ମଣୁଆସୁରାମରିଂଦା ଅହିଦ୍ଦୁଦା ଇଂଦିଏହିଂ ସହଜେହିଂ .
ଅମୀଷାଂ ପ୍ରାଣିନାଂ ହି ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷଜ୍ଞାନାଭାଵାତ୍ପରୋକ୍ଷଜ୍ଞାନମୁପସର୍ପତାଂ ତତ୍ସାମଗ୍ରୀଭୂତେଷୁ ସ୍ଵରସତ ଏଵେନ୍ଦ୍ରିଯେଷୁ ମୈତ୍ରୀ ପ୍ରଵର୍ତତେ . ଅଥ ତେଷାଂ ତେଷୁ ମୈତ୍ରୀମୁପଗତାନାମୁଦୀର୍ଣମହାମୋହକାଲାନଲକଵଲିତାନାଂ ‘‘ସମସୁଖଶୀଲିତମନସାଂ ଚ୍ଯଵନମପି ଦ୍ଵେଷମେତି କିମୁ କାମାଃ . ସ୍ଥଲମପି ଦହତି ଝଷାଣାଂ କିମଙ୍ଗ ପୁନରଙ୍ଗମଙ୍ଗାରାଃ’’ ..୬୨.. ଏଵମଭେଦନଯେନ କେଵଲଜ୍ଞାନମେଵ ସୁଖଂ ଭଣ୍ଯତେ ଇତି କଥନମୁଖ୍ଯତଯା ଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯେନ ଚତୁର୍ଥସ୍ଥଲଂ ଗତମ୍ . ଅଥ ସଂସାରିଣାମିନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନସାଧକମିନ୍ଦ୍ରିଯସୁଖଂ ଵିଚାରଯତି — ମଣୁଆସୁରାମରିଂଦା ମନୁଜା- ସୁରାମରେନ୍ଦ୍ରାଃ . କଥଂଭୂତାଃ . ଅହିଦ୍ଦୁଦା ଇଂଦିଏହିଂ ସହଜେହିଂ ଅଭିଦ୍ରୁତାଃ କଦର୍ଥିତାଃ ଦୁଖିତାଃ . କୈଃ . ଇନ୍ଦ୍ରିଯୈଃ ସହଜୈଃ . ଅସହଂତା ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ତଦ୍ଦୁଃଖୋଦ୍ରେକମସହମାନାଃ ସନ୍ତଃ . ରମଂତି ଵିସଏସୁ ରମ୍ମେସୁ ରମନ୍ତେ ଵିଷଯେଷୁ ରମ୍ଯାଭାସେଷୁ ଇତି . ଅଥ ଵିସ୍ତରଃ — ମନୁଜାଦଯୋ ଜୀଵା ଅମୂର୍ତାତୀନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନସୁଖାସ୍ଵାଦମଲଭମାନାଃ ସନ୍ତଃ ମୂର୍ତେନ୍ଦ୍ରିଯ- ଜ୍ଞାନସୁଖନିମିତ୍ତଂ ତନ୍ନିମିତ୍ତପଞ୍ଚେନ୍ଦ୍ରିଯେଷୁ ମୈତ୍ରୀ କୁର୍ଵନ୍ତି . ତତଶ୍ଚ ତପ୍ତଲୋହଗୋଲକାନାମୁଦକାକର୍ଷଣମିଵ ଵିଷଯେଷୁ ତୀଵ୍ରତୃଷ୍ଣା ଜାଯତେ . ତାଂ ତୃଷ୍ଣାମସହମାନା ଵିଷଯାନନୁଭଵନ୍ତି ଇତି . ତତୋ ଜ୍ଞାଯତେ ପଞ୍ଚେନ୍ଦ୍ରିଯାଣି
ଅବ, ପରୋକ୍ଷଜ୍ଞାନଵାଲୋଂକେ ଅପାରମାର୍ଥିକ ଇନ୍ଦ୍ରିଯସୁଖକା ଵିଚାର କରତେ ହୈଂ : —
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ମନୁଜାସୁରାମରେନ୍ଦ୍ରାଃ ] ମନୁଷ୍ଯେନ୍ଦ୍ର (ଚକ୍ରଵର୍ତୀ) ଅସୁରେନ୍ଦ୍ର ଔର ସୁରେନ୍ଦ୍ର [ସହଜୈଃ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୈଃ ] ସ୍ଵାଭାଵିକ (ପରୋକ୍ଷଜ୍ଞାନଵାଲୋଂକୋ ଜୋ ସ୍ଵାଭାଵିକ ହୈ ଐସୀ) ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂସେ [ଅଭିଦ୍ରୁତାଃ ] ପୀଡ଼ିତ ଵର୍ତତେ ହୁଏ [ତଦ୍ ଦୁଃଖଂ ] ଉସ ଦୁଃଖକୋ [ଅସହମାନାଃ ] ସହନ ନ କର ସକନେସେ [ରମ୍ଯେଷୁ ଵିଷଯେଷୁ ] ରମ୍ଯ ଵିଷଯୋଂମେଂ [ରମନ୍ତେ ] ରମଣ କରତେ ହୈଂ ..୬୩..
ଟୀକା : — ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷ ଜ୍ଞାନକେ ଅଭାଵକେ କାରଣ ପରୋକ୍ଷ ଜ୍ଞାନକା ଆଶ୍ରଯ ଲେନେଵାଲେ ଇନ ପ୍ରାଣିଯୋଂକୋ ଉସକୀ (-ପରୋକ୍ଷ ଜ୍ଞାନକୀ) ସାମଗ୍ରୀରୂପ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ ପ୍ରତି ନିଜରସସେ ହୀ (-ସ୍ଵଭାଵସେ ହୀ) ମୈତ୍ରୀ ପ୍ରଵର୍ତତୀ ହୈ . ଅବ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂକେ ପ୍ରତି ମୈତ୍ରୀକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ଉନ ପ୍ରାଣିଯୋଂକୋ, ଉଦଯପ୍ରାପ୍ତ ମହାମୋହରୂପୀ କାଲାଗ୍ନିନେ ଗ୍ରାସ ବନା ଲିଯା ହୈ, ଇସଲିଯେ ତପ୍ତ ଲୋହେକେ ଗୋଲେକୀ ଭାଁତି (-ଜୈସେ ଗରମ
ସୁର -ଅସୁର -ନରପତି ପୀଡିତ ଵର୍ତେ ସହଜ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋ ଵଡେ, ନଵ ସହୀ ଶକେ ତେ ଦୁଃଖ ତେଥୀ ରମ୍ଯ ଵିଷଯୋମାଂ ରମେ. ୬୩.
୧୧୦ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-