ଅଥ ପରୋକ୍ଷପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷଲକ୍ଷଣମୁପଲକ୍ଷଯତି —
ଜଂ ପରଦୋ ଵିଣ୍ଣାଣଂ ତଂ ତୁ ପରୋକ୍ଖଂ ତି ଭଣିଦମଟ୍ଠେସୁ .
ଜଦି କେଵଲେଣ ଣାଦଂ ହଵଦି ହି ଜୀଵେଣ ପଚ୍ଚକ୍ଖଂ ..୫୮..
ଯତ୍ପରତୋ ଵିଜ୍ଞାନଂ ତତ୍ତୁ ପରୋକ୍ଷମିତି ଭଣିତମର୍ଥେଷୁ .
ଯଦି କେଵଲେନ ଜ୍ଞାତଂ ଭଵତି ହି ଜୀଵେନ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷମ୍ ..୫୮..
ଯତ୍ତୁ ଖଲୁ ପରଦ୍ରଵ୍ଯଭୂତାଦନ୍ତଃକରଣାଦିନ୍ଦ୍ରିଯାତ୍ପରୋପଦେଶାଦୁପଲବ୍ଧେଃ ସଂସ୍କାରାଦାଲୋକାଦେର୍ଵା
ପ୍ରତିଭାସମଯପରମଜ୍ଯୋତିଃକାରଣଭୂତେ ସ୍ଵଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସ୍ଵରୂପଭାଵନାସମୁତ୍ପନ୍ନପରମାହ୍ଲାଦୈକଲକ୍ଷଣସୁଖସଂଵିତ୍ତ୍ଯାକାର-
ପରିଣତିରୂପେ ରାଗାଦିଵିକଲ୍ପୋପାଧିରହିତେ ସ୍ଵସଂଵେଦନଜ୍ଞାନେ ଭାଵନା କର୍ତଵ୍ଯା ଇତ୍ଯଭିପ୍ରାଯଃ ..୫୭.. ଅଥ ପୁନରପି
ପ୍ରକାରାନ୍ତରେଣ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷପରୋକ୍ଷଲକ୍ଷଣଂ କଥଯତି — ଜଂ ପରଦୋ ଵିଣ୍ଣାଣଂ ତଂ ତୁ ପରୋକ୍ଖଂ ତି ଭଣିଦଂ ଯତ୍ପରତଃ
ସକାଶାଦ୍ଵିଜ୍ଞାନଂ ପରିଜ୍ଞାନଂ ଭଵତି ତତ୍ପୁନଃ ପରୋକ୍ଷମିତି ଭଣିତମ୍ . କେଷୁ ଵିଷଯେଷୁ . ଅଟ୍ଠେସୁ ଜ୍ଞେଯପଦାର୍ଥେଷୁ . ଜଦି
୧. ପରୋପଦେଶ = ଅନ୍ଯକା ଉପଦେଶ.
୨. ଉପଲବ୍ଧି = ଜ୍ଞାନାଵରଣୀଯ କର୍ମକେ କ୍ଷଯୋପଶମକେ ନିମିତ୍ତସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ପଦାର୍ଥୋଂକୋ ଜାନନେକୀ ଶକ୍ତି . (ଯହ ‘ଲବ୍ଧ’
ଶକ୍ତି ଜବ ‘ଉପର୍ଯୁକ୍ତ’ ହୋତୀ ହୈ, ତଭୀ ପଦାର୍ଥ ଜ୍ଞାତ ହୋତା ହୈ .)
୩. ସଂସ୍କାର = ପୂର୍ଵ ଜ୍ଞାତ ପଦାର୍ଥକୀ ଧାରଣା.
୪. ଚକ୍ଷୁଇନ୍ଦ୍ରିଯ ଦ୍ଵାରା ରୂପୀ ପଦାର୍ଥକୋ ଦେଖନେମେଂ ପ୍ରକାଶ ଭୀ ନିମିତ୍ତରୂପ ହୋତା ହୈ.
୧୦୦ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-
ପରଦ୍ରଵ୍ଯରୂପ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଜାନତା ହୈ ଇସଲିଯେ ଵହ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ନହୀଂ ହୈ ..୫୭..
ଅବ, ପରୋକ୍ଷ ଔର ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷକେ ଲକ୍ଷଣ ବତଲାତେ ହୈଂ : —
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ପରତଃ ] ପରକେ ଦ୍ଵାରା ହୋନେଵାଲା [ଯତ୍ ] ଜୋ [ଅର୍ଥେଷୁ ଵିଜ୍ଞାନଂ ] ପଦାର୍ଥ
ସମ୍ବନ୍ଧୀ ଵିଜ୍ଞାନ ହୈ [ତତ୍ ତୁ ] ଵହ ତୋ [ପରୋକ୍ଷଂ ଇତି ଭଣିତଂ ] ପରୋକ୍ଷ କହା ଗଯା ହୈ, [ଯଦି ] ଯଦି
[କେଵଲେନ ଜୀଵେଣ ] ମାତ୍ର ଜୀଵକେ ଦ୍ଵାରା ହୀ [ଜ୍ଞାତଂ ଭଵତି ହି ] ଜାନା ଜାଯେ ତୋ [ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷଂ ] ଵହ ଜ୍ଞାନ
ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ହୈ ..୫୮..
ଟୀକା : — ନିମିତ୍ତତାକୋ ପ୍ରାପ୍ତ (ନିମିତ୍ତରୂପ ବନେ ହୁଏ) ଐସେ ଜୋ ପରଦ୍ରଵ୍ଯଭୂତ ଅଂତଃକରଣ
(ମନ), ଇନ୍ଦ୍ରିଯ, ୧ପରୋପଦେଶ, ୨ଉପଲବ୍ଧି, ୩ସଂସ୍କାର ଯା ୪ପ୍ରକାଶାଦିକ ହୈଂ ଉନକେ ଦ୍ଵାରା ହୋନେଵାଲା
ଅର୍ଥୋ ତଣୁଂ ଜେ ଜ୍ଞାନ ପରତଃ ଥାଯ ତେହ ପରୋକ୍ଷ ଛେ;
ଜୀଵମାତ୍ରଥୀ ଜ ଜଣାଯ ଜୋ , ତୋ ଜ୍ଞାନ ତେ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ଛେ. ୫୮.