୩..