ଅଥେନ୍ଦ୍ରିଯାଣାଂ ସ୍ଵଵିଷଯମାତ୍ରେଽପି ଯୁଗପତ୍ପ୍ରଵୃତ୍ତ୍ଯସଂଭଵାଦ୍ଧେଯମେଵେନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନମିତ୍ଯଵଧାରଯତି —
ଫାସୋ ରସୋ ଯ ଗଂଧୋ ଵଣ୍ଣୋ ସଦ୍ଦୋ ଯ ପୋଗ୍ଗଲା ହୋଂତି .
ଅକ୍ଖାଣଂ ତେ ଅକ୍ଖା ଜୁଗଵଂ ତେ ଣେଵ ଗେଣ୍ହଂତି ..୫୬..
ସ୍ପର୍ଶୋ ରସଶ୍ଚ ଗନ୍ଧୋ ଵର୍ଣଃ ଶବ୍ଦଶ୍ଚ ପୁଦ୍ଗଲା ଭଵନ୍ତି .
ଅକ୍ଷାଣାଂ ତାନ୍ଯକ୍ଷାଣି ଯୁଗପତ୍ତାନ୍ନୈଵ ଗୃହ୍ଣନ୍ତି ..୫୬..
ଇନ୍ଦ୍ରିଯାଣାଂ ହି ସ୍ପର୍ଶରସଗନ୍ଧଵର୍ଣପ୍ରଧାନାଃ ଶବ୍ଦଶ୍ଚ ଗ୍ରହଣଯୋଗ୍ଯାଃ ପୁଦ୍ଗଲାଃ . ଅଥେନ୍ଦ୍ରିଯୈର୍ଯୁଗ-
କତଂଭୂତମ୍ . ଇନ୍ଦ୍ରିଯଗ୍ରହଣଯୋଗ୍ଯଇନ୍ଦ୍ରିଯଗ୍ରହଣଯୋଗ୍ଯମ୍ . ଜାଣଦି ଵା ତଂ ଣ ଜାଣାଦି ସ୍ଵାଵରଣକ୍ଷଯୋପଶମଯୋଗ୍ଯଂ କିମପି ସ୍ଥୂଲଂ
ଜାନାତି, ଵିଶେଷକ୍ଷଯୋପଶମାଭାଵାତ୍ ସୂକ୍ଷ୍ମଂ ନ ଜାନାତୀତି . ଅଯମତ୍ର ଭାଵାର୍ଥଃ — ଇନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନଂ ଯଦ୍ଯପି
ଵ୍ଯଵହାରେଣ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷଂ ଭଣ୍ଯତେ, ତଥାପି ନିଶ୍ଚଯେନ କେଵଲଜ୍ଞାନାପେକ୍ଷଯା ପରୋକ୍ଷମେଵ . ପରୋକ୍ଷଂ ତୁ ଯାଵତାଂଶେନ ସୂକ୍ଷ୍ମାର୍ଥଂ
ନ ଜାନାତି ତାଵତାଂଶେନ ଚିତ୍ତଖେଦକାରଣଂ ଭଵତି . ଖେଦଶ୍ଚ ଦୁଃଖଂ, ତତୋ ଦୁଃଖଜନକତ୍ଵାଦିନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନଂ
ହେଯମିତି ..୫୫.. ଅଥ ଚକ୍ଷୁରାଦୀନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନଂ ରୂପାଦିସ୍ଵଵିଷଯମପି ଯୁଗପନ୍ନ ଜାନାତି ତେନ କାରଣେନ ହେଯମିତି
ରସ, ଗଂଧ, ସ୍ପର୍ଶ ଵଳୀ ଵରଣ ନେ ଶବ୍ଦ ଜେ ପୌଦ୍ଗଲିକ ତେ
ଛେ ଇନ୍ଦ୍ରିଵିଷଯୋ, ତେମନେଯ ନ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋ ଯୁଗପଦ ଗ୍ରହେ. ୫୬.
କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା ]
ଜ୍ଞାନତତ୍ତ୍ଵ -ପ୍ରଜ୍ଞାପନ
୯୭
ପ୍ର. ୧୩
ହୈ, ଅଲ୍ପ ଶକ୍ତିଵାନ ହୋନେସେ ଖେଦ ଖିନ୍ନ ହୈ, ପରପଦାର୍ଥୋଂକୋ ପରିଣମିତ କରାନେକା ଅଭିପ୍ରାଯ ହୋନେ
ପର ଭୀ ପଦ ପଦ ପର ଠଗା ଜାତା ହୈ (କ୍ଯୋଂକି ପର ପଦାର୍ଥ ଆତ୍ମାକେ ଆଧୀନ ପରିଣମିତ ନହୀଂ
ହୋତେ) ଇସଲିଯେ ପରମାର୍ଥସେ ଵହ ଜ୍ଞାନ ‘ଅଜ୍ଞାନ’ ନାମକେ ହୀ ଯୋଗ୍ଯ ହୈ . ଇସଲିଯେ ଵହ ହେଯ
ହୈ ..୫୫..
ଅବ, ଇନ୍ଦ୍ରିଯାଁ ମାତ୍ର ଅପନେ ଵିଷଯୋଂମେଂ ଭୀ ଯୁଗପତ୍ ପ୍ରଵୃତ୍ତ ନହୀଂ ହୋତୀଂ, ଇସଲିଯେ ଇନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନ ହେଯ
ହୀ ହୈ, ଐସା ନିଶ୍ଚଯ କରତେ ହୈଂ : —
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ସ୍ପର୍ଶଃ ] ସ୍ପର୍ଶ, [ରସଃ ଚ ] ରସ, [ଗଂଧଃ ] ଗଂଧ, [ଵର୍ଣଃ ] ଵର୍ଣ [ଶବ୍ଦଃ
ଚ ] ଔର ଶବ୍ଦ [ପୁଦ୍ଗଲାଃ ] ପୁଦ୍ଗଲ ହୈଂ, ଵେ [ଅକ୍ଷାଣାଂ ଭଵନ୍ତି ] ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ ଵିଷଯ ହୈଂ [ତାନି
ଅକ୍ଷାଣି ] (ପରନ୍ତୁ ) ଵେ ଇନ୍ଦ୍ରିଯାଁ [ତାନ୍ ] ଉନ୍ହେଂ (ଭୀ) [ଯୁଗପତ୍ ] ଏକ ସାଥ [ନ ଏଵ ଗୃହ୍ଣନ୍ତି ]
ଗ୍ରହଣ ନହୀଂ କରତୀଂ (ନହୀଂ ଜାନ ସକତୀଂ) ..୫୬..
ଟୀକା : — ୧ମୁଖ୍ଯ ଐସେ ସ୍ପର୍ଶ -ରସ -ଗଂଧ -ଵର୍ଣ ତଥା ଶବ୍ଦ — ଜୋ କି ପୁଦ୍ଗଲ ହୈଂ ଵେ —
୧.* ସ୍ପର୍ଶ, ରସ, ଗଂଧ ଔର ଵର୍ଣ – ଯହ ପୁଦ୍ଗଲକେ ମୁଖ୍ଯ ଗୁଣ ହୈଂ .