ଯେଷାଂ ଜୀଵଦଵସ୍ଥାନି ହତକାନୀନ୍ଦ୍ରିଯାଣି, ନ ନାମ ତେଷାମୁପାଧିପ୍ରତ୍ଯଯଂ ଦୁଃଖମ୍, କିଂତୁ ସ୍ଵାଭାଵିକମେଵ, ଵିଷଯେଷୁ ରତେରଵଲୋକନାତ୍ . ଅଵଲୋକ୍ଯତେ ହି ତେଷାଂ ସ୍ତମ୍ବେରମସ୍ଯ କରେଣୁକୁଟ୍ଟନୀଗାତ୍ର- ସ୍ପର୍ଶ ଇଵ, ସଫ ରସ୍ଯ ବଡିଶାମିଷସ୍ଵାଦ ଇଵ, ଇନ୍ଦିରସ୍ଯ ସଂକୋଚସଂମୁଖାରଵିନ୍ଦାମୋଦ ଇଵ, ପତଂଗସ୍ଯ ପ୍ରଦୀପାର୍ଚୀରୂପ ଇଵ, କୁରଂଗସ୍ଯ ମୃଗଯୁଗେଯସ୍ଵର ଇଵ, ଦୁର୍ନିଵାରେନ୍ଦ୍ରିଯଵେଦନାଵଶୀକୃତାନାମାସନ୍ନନିପାତେଷ୍ଵପି ଵିଷଯେଷ୍ଵଭିପାତଃ . ଯଦି ପୁନର୍ନ ତେଷାଂ ଦୁଃଖଂ ସ୍ଵାଭାଵିକମଭ୍ଯୁପଗମ୍ଯେତ ତଦୋପଶାନ୍ତଶୀତଜ୍ଵରସ୍ଯ ସଂସ୍ଵେଦନମିଵ, ପ୍ରହୀଣଦାହଜ୍ଵରସ୍ଯାରନାଲପରିଷେକ ଇଵ, ନିଵୃତ୍ତନେତ୍ରସଂରମ୍ଭସ୍ଯ ଚ ଵଟାଚୂର୍ଣାଵଚୂର୍ଣନମିଵ, ଵିନଷ୍ଟକର୍ଣଶୂଲସ୍ଯ ବସ୍ତମୂତ୍ରପୂରଣମିଵ, ରୂଢଵ୍ରଣସ୍ଯାଲେପନଦାନମିଵ, ଵିଷଯଵ୍ଯାପାରୋ ନ ଦୃଶ୍ଯେତ . ଦୃଶ୍ଯତେ ଚାସୌ . ତତଃ ସ୍ଵଭାଵଭୂତଦୁଃଖଯୋଗିନ ଏଵ ଜୀଵଦିନ୍ଦ୍ରିଯାଃ ପରୋକ୍ଷଜ୍ଞାନିନଃ ..୬୪.. କସ୍ମାଦିତି ଚେତ୍ . ପଞ୍ଚେନ୍ଦ୍ରିଯଵିଷଯେଷୁ ରତେରଵଲୋକନାତ୍ . ଜଇ ତଂ ଣ ସବ୍ଭାଵଂ ଯଦି ତଦ୍ଦୁଃଖଂ ସ୍ଵଭାଵେନ ନାସ୍ତି ହି ସ୍ଫୁ ଟଂ ଵାଵାରୋ ଣତ୍ଥି ଵିସଯତ୍ଥଂ ତର୍ହି ଵିଷଯାର୍ଥଂ ଵ୍ଯାପାରୋ ନାସ୍ତି ନ ଘଟତେ . ଵ୍ଯାଧିସ୍ଥାନାମୌଷଧେଷ୍ଵିଵ

ଟୀକା : — ଜିନକୀ ହତ (ନିକୃଷ୍ଟ, ନିଂଦ୍ଯ) ଇନ୍ଦ୍ରିଯାଁ ଜୀଵିତ (-ଵିଦ୍ଯମାନ) ହୈଂ, ଉନ୍ହେଂ ଉପାଧିକେ କାରଣ (ବାହ୍ଯ ସଂଯୋଗୋଂକେ କାରଣ, ଔପାଧିକ) ଦୁଃଖ ନହୀଂ ହୈ କିନ୍ତୁ ସ୍ଵାଭାଵିକ ହୀ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଉନକୀ ଵିଷଯୋଂମେଂ ରତି ଦେଖୀ ଜାତୀ ହୈ . ଜୈସେ – ହାଥୀ ହଥିନୀରୂପୀ କୁଟ୍ଟନୀକେ ଶରୀର- ସ୍ପର୍ଶକୀ ଓର, ମଛଲୀ ବଂସୀମେଂ ଫଁସେ ହୁଏ ମାଂସକେ ସ୍ଵାଦକୀ ଓର, ଭ୍ରମର ବନ୍ଦ ହୋ ଜାନେଵାଲେ କମଲକେ ଗଂଧକୀ ଓର, ପତଂଗା ଦୀପକକୀ ଜ୍ଯୋତିକେ ରୂପକୀ ଓର ଔର ହିରନ ଶିକାରୀକେ ସଂଗୀତକେ ସ୍ଵରକୀ ଓର ଦୌଡ଼ତେ ହୁଏ ଦିଖାଈ ଦେତେ ହୈଂ ଉସୀପ୍ରକାର – ଦୁର୍ନିଵାର ଇନ୍ଦ୍ରିଯଵେଦନାକେ ଵଶୀଭୂତ ହୋତେ ହୁଏ ଵେ ଯଦ୍ଯପି ଵିଷଯୋଂକା ନାଶ ଅତି ନିକଟ ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଵିଷଯ କ୍ଷଣିକ ହୈଂ) ତଥାପି, ଵିଷଯୋଂକୀ ଓର ଦୌଡ଼ତେ ଦିଖାଈ ଦେତେ ହୈଂ . ଔର ଯଦି ‘ଉନକା ଦୁଃଖ ସ୍ଵାଭାଵିକ ହୈ’ ଐସା ସ୍ଵୀକାର ନ କିଯା ଜାଯେ ତୋ ଜୈସେ — ଜିସକା ଶୀତଜ୍ଵର ଉପଶାଂତ ହୋ ଗଯା ହୈ, ଵହ ପସୀନା ଆନେକେ ଲିଯେ ଉପଚାର କରତା ତଥା ଜିସକା ଦାହଜ୍ଵର ଉତର ଗଯା ହୈ ଵହ କାଁଜୀସେ ଶରୀରକେ ତାପକୋ ଉତାରତା ତଥା ଜିସକୀ ଆଁଖୋଂକା ଦୁଃଖ ଦୂର ହୋ ଗଯା ହୈ ଵହ ଵଟାଚୂର୍ଣ (-ଶଂଖ ଇତ୍ଯାଦିକା ଚୂର୍ଣ) ଆଁଜତା ତଥା ଜିସକା କର୍ଣଶୂଲ ନଷ୍ଟ ହୋ ଗଯା ହୋ ଵହ କାନମେଂ ଫି ର ବକରେକା ମୂତ୍ର ଡାଲତା ଦିଖାଈ ନହୀଂ ଦେତା ଔର ଜିସକା ଘାଵ ଭର ଜାତା ହୈ ଵହ ଫି ର ଲେପ କରତା ଦିଖାଈ ନହୀଂ ଦେତା — ଇସୀପ୍ରକାର ଉନକେ ଵିଷଯ ଵ୍ଯାପାର ଦେଖନେମେଂ ନହୀଂ ଆନା ଚାହିଯେ; କିନ୍ତୁ ଉନକେ ଵହ (ଵିଷଯପ୍ରଵୃତ୍ତି) ତୋ ଦେଖୀ ଜାତୀ ହୈ . ଇସସେ (ସିଦ୍ଧ ହୁଆ କି) ଜିନକେ ଇନ୍ଦ୍ରିଯାଁ ଜୀଵିତ ହୈଂ ଐସେ ପରୋକ୍ଷଜ୍ଞାନିଯୋଂକେ ଦୁଃଖ ସ୍ଵାଭାଵିକ ହୀ ହୈ .

ଭାଵାର୍ଥ : — ପରୋକ୍ଷଜ୍ଞାନିଯୋଂକେ ସ୍ଵଭାଵସେ ହୀ ଦୁଃଖ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଉନକେ ଵିଷଯୋଂମେଂ ରତି ଵର୍ତତୀ ହୈ; କଭୀ -କଭୀ ତୋ ଵେ, ଅସହ୍ଯ ତୃଷ୍ଣାକୀ ଦାହସେ (-ତୀଵ୍ର ଇଚ୍ଛାରୂପୀ ଦୁଃଖକେ କାରଣ)

୧୧୨ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-