ନ ଖଲୁ ସର୍ଗଃ ସଂହାରମନ୍ତରେଣ, ନ ସଂହାରୋ ଵା ସର୍ଗମନ୍ତରେଣ, ନ ସୃଷ୍ଟିସଂହାରୌ ସ୍ଥିତି- ମନ୍ତରେଣ, ନ ସ୍ଥିତିଃ ସର୍ଗସଂହାରମନ୍ତରେଣ . ଯ ଏଵ ହି ସର୍ଗଃ ସ ଏଵ ସଂହାରଃ, ଯ ଏଵ ସଂହାରଃ ସ ଏଵ ସର୍ଗଃ, ଯାଵେଵ ସର୍ଗସଂହାରୌ ସୈଵ ସ୍ଥିତିଃ, ଯୈଵ ସ୍ଥିତିସ୍ତାଵେଵ ସର୍ଗସଂହାରାଵିତି . ତଥା ହି — ଯ ଏଵ କୁମ୍ଭସ୍ଯ ସର୍ଗଃ ସ ଏଵ ମୃତ୍ପିଣ୍ଡସ୍ଯ ସଂହାରଃ, ଭାଵସ୍ଯ ଭାଵାନ୍ତରାଭାଵସ୍ଵଭାଵେନାଵଭାସନାତ୍ . ଯ ଏଵ ଚ ମୃତ୍ପିଣ୍ଡସ୍ଯ ସଂହାରଃ ସ ଏଵ କୁମ୍ଭସ୍ଯ ସର୍ଗଃ, ଅଭାଵସ୍ଯ ଭାଵାନ୍ତରଭାଵସ୍ଵଭାଵେନାଵ- ଭାସନାତ୍ . ଯୌ ଚ କୁମ୍ଭପିଣ୍ଡଯୋଃ ସର୍ଗସଂହାରୌ ସୈଵ ମୃତ୍ତିକାଯାଃ ସ୍ଥିତିଃ, ❃ଵ୍ଯତିରେକାଣାମନ୍ଵଯା- ସତ୍ତାଲକ୍ଷଣଵିଵରଣମୁଖ୍ଯତଯା ଦ୍ଵିତୀଯସ୍ଥଲଂ ଗତମ୍ . ଅଥୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣାଂ ପରସ୍ପରସାପେକ୍ଷତ୍ଵଂ ଦର୍ଶଯତି — ଣ ଭଵୋ ଭଂଗଵିହୀଣୋ ନିର୍ଦୋଷପରମାତ୍ମରୁଚିରୂପସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵପର୍ଯାଯସ୍ଯ ଭଵ ଉତ୍ପାଦଃ ତଦ୍ଵିପରୀତମିଥ୍ଯାତ୍ଵପର୍ଯାଯସ୍ଯ ଭଙ୍ଗଂ ଵିନା ନ ଭଵତି . କସ୍ମାତ୍ . ଉପାଦାନକାରଣାଭାଵାତ୍, ମୃତ୍ପିଣ୍ଡଭଙ୍ଗାଭାଵେ ଘଟୋତ୍ପାଦ ଇଵ . ଦ୍ଵିତୀଯଂ ଚ କାରଣଂ ମିଥ୍ଯାତ୍ଵପର୍ଯାଯଭଙ୍ଗସ୍ଯ ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵପର୍ଯାଯରୂପେଣ ପ୍ରତିଭାସନାତ୍ . ତଦପି କସ୍ମାତ୍ . ‘‘ଭାଵାନ୍ତର- ସ୍ଵଭାଵରୂପୋ ଭଵତ୍ଯଭାଵ’’ ଇତି ଵଚନାତ୍ . ଘଟୋତ୍ପାଦରୂପେଣ ମୃତ୍ପିଣ୍ଡଭଙ୍ଗ ଇଵ . ଯଦି ପୁନର୍ମିଥ୍ଯାତ୍ଵପର୍ଯାଯ- ଭଙ୍ଗସ୍ଯ ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵୋପାଦାନକାରଣଭୂତସ୍ଯାଭାଵେଽପି ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମାନୁଭୂତିରୁଚିରୂପସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵସ୍ଯୋତ୍ପାଦୋ ଭଵତି, ତର୍ହ୍ଯୁପାଦାନକାରଣରହିତାନାଂ ଖପୁଷ୍ପାଦୀନାମପ୍ଯୁତ୍ପାଦୋ ଭଵତୁ . ନ ଚ ତଥା . ଭଂଗୋ ଵା ଣତ୍ଥି ସଂଭଵଵିହୀଣୋ
ଟୀକା : — ଵାସ୍ତଵମେଂ ୧ସର୍ଗ ୨ସଂହାରକେ ବିନା ନହୀଂ ହୋତା ଔର ସଂହାର ସର୍ଗକେ ବିନା ନହୀଂ ହୋତା; ୩ସୃଷ୍ଟି ଔର ସଂହାର ୪ସ୍ଥିତି (ଧ୍ରୌଵ୍ଯ) କେ ବିନା ନହୀଂ ହୋତେ, ସ୍ଥିତି ସର୍ଗ ଔର ସଂହାରକେ ବିନା ନହୀଂ ହୋତୀ .
ଜୋ ସର୍ଗ ହୈ ଵହୀ ସଂହାର ହୈ, ଜୋ ସଂହାର ହୈ ଵହୀ ସର୍ଗ ହୈ; ଜୋ ସର୍ଗ ଔର ସଂହାର ହୈ ଵହୀ ସ୍ଥିତି ହୈ; ଜୋ ସ୍ଥିତି ହୈ ଵହୀ ସର୍ଗ ଔର ସଂହାର ହୈ . ଵହ ଇସପ୍ରକାର : — ଜୋ କୁମ୍ଭକା ସର୍ଗ ହୈ ଵହୀ ଭାଵ ଅନ୍ଯଭାଵକେ ଅଭାଵରୂପ ସ୍ଵଭାଵସେ ପ୍ରକାଶିତ ହୈ – ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ .) ଔର ଜୋ ମୃତ୍ତିକାପିଣ୍ଡକା ସଂହାର ହୈ ଵହୀ କୁମ୍ଭକା ସର୍ଗ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଅଭାଵକା ଭାଵାନ୍ତରକେ ଭାଵସ୍ଵଭାଵସେ ଅଵଭାସନ ହୈ; (ଅର୍ଥାତ୍ ନାଶ ଅନ୍ଯଭାଵକେ ଉତ୍ପାଦରୂପ ସ୍ଵଭାଵସେ ପ୍ରକାଶିତ ହୈ .)
ଔର ଜୋ କୁମ୍ଭକା ସର୍ଗ ଔର ପିଣ୍ଡକା ସଂହାର ହୈ ଵହୀ ମୃତ୍ତିକାକୀ ସ୍ଥିତି ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ❃‘ଵ୍ଯତିରେକମୁଖେନ.....କ୍ରମଣାତ୍’ କେ ସ୍ଥାନ ପର ନିମ୍ନ ପ୍ରକାର ପାଠ ଚାହିଯେ ଐସା ଲଗତା ହୈ, ‘‘ଵ୍ଯତିରେକାଣାମନ୍ଵଯାନତିକ୍ରମଣାତ୍ . ଯୈଵ ଚ ମୃତ୍ତିକାଯାଃ ସ୍ଥିତିସ୍ତାଵେଵ କୁମ୍ଭପିଣ୍ଡଯୋଃ ସର୍ଗସଂହାରୌ,
ଵ୍ଯତିରେକମୁଖେନୈଵାନ୍ଵଯସ୍ଯ ପ୍ରକାଶନାତ୍ .’’ ହିନ୍ଦୀ ଅନୁଵାଦ ଇସ ସଂଶୋଧିତ ପାଠାନୁସାର କିଯା ହୈ .
୧୯୦ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-
୫ମୃତିକାପିଣ୍ଡକା ସଂହାର ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଭାଵକା ଭାଵାନ୍ତରକେ ଅଭାଵସ୍ଵଭାଵସେ ଅଵଭାସନ ହୈ . (ଅର୍ଥାତ୍
୧. ସର୍ଗ = ଉତ୍ପାଦ, ଉତ୍ପତ୍ତି . ୨. ସଂହାର = ଵ୍ଯଯ, ନାଶ .
୩. ସୃଷ୍ଟି = ଉତ୍ପତ୍ତି . ୪. ସ୍ଥିତି = ସ୍ଥିତ ରହନା; ଧ୍ରୁଵ ରହନା, ଧ୍ରୌଵ୍ଯ .
୫. ମୃତ୍ତିକାପିଣ୍ଡ = ମିଟ୍ଟୀକା ପିଣ୍ଡ .