ପତ୍ତେଽପି ନ ଗୃହ୍ଯନ୍ତେ, ତଥାଵିଧକ୍ଷଯୋପଶମନଶକ୍ତେରସଂଭଵାତ୍ . ଇନ୍ଦ୍ରିଯାଣାଂ ହି କ୍ଷଯୋପଶମସଂଜ୍ଞିକାଯାଃ
ପରିଚ୍ଛେତ୍ର୍ଯାଃ ଶକ୍ତେରନ୍ତରଂଗାଯାଃ କାକାକ୍ଷିତାରକଵତ୍ କ୍ରମପ୍ରଵୃତ୍ତିଵଶାଦନେକତଃ ପ୍ରକାଶଯିତୁମସମର୍ଥତ୍ଵା-
ତ୍ସତ୍ସ୍ଵପି ଦ୍ରଵ୍ଯେନ୍ଦ୍ରିଯଦ୍ଵାରେଷୁ ନ ଯୌଗପଦ୍ଯେନ ନିଖିଲେନ୍ଦ୍ରିଯାର୍ଥାଵବୋଧଃ ସିଦ୍ଧଯେତ୍, ପରୋକ୍ଷତ୍ଵାତ୍ ..୫୬..
ନିଶ୍ଚିନୋତି — ଫାସୋ ରସୋ ଯ ଗଂଧୋ ଵଣ୍ଣୋ ସଦ୍ଦୋ ଯ ପୋଗ୍ଗଲା ହୋଂତି ସ୍ପର୍ଶରସଗନ୍ଧଵର୍ଣଶବ୍ଦାଃ ପୁଦ୍ଗଲା ମୂର୍ତା
ଭଵନ୍ତି . ତେ ଚ ଵିଷଯାଃ . କେଷାମ୍ . ଅକ୍ଖାଣଂ ସ୍ପର୍ଶନାଦୀନ୍ଦ୍ରିଯାଣାଂ . ତେ ଅକ୍ଖା ତାନ୍ଯକ୍ଷାଣୀନ୍ଦ୍ରିଯାଣୀ କର୍ତୃଣି
ଜୁଗଵଂ ତେ ଣେଵ ଗେଣ୍ହଂତି ଯୁଗପତ୍ତାନ୍ ସ୍ଵକୀଯଵିଷଯାନପି ନ ଗୃହ୍ଣନ୍ତି ନ ଜାନନ୍ତୀତି . ଅଯମତ୍ରାଭିପ୍ରାଯଃ — ଯଥା
ସର୍ଵପ୍ରକାରୋପାଦେଯଭୂତସ୍ଯାନନ୍ତସୁଖସ୍ଯୋପାଦାନକାରଣଭୂତଂ କେ ଵଲଜ୍ଞାନଂ ଯୁଗପତ୍ସମସ୍ତଂ ଵସ୍ତୁ ଜାନତ୍ସତ୍ ଜୀଵସ୍ଯ
ସୁଖକାରଣଂ ଭଵତି, ତଥେଦମିନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନଂ ସ୍ଵକୀଯଵିଷଯେଽପି ଯୁଗପତ୍ପରିଜ୍ଞାନାଭାଵାତ୍ସୁଖକାରଣଂ ନ ଭଵତି ......୫୬......
୯୮ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-
ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଗ୍ରହଣ ହୋନେ ଯୋଗ୍ଯ (-ଜ୍ଞାତ ହୋନେ ଯୋଗ୍ଯ), ହୈଂ . (କିନ୍ତୁ) ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଵେ ଭୀ
ଯୁଗପଦ୍ (ଏକ ସାଥ) ଗ୍ରହଣ ନହୀଂ ହୋତେ (-ଜାନନେମେଂ ନହୀଂ ଆତେ) କ୍ଯୋଂକି କ୍ଷଯୋପଶମକୀ
ଉସପ୍ରକାରକୀ ଶକ୍ତି ନହୀଂ ହୈ . ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ ଜୋ କ୍ଷଯୋପଶମ ନାମକୀ ଅନ୍ତରଂଗ ଜ୍ଞାତୃଶକ୍ତି ହୈ ଵହ
କୌଵେକୀ ଆଁଖକୀ ପୁତଲୀକୀ ଭାଁତି କ୍ରମିକ ପ୍ରଵୃତ୍ତିଵାଲୀ ହୋନେସେ ଅନେକତଃ ପ୍ରକାଶକେ ଲିଯେ
(-ଏକ ହୀ ସାଥ ଅନେକ ଵିଷଯୋଂକୋ ଜାନନେକେ ଲିଯେ) ଅସମର୍ଥ ହୈ, ଇସଲିଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯେନ୍ଦ୍ରିଯଦ୍ଵାରୋଂକେ
ଵିଦ୍ଯମାନ ହୋନେ ପର ଭୀ ସମସ୍ତ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ ଵିଷଯୋଂକା (-ଵିଷଯଭୂତ ପଦାର୍ଥୋଂକା) ଜ୍ଞାନ ଏକ ହୀ
ସାଥ ନହୀଂ ହୋତା, କ୍ଯୋଂକି ଇନ୍ଦ୍ରିଯ ଜ୍ଞାନ ପରୋକ୍ଷ ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ : — କୌଵେକୀ ଦୋ ଆଁଖେଂ ହୋତୀ ହୈଂ କିନ୍ତୁ ପୁତଲୀ ଏକ ହୀ ହୋତୀ ହୈ . କୌଵେକୋ ଜିସ
ଆଁଖସେ ଦେଖନା ହୋ ଉସ ଆଁଖମେଂ ପୁତଲୀ ଆ ଜାତୀ ହୈ; ଉସ ସମଯ ଵହ ଦୂସରୀ ଆଁଖସେ ନହୀଂ ଦେଖ
ସକତା . ଐସା ହୋନେ ପର ଭୀ ଵହ ପୁତଲୀ ଇତନୀ ଜଲ୍ଦୀ ଦୋନୋଂ ଆଁଖୋଂମେଂ ଆତୀଜାତୀ ହୈ କି ଲୋଗୋଂକୋ
ଐସା ମାଲୂମ ହୋତା ହୈ କି ଦୋନୋଂ ଆଁଖୋଂମେଂ ଦୋ ଭିନ୍ନ -ଭିନ୍ନ ପୁତଲିଯାଁ ହୈଂ; କିନ୍ତୁ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଵହ ଏକ
ହୀ ହୋତୀ ହୈ . ଐସୀ ହୀ ଦଶା କ୍ଷାଯୋପଶମିକ ଜ୍ଞାନକୀ ହୈ . ଦ୍ରଵ୍ଯ -ଇନ୍ଦ୍ରିଯରୂପୀ ଦ୍ଵାର ତୋ ପାଁଚ ହୈଂ, କିନ୍ତୁ
କ୍ଷାଯୋପଶମିକ ଜ୍ଞାନ ଏକ ସମଯ ଏକ ଇନ୍ଦ୍ରିଯ ଦ୍ଵାରା ହୀ ଜାନ ସକତା ହୈ; ଉସ ସମଯ ଦୂସରୀ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ
ଦ୍ଵାରା କାର୍ଯ ନହୀଂ ହୋତା . ଜବ କ୍ଷାଯୋପଶମିକ ଜ୍ଞାନ ନେତ୍ରକେ ଦ୍ଵାରା ଵର୍ଣକୋ ଦେଖନେକା କାର୍ଯ କରତା ହୈ
ତବ ଵହ ଶବ୍ଦ, ଗଂଧ, ରସ ଯା ସ୍ପର୍ଶକୋ ନହୀଂ ଜାନ ସକତା; ଅର୍ଥାତ୍ ଜବ ଉସ ଜ୍ଞାନକା ଉପଯୋଗ ନେତ୍ରକେ
ଦ୍ଵାରା ଵର୍ଣକେ ଦେଖନେମେଂ ଲଗା ହୋତା ହୈ ତବ କାନମେଂ କୌନସେ ଶବ୍ଦ ପଡ଼ତେ ହୈଂ ଯା ନାକମେଂ କୈସୀ ଗନ୍ଧ ଆତୀ
ହୈ ଇତ୍ଯାଦି ଖ୍ଯାଲ ନହୀଂ ରହତା . ଯଦ୍ଯପି ଜ୍ଞାନକା ଉପଯୋଗ ଏକ ଵିଷଯମେଂସେ ଦୂସରେମେଂ ଅତ୍ଯନ୍ତ ଶୀଘ୍ରତାସେ
ବଦଲତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ସ୍ଥୂଲଦୃଷ୍ଟିସେ ଦେଖନେମେଂ ଐସା ଲଗତା ହୈ କି ମାନୋଂ ସଭୀ ଵିଷଯ ଏକ ହୀ ସାଥ
ଜ୍ଞାତ ହୋତେ ହୋଂ, ତଥାପି ସୂକ୍ଷ୍ମ ଦୃଷ୍ଟିସେ ଦେଖନେ ପର କ୍ଷାଯୋପଶମିକ ଜ୍ଞାନ ଏକ ସମଯମେଂ ଏକ ହୀ ଇନ୍ଦ୍ରିଯକେ
ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଵର୍ତମାନ ହୋତା ହୁଆ ସ୍ପଷ୍ଟତଯା ଭାସିତ ହୋତା ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ଇନ୍ଦ୍ରିଯାଁ ଅପନେ ଵିଷଯୋଂମେଂ ଭୀ
କ୍ରମଶଃ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ହୋନେସେ ପରୋକ୍ଷଭୂତ ଇନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନ ହେଯ ହୈ ..୫୬..