–
୨ –
ଜ୍ଞେଯତତ୍ତ୍ଵ -ପ୍ରଜ୍ଞାପନ
ଅଥ ଜ୍ଞେଯତତ୍ତ୍ଵପ୍ରଜ୍ଞାପନମ୍ . ତତ୍ର ପଦାର୍ଥସ୍ଯ ସମ୍ଯଗ୍ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣପର୍ଯାଯସ୍ଵରୂପମୁପଵର୍ଣଯତି —
ଅତ୍ଥୋ ଖଲୁ ଦଵ୍ଵମଓ ଦଵ୍ଵାଣି ଗୁଣପ୍ପଗାଣି ଭଣିଦାଣି .
ତେହିଂ ପୁଣୋ ପଜ୍ଜାଯା ପଜ୍ଜଯମୂଢା ହି ପରସମଯା ..୯୩..
ଅର୍ଥଃ ଖଲୁ ଦ୍ରଵ୍ଯମଯୋ ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ଗୁଣାତ୍ମକାନି ଭଣିତାନି .
ତୈସ୍ତୁ ପୁନଃ ପର୍ଯାଯାଃ ପର୍ଯଯମୂଢା ହି ପରସମଯାଃ ..୯୩..
ଇହ କିଲ ଯଃ କଶ୍ଚନାପି ପରିଚ୍ଛିଦ୍ଯମାନଃ ପଦାର୍ଥଃ ସ ସର୍ଵ ଏଵ ଵିସ୍ତାରାଯତସାମାନ୍ଯ-
ଇତଃ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ଵଂ ‘ସତ୍ତାସଂବଦ୍ଧେଦେ’ ଇତ୍ଯାଦିଗାଥାସୂତ୍ରେଣ ପୂର୍ଵଂ ସଂକ୍ଷେପେଣ ଯଦ୍ଵଯାଖ୍ଯାତଂ ସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନଂ
ତସ୍ଯେଦାନୀଂ ଵିଷଯଭୂତପଦାର୍ଥଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଦ୍ଵାରେଣ ତ୍ରଯୋଦଶାଧିକଶତପ୍ରମିତଗାଥାପର୍ଯନ୍ତଂ ଵିସ୍ତରଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ କରୋତି .
ଅଥଵା ଦ୍ଵିତୀଯପାତନିକା – ପୂର୍ଵଂ ଯଦ୍ଵଯାଖ୍ଯାତଂ ଜ୍ଞାନଂ ତସ୍ଯ ଜ୍ଞେଯଭୂତପଦାର୍ଥାନ୍ କଥଯତି . ତତ୍ର ତ୍ରଯୋଦଶାଧିକ -
ଶତଗାଥାସୁ ମଧ୍ଯେ ପ୍ରଥମତସ୍ତାଵତ୍ ‘ତମ୍ହା ତସ୍ସ ଣମାଇଂ’ ଇମାଂ ଗାଥାମାଦିଂ କୃତ୍ଵା ପାଠକ୍ରମେଣ ପଞ୍ଚତ୍ରିଂଶଦ୍-
ଗାଥାପର୍ଯନ୍ତଂ ସାମାନ୍ଯଜ୍ଞେଯଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ, ତଦନନ୍ତରଂ ‘ଦଵ୍ଵଂ ଜୀଵମଜୀଵଂ’ ଇତ୍ଯାଦ୍ଯେକୋନଵିଂଶତିଗାଥାପର୍ଯନ୍ତଂ
ଵିଶେଷଜ୍ଞେଯଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ, ଅଥାନନ୍ତରଂ ‘ସପଦେସେହିଂ ସମଗ୍ଗୋ ଲୋଗୋ’ ଇତ୍ଯାଦିଗାଥାଷ୍ଟକପର୍ଯନ୍ତଂ ସାମାନ୍ଯଭେଦଭାଵନା,
୧୬୨
ଅବ, ଜ୍ଞେଯତତ୍ତ୍ଵକା ପ୍ରଜ୍ଞାପନ କରତେ ହୈଂ ଅର୍ଥାତ୍ ଜ୍ଞେଯତତ୍ତ୍ଵ ବତଲାତେ ହୈଂ . ଉସମେଂ (ପ୍ରଥମ)
ପଦାର୍ଥକା ସମ୍ଯକ୍ ( — ଯଥାର୍ଥ) ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣପର୍ଯାଯସ୍ଵରୂପ ଵର୍ଣନ କରତେ ହୈଂ : —
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଅର୍ଥଃ ଖଲୁ ] ପଦାର୍ଥ [ଦ୍ରଵ୍ଯମଯଃ ] ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵରୂପ ହୈ; [ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ] ଦ୍ରଵ୍ଯ
[ଗୁଣାତ୍ମକାନି ] ଗୁଣାତ୍ମକ [ଭଣିତାନି ] କହେ ଗଯେ ହୈଂ; [ତୈଃ ତୁ ପୁନଃ ] ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯ ତଥା ଗୁଣୋଂସେ
[ପର୍ଯାଯାଃ ] ପର୍ଯାଯେଂ ହୋତୀ ହୈଂ . [ପର୍ଯଯମୂଢା ହି ] ପର୍ଯାଯମୂଢ଼ ଜୀଵ [ପରସମଯାଃ ] ପରସମଯ (ଅର୍ଥାତ୍
ମିଥ୍ଯାଦୃଷ୍ଟି) ହୈଂ ..୯୩..
ଟୀକା : — ଇସ ଵିଶ୍ଵମେଂ ଜୋ କୋଈ ଜାନନେମେଂ ଆନେଵାଲା ପଦାର୍ଥ ହୈ ଵହ ସମସ୍ତ ହୀ
ଛେ ଅର୍ଥ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵରୂପ, ଗୁଣ -ଆତ୍ମକ କହ୍ଯାଂ ଛେ ଦ୍ରଵ୍ଯନେ,
ଵଳୀ ଦ୍ରଵ୍ଯ -ଗୁଣଥୀ ପର୍ଯଯୋ; ପର୍ଯାଯମୂଢ ପରସମଯ ଛେ. ୯୩.