ହି ସଦଶନାଯୋଦନ୍ଯାଵୃଷସ୍ଯାଦିଭିସ୍ତୃଷ୍ଣାଵ୍ଯକ୍ତିଭିରୁପେତତ୍ଵାତ୍ ଅତ୍ଯନ୍ତାକୁଲତଯା, ଵିଚ୍ଛିନ୍ନଂ ହି ସଦସଦ୍ଵେଦ୍ଯୋଦଯପ୍ରଚ୍ଯାଵିତସଦ୍ଵେଦ୍ଯୋଦଯପ୍ରଵୃତ୍ତତଯାଽନୁଭଵତ୍ଵାଦୁଦ୍ଭୂତଵିପକ୍ଷତଯା, ବନ୍ଧକାରଣଂ ହି ସଦ୍ଵିଷଯୋ- ପଭୋଗମାର୍ଗାନୁଲଗ୍ନରାଗାଦିଦୋଷସେନାନୁସାରସଂଗଚ୍ଛମାନଘନକର୍ମପାଂସୁପଟଲତ୍ଵାଦୁଦର୍କଦୁଃସହତଯା, ଵିଷମଂ ହି ସଦଭିଵୃଦ୍ଧିପରିହାଣିପରିଣତତ୍ଵାଦତ୍ଯନ୍ତଵିସଂଷ୍ଠୁଲତଯା ଚ ଦୁଃଖମେଵ ଭଵତି . ଅଥୈଵଂ ପୁଣ୍ଯମପି ପାପଵଦ୍ ଦୁଃଖସାଧନମାଯାତମ୍ ..୭୬.. ପ୍ରଭୃତ୍ଯନେକାପଧ୍ଯାନଵଶେନ ଭାଵିନରକାଦିଦୁଃଖୋତ୍ପାଦକକର୍ମବନ୍ଧୋତ୍ପାଦକତ୍ଵାଦ୍ବନ୍ଧକାରଣମିନ୍ଦ୍ରିଯସୁଖଂ, ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯ- ସୁଖଂ ତୁ ସର୍ଵାପଧ୍ଯାନରହିତତ୍ଵାଦବନ୍ଧକାରଣମ୍ . ଵିସମଂ ଵିଗତଃ ଶମଃ ପରମୋପଶମୋ ଯତ୍ର ତଦ୍ଵିଷମମତୃପ୍ତିକରଂ ହାନିଵୃଦ୍ଧିସହିତତ୍ଵାଦ୍ଵା ଵିଷମଂ, ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯସୁଖଂ ତୁ ପରମତୃପ୍ତିକରଂ ହାନିଵୃଦ୍ଧିରହିତମ୍ . ଜଂ ଇଂଦିଏହିଂ ଲଦ୍ଧଂ ତଂ ସୋକ୍ଖଂ ଦୁକ୍ଖମେଵ ତହା ଯଦିନ୍ଦ୍ରିଯୈର୍ଲବ୍ଧଂ ସଂସାରସୁଖଂ ତତ୍ସୁଖଂ ଯଥା ପୂର୍ଵୋକ୍ତପଞ୍ଚଵିଶେଷଣଵିଶିଷ୍ଟଂ ଭଵତି ତଥୈଵ ଦୁଃଖମେଵେତ୍ଯଭିପ୍ରାଯଃ ..୭୬.. ଏଵଂ ପୁଣ୍ଯାନି ଜୀଵସ୍ଯ ତୃଷ୍ଣୋତ୍ପାଦକତ୍ଵେନ ଦୁଃଖକାରଣାନି ଭଵନ୍ତୀତି କଥନରୂପେଣ ଦ୍ଵିତୀଯସ୍ଥଲେ ଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯଂ ଗତମ୍ . ଅଥ ନିଶ୍ଚଯେନ ପୁଣ୍ଯପାପଯୋର୍ଵିଶେଷୋ ନାସ୍ତୀତି କଥଯନ୍ ପୁଣ୍ଯ- (୨) ‘ବାଧାସହିତ’ ହୋତା ହୁଆ ଖାନେ, ପୀନେ ଔର ମୈଥୁନକୀ ଇଚ୍ଛା ଇତ୍ଯାଦି ତୃଷ୍ଣାକୀ ଵ୍ଯକ୍ତିଯୋଂସେ (-ତୃଷ୍ଣାକୀ ପ୍ରଗଟତାଓଂସେ) ଯୁକ୍ତ ହୋନେସେ ଅତ୍ଯନ୍ତ ଆକୁଲ ହୈ, (୩)‘ଵିଚ୍ଛିନ୍ନ’ ହୋତା ହୁଆ ଅସାତାଵେଦନୀଯକା ଉଦଯ ଜିସେ ୧ଚ୍ଯୁତ କର ଦେତା ହୈ ଐସେ ସାତାଵେଦନୀଯକେ ଉଦଯସେ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ହୋତା ହୁଆ ଅନୁଭଵମେଂ ଆତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଵିପକ୍ଷକୀ ଉତ୍ପତ୍ତିଵାଲା ହୈ, (୪) ‘ବନ୍ଧକା କାରଣ’ ହୋତା ହୁଆ ଵିଷଯୋପଭୋଗକେ ମାର୍ଗମେଂ ଲଗୀ ହୁଈ ରାଗାଦି ଦୋଷୋଂକୀ ସେନାକେ ଅନୁସାର କର୍ମରଜକେ ୨ଘନ ପଟଲକା ସମ୍ବନ୍ଧ ହୋନେକେ କାରଣ ପରିଣାମସେ ଦୁଃସହ ହୈ, ଔର (୫) ‘ଵିଷମ’ ହୋତା ହୁଆ ହାନି – ଵୃଦ୍ଧିମେଂ ପରିଣମିତ ହୋନେସେ ଅତ୍ଯନ୍ତ ଅସ୍ଥିର ହୈ; ଇସଲିଯେ ଵହ (ଇନ୍ଦ୍ରିଯସୁଖ) ଦୁଃଖ ହୀ ହୈ .
ଜବ କି ଐସା ହୈ (ଇନ୍ଦ୍ରିଯସୁଖ ଦୁଃଖ ହୀ ହୈ) ତୋ ପୁଣ୍ଯ ଭୀ, ପାପକୀ ଭାଁତି, ଦୁଃଖକା ସାଧନ ହୈ ଐସା ଫଲିତ ହୁଆ .
ଭାଵାର୍ଥ : — ଇନ୍ଦ୍ରିଯସୁଖ ଦୁଃଖ ହୀ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଵହ ପରାଧୀନ ହୈ, ଅତ୍ଯନ୍ତ ଆକୁଲ ହୈ, ଵିପକ୍ଷକୀ (-ଵିରୋଧକୀ) ଉତ୍ପତ୍ତିଵାଲା ହୈ, ପରିଣାମସେ ଦୁଃସ୍ସହ ହୈ, ଔର ଅତ୍ଯନ୍ତ ଅସ୍ଥିର ହୈ . ଇସସେ ଯହ ସିଦ୍ଧ ହୁଆ କି ପୁଣ୍ଯ ଭୀ ଦୁଃଖକା ହୀ ସାଧନ ହୈ ..୭୬..
୧୩୦ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-
୧. ଚ୍ଯୁତ କରନା = ହଟା ଦେନା; ପଦଭ୍ରଷ୍ଟ କରନା; (ସାତାଵେଦନୀଯକା ଉଦଯ ଉସକୀ ସ୍ଥିତି ଅନୁସାର ରହକର ହଟ ଜାତା ହୈ ଔର ଅସାତା ଵେଦନୀଯକା ଉଦଯ ଆତା ହୈ)
୨. ଘନ ପଟଲ = ସଘନ (ଗାଢ଼) ପର୍ତ, ବଡ଼ା ଝୁଣ୍ଡ .