ଇହ ଖଲୁ ଯଦନାରବ୍ଧସ୍ଵଭାଵଭେଦମୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯତ୍ରଯେଣ ଗୁଣପର୍ଯାଯଦ୍ଵଯେନ ଚ ଯଲ୍ଲକ୍ଷ୍ଯତେ ତଦ୍
ଦ୍ରଵ୍ଯମ୍ . ତତ୍ର ହି ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସ୍ଵଭାଵୋଽସ୍ତିତ୍ଵସାମାନ୍ଯାନ୍ଵଯଃ . ଅସ୍ତିତ୍ଵଂ ହି ଵକ୍ଷ୍ଯତି ଦ୍ଵିଵିଧଂ
– ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵଂ ସାଦୃଶ୍ଯାସ୍ତିତ୍ଵଂ ଚେତି . ତତ୍ରୋତ୍ପାଦଃ ପ୍ରାଦୁର୍ଭାଵଃ, ଵ୍ଯଯଃ ପ୍ରଚ୍ଯଵନଂ, ଧ୍ରୌଵ୍ଯମଵସ୍ଥିତିଃ .
ଗୁଣା ଵିସ୍ତାରଵିଶେଷାଃ . ତେ ଦ୍ଵିଵିଧାଃ ସାମାନ୍ଯଵିଶେଷାତ୍ମକତ୍ଵାତ୍ . ତତ୍ରାସ୍ତିତ୍ଵଂ ନାସ୍ତିତ୍ଵ-
ମେକତ୍ଵମନ୍ଯତ୍ଵଂ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଂ ପର୍ଯାଯତ୍ଵଂ ସର୍ଵଗତତ୍ଵମସର୍ଵଗତତ୍ଵଂ ସପ୍ରଦେଶତ୍ଵମପ୍ରଦେଶତ୍ଵଂ ମୂର୍ତତ୍ଵମମୂର୍ତତ୍ଵଂ
ସକ୍ରି ଯତ୍ଵମକ୍ରି ଯତ୍ଵଂ ଚେତନତ୍ଵମଚେତନତ୍ଵଂ କର୍ତୃତ୍ଵମକର୍ତୃତ୍ଵଂ ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵମଭୋକ୍ତୃତ୍ଵମଗୁରୁଲଘୁତ୍ଵଂ ଚେତ୍ଯାଦଯଃ
ସାମାନ୍ଯଗୁଣାଃ, ଅଵଗାହହେତୁତ୍ଵଂ ଗତିନିମିତ୍ତତା ସ୍ଥିତିକାରଣତ୍ଵଂ ଵର୍ତନାଯତନତ୍ଵଂ ରୂପାଦିମତ୍ତା
ଚେତନତ୍ଵମିତ୍ଯାଦଯୋ ଵିଶେଷଗୁଣାଃ . ପର୍ଯାଯା ଆଯତଵିଶେଷାଃ . ତେ ପୂର୍ଵମେଵୋକ୍ତାଶ୍ଚତୁର୍ଵିଧାଃ .
କେଵଲଜ୍ଞାନୋତ୍ପତ୍ତିପ୍ରସ୍ତାଵେ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମରୁଚିପରିଚ୍ଛିତ୍ତିନିଶ୍ଚଲାନୁଭୂତିରୂପକାରଣସମଯସାରପର୍ଯାଯସ୍ଯ ଵିନାଶେ ସତି
ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମୋପଲମ୍ଭଵ୍ଯକ୍ତିରୂପକାର୍ଯସମଯସାରସ୍ଯୋତ୍ପାଦଃ କାରଣସମଯସାରସ୍ଯ ଵ୍ଯଯସ୍ତଦୁଭଯାଧାରଭୂତପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯ-
ତ୍ଵେନ ଧ୍ରୌଵ୍ଯଂ ଚ . ତଥାନନ୍ତଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣାଃ, ଗତିମାର୍ଗଣାଵିପକ୍ଷଭୂତସିଦ୍ଧଗତିଃ, ଇନ୍ଦ୍ରିଯମାର୍ଗଣାଵିପକ୍ଷ-
ଭୂତାତୀନ୍ଦ୍ରିଯତ୍ଵାଦିଲକ୍ଷଣାଃ ଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯାଶ୍ଚ ଭଵନ୍ତୀତି . ଯଥା ଶୁଦ୍ଧସତ୍ତଯା ସହାଭିନ୍ନଂ ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ
ପୂର୍ଵୋକ୍ତୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯୈର୍ଗୁଣପର୍ଯାଯୈଶ୍ଚ ସହ ସଂଜ୍ଞାଲକ୍ଷଣପ୍ରଯୋଜନାଦିଭେଦେଽପି ସତି ତୈଃ ସହ ସତ୍ତାଭେଦଂ ନ
କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା ]
ଜ୍ଞେଯତତ୍ତ୍ଵ -ପ୍ରଜ୍ଞାପନ
୧୭୧
ଟୀକା : — ଯହାଁ (ଇସ ଵିଶ୍ଵମେଂ) ଜୋ, ସ୍ଵଭାଵଭେଦ କିଯେ ବିନା, ୧ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯତ୍ରଯସେ
ଔର ୨ଗୁଣପର୍ଯାଯଦ୍ଵଯସେ ୩ଲକ୍ଷିତ ହୋତା ହୈ, ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ . ଇନମେଂସେ (-ସ୍ଵଭାଵ, ଉତ୍ପାଦ, ଵ୍ଯଯ, ଧ୍ରୌଵ୍ଯ,
ଗୁଣ ଔର ପର୍ଯାଯମେଂସେ) ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସ୍ଵଭାଵ ଵହ ୪ଅସ୍ତିତ୍ଵସାମାନ୍ଯରୂପ ଅନ୍ଵଯ ହୈ; ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଦୋ
ପ୍ରକାରକା କହେଂଗେ : — ୧ – ସ୍ଵରୂପ -ଅସ୍ତିତ୍ଵ . ୨ – ସାଦୃଶ୍ଯ -ଅସ୍ତିତ୍ଵ . ଉତ୍ପାଦ ଵହ ପ୍ରାଦୁର୍ଭାଵ (ପ୍ରଗଟ
ହୋନା – ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନା) ହୈ; ଵ୍ଯଯ ଵହ ପ୍ରଚ୍ଯୁତି (ଅର୍ଥାତ୍ ଭ୍ରଷ୍ଟ, – ନଷ୍ଟ ହୋନା) ହୈ; ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ଵହ ଅଵସ୍ଥିତି
(ଠିକାନା) ହୈ; ଗୁଣ ଵହ ଵିସ୍ତାରଵିଶେଷ ହୈଂ . ଵେ ସାମାନ୍ଯଵିଶେଷାତ୍ମକ ହୋନେସେ ଦୋ ପ୍ରକାରକେ ହୈଂ . ଇନମେଂ,
ଅସ୍ତିତ୍ଵ, ନାସ୍ତିତ୍ଵ, ଏକତ୍ଵ, ଅନ୍ଯତ୍ଵ, ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵ, ପର୍ଯାଯତ୍ଵ, ସର୍ଵଗତତ୍ଵ, ଅସର୍ଵଗତତ୍ଵ, ସପ୍ରଦେଶତ୍ଵ,
ଅପ୍ରଦେଶତ୍ଵ, ମୂର୍ତତ୍ଵ, ଅମୂର୍ତତ୍ଵ, ସକ୍ରିଯତ୍ଵ, ଅକ୍ରିଯତ୍ଵ, ଚେତନତ୍ଵ, ଅଚେତନତ୍ଵ, କର୍ତୃତ୍ଵ, ଅକର୍ତୃତ୍ଵ,
ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵ, ଅଭୋକ୍ତୃତ୍ଵ, ଅଗୁରୁଲଘୁତ୍ଵ, ଇତ୍ଯାଦି ସାମାନ୍ଯଗୁଣ ହୈଂ; ଅଵଗାହହେତୁତ୍ଵ, ଗତିନିମିତ୍ତତା,
ସ୍ଥିତିକାରଣତ୍ଵ, ଵର୍ତନାଯତନତ୍ଵ, ରୂପାଦିମତ୍ତ୍ଵ, ଚେତନତ୍ଵ ଇତ୍ଯାଦି ଵିଶେଷ ଗୁଣ ହୈଂ . ପର୍ଯାଯ ଆଯତଵିଶେଷ
ହୈଂ . ଵେ ପୂର୍ଵ ହୀ (୯୩ ଵୀଂ ଗାଥା କୀ ଟୀକାମେଂ) କଥିତ ଚାର ପ୍ରକାରକୀ ହୈଂ .
୧. ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯତ୍ରଯ = ଉତ୍ପାଦ, ଵ୍ଯଯ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯ – ଯହ ତ୍ରିପୁଟୀ (ତୀନୋଂକା ସମୂହ) .
୨. ଗୁଣପର୍ଯାଯଦ୍ଵଯ = ଗୁଣ ଔର ପର୍ଯାଯ – ଯହ ଯୁଗଲ (ଦୋନୋଂକା ସମୂହ)
୩. ଲକ୍ଷିତ ହୋତା ହୈ = ଲକ୍ଷ୍ଯରୂପ ହୋତା ହୈ, ପହିଚାନା ଜାତା ହୈ . [ (୧) ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ତଥା (୨) ଗୁଣପର୍ଯାଯ
ଵେ ଲକ୍ଷଣ ହୈଂ ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯ ଵହ ଲକ୍ଷ୍ଯ ହୈ . ]
୪. ଅସ୍ତିତ୍ଵସାମାନ୍ଯରୂପ ଅନ୍ଵଯ = ‘ହୈ, ହୈ, ହୈ’ ଐସା ଏକରୂପ ଭାଵ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ . (ଅନ୍ଵଯ = ଏକରୂପତା
ସଦୃଶଭାଵ .)