ମନୁଷ୍ଯ ଇତ୍ଯାଦି . ଗୁଣଦ୍ଵାରେଣାଯତାନୈକ୍ଯପ୍ରତିପତ୍ତିନିବନ୍ଧନୋ ଗୁଣପର୍ଯାଯଃ . ସୋଽପି ଦ୍ଵିଵିଧଃ,
ସ୍ଵଭାଵପର୍ଯାଯୋ ଵିଭାଵପର୍ଯାଯଶ୍ଚ . ତତ୍ର ସ୍ଵଭାଵପର୍ଯାଯୋ ନାମ ସମସ୍ତଦ୍ରଵ୍ଯାଣାମାତ୍ମୀଯାତ୍ମୀଯାଗୁରୁଲଘୁ-
ଗୁଣଦ୍ଵାରେଣ ପ୍ରତିସମଯସମୁଦୀଯମାନଷଟ୍ସ୍ଥାନପତିତଵୃଦ୍ଧିହାନିନାନାତ୍ଵାନୁଭୂତିଃ, ଵିଭାଵପର୍ଯାଯୋ ନାମ
ରୂପାଦୀନାଂ ଜ୍ଞାନାଦୀନାଂ ଵା ସ୍ଵପରପ୍ରତ୍ଯଯପ୍ରଵର୍ତମାନପୂର୍ଵୋତ୍ତରାଵସ୍ଥାଵତୀର୍ଣତାରତମ୍ଯୋପଦର୍ଶିତସ୍ଵଭାଵ-
ଵିଶେଷାନେକତ୍ଵାପତ୍ତିଃ . ଅଥେଦଂ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତେନ ଦ୍ରଢଯତି — ଯଥୈଵ ହି ସର୍ଵ ଏଵ ପଟୋଽଵସ୍ଥାଯିନା ଵିସ୍ତାର-
ସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯେନାଭିଧାଵତାଽଽଯତସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯେନ ଚାଭିନିର୍ଵର୍ତ୍ଯମାନସ୍ତନ୍ମଯ ଏଵ, ତଥୈଵ ହି
ସର୍ଵ ଏଵ ପଦାର୍ଥୋଽଵସ୍ଥାଯିନା ଵିସ୍ତାରସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯେନାଭିଧାଵତାଽଽଯତସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯେନ ଚ
ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯଗୁଣପର୍ଯାଯନିରୂପଣମୁଖ୍ଯତା . ଅଥାନନ୍ତରଂ ‘ଣ ହଵଦି ଜଦି ସଦ୍ଦଵ୍ଵଂ’ ଇତ୍ଯାଦିଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯେନ ସତ୍ତା-
ଦ୍ରଵ୍ଯଯୋରଭେଦଵିଷଯେ ଯୁକ୍ତିଂ କଥଯତି, ତଦନନ୍ତରଂ ‘ଜୋ ଖଲୁ ଦଵ୍ଵସହାଵୋ’ ଇତ୍ଯାଦି ସତ୍ତାଦ୍ରଵ୍ଯଯୋର୍ଗୁଣଗୁଣିକଥନେନ
ପ୍ରଥମଗାଥା, ଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ସହ ଗୁଣପର୍ଯାଯଯୋରଭେଦମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ‘ଣତ୍ଥି ଗୁଣୋ ତ୍ତି ଵ କୋଈ’ ଇତ୍ଯାଦି ଦ୍ଵିତୀଯା ଚେତି
ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରଗାଥାଦ୍ଵଯଂ, ତଦନନ୍ତରଂ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯେନ ସଦୁତ୍ପାଦୋ ଭଵତି, ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକନଯେନାସଦିତ୍ଯାଦି-
କଥନରୂପେଣ ‘ଏଵଂଵିହଂ’ ଇତିପ୍ରଭୃତି ଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯଂ, ତତଶ୍ଚ ‘ଅତ୍ଥି ତ୍ତି ଯ’ ଇତ୍ଯାଦ୍ଯେକସୂତ୍ରେଣ
ନଯସପ୍ତଭଙ୍ଗୀଵ୍ଯାଖ୍ଯାନମିତି ସମୁଦାଯେନ ଚତୁର୍ଵିଂଶତିଗାଥାଭିରଷ୍ଟଭିଃ ସ୍ଥଲୈର୍ଦ୍ରଵ୍ଯନିର୍ଣଯଂ କରୋତି . ତଦ୍ଯଥା – ଅଥ
ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵଂ କଥଯତି —
୧୬୪ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-
ହୈ — ଜୈସେ କି ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲାତ୍ମକ ଦେଵ, ମନୁଷ୍ଯ ଇତ୍ଯାଦି . ଗୁଣ ଦ୍ଵାରା ଆଯତକୀ ଅନେକତାକୀ
ପ୍ରତିପତ୍ତିକୀ କାରଣଭୂତ ଗୁଣପର୍ଯାଯ ହୈ . ଵହ ଭୀ ଦୋ ପ୍ରକାର ହୈ . (୧) ସ୍ଵଭାଵପର୍ଯାଯ ଔର (୨)
ଵିଭାଵପର୍ଯାଯ . ଉସମେଂ ସମସ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ଅପନେ -ଅପନେ ଅଗୁରୁଲଘୁଗୁଣ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରତିସମଯ ପ୍ରଗଟ ହୋନେଵାଲୀ
ଷଟ୍ସ୍ଥାନପତିତ ହାନି -ଵୃଦ୍ଧିରୂପ ଅନେକତ୍ଵକୀ ଅନୁଭୂତି ଵହ ସ୍ଵଭାଵପର୍ଯାଯ ହୈ; (୨) ରୂପାଦିକେ ଯା
ଜ୍ଞାନାଦିକେ ୧ସ୍ଵ -ପରକେ କାରଣ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ୨ପୂର୍ଵୋତ୍ତର ଅଵସ୍ଥାମେଂ ହୋନେଵାଲେ ତାରତମ୍ଯକେ କାରଣ ଦେଖନେମେଂ
ଆନେଵାଲେ ସ୍ଵଭାଵଵିଶେଷରୂପ ଅନେକତ୍ଵକୀ ୩ଆପତ୍ତି ଵିଭାଵପର୍ଯାଯ ହୈ .
ଅବ ଯହ (ପୂର୍ଵୋକ୍ତ କଥନ) ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତସେ ଦୃଢ଼ କରତେ ହୈଂ : —
ଜୈସେ ସମ୍ପୂର୍ଣ ୪ପଟ, ଅଵସ୍ଥାଯୀ (-ସ୍ଥିର) ଵିସ୍ତାରସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯସେ ଔର ଦୌଡ଼ତେ
(-ବହତେ, ପ୍ରଵାହରୂପ) ହୁଯେ ଐସେ ଆଯତସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯସେ ରଚିତ ହୋତା ହୁଆ ତନ୍ମଯ ହୀ ହୈ,
ଉସୀପ୍ରକାର ସମ୍ପୂର୍ଣ ପଦାର୍ଥ ‘ଦ୍ରଵ୍ଯ’ ନାମକ ଅଵସ୍ଥାଯୀ ଵିସ୍ତାରସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯସେ ଔର ଦୌଡ଼ତେ ହୁଯେ
ଆଯତସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯସେ ରଚିତ ହୋତା ହୁଆ ଦ୍ରଵ୍ଯମଯ ହୀ ହୈ . ଔର ଜୈସେ ପଟମେଂ, ଅଵସ୍ଥାଯୀ
ଵିସ୍ତାରସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯ ଯା ଦୌଡ଼ତେ ହୁଯେ ଆଯତସାମାନ୍ଯସମୁଦାଯ ଗୁଣୋଂସେ ରଚିତ ହୋତା ହୁଆ ଗୁଣୋଂସେ
୧. ସ୍ଵ ଉପାଦାନ ଔର ପର ନିମିତ୍ତ ହୈ . ୨. ପୂର୍ଵୋତ୍ତର = ପହଲେକୀ ଔର ବାଦକୀ .
୩. ଆପତ୍ତି = ଆପତିତ, ଆପଡ଼ନା . ୪. ପଟ = ଵସ୍ତ୍ର