ସ୍କନ୍ଧମୂଲଶାଖାଭିରାଲମ୍ବିତ ଏଵ ପ୍ରତିଭାତି, ତଥା ସମୁଦାଯି ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ପର୍ଯାଯସମୁଦାଯାତ୍ମକଂ
ପର୍ଯାଯୈରାଲମ୍ବିତମେଵ ପ୍ରତିଭାତି . ପର୍ଯାଯାସ୍ତୂତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯୈରାଲମ୍ବ୍ଯନ୍ତେ, ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣାମଂଶ-
ଧର୍ମତ୍ଵାତ୍; ବୀଜାଂକୁରପାଦପତ୍ଵଵତ୍ . ଯଥା କିଲାଂଶିନଃ ପାଦପସ୍ଯ ବୀଜାଂକୁରପାଦପତ୍ଵ-
ଲକ୍ଷଣାସ୍ତ୍ରଯୋଂଽଶା ଭଂଗୋତ୍ପାଦଧ୍ରୌଵ୍ଯଲକ୍ଷଣୈରାତ୍ମଧର୍ମୈରାଲମ୍ବିତାଃ ସମମେଵ ପ୍ରତିଭାନ୍ତି, ତଥାଂଶିନୋ
ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯୋଚ୍ଛିଦ୍ଯମାନୋତ୍ପଦ୍ଯମାନାଵତିଷ୍ଠମାନଭାଵଲକ୍ଷଣାସ୍ତ୍ରଯୋଂଽଶା ଭଂଗୋତ୍ପାଦଧ୍ରୌଵ୍ଯଲକ୍ଷଣୈରାତ୍ମଧର୍ମୈରା-
ଲମ୍ବିତାଃ ସମମେଵ ପ୍ରତିଭାନ୍ତି . ଯଦି ପୁନଭଂଗୋତ୍ପାଦଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣି ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯୈଵେଷ୍ଯନ୍ତେ ତଦା ସମଗ୍ରମେଵ
ଵିପ୍ଲଵତେ . ତଥା ହି — ଭଂଗେ ତାଵତ୍ କ୍ଷଣଭଂଗକଟାକ୍ଷିତାନାମେକକ୍ଷଣ ଏଵ ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ ସଂହରଣାଦ୍
ଦ୍ରଵ୍ଯଶୂନ୍ଯତାଵତାରଃ ସଦୁଚ୍ଛେଦୋ ଵା . ଉତ୍ପାଦେ ତୁ ପ୍ରତିସମଯୋତ୍ପାଦମୁଦ୍ରିତାନାଂ ପ୍ରତ୍ଯେକଂ ଦ୍ରଵ୍ଯାଣା-
ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵପୂର୍ଵକନିର୍ଵିକାରସ୍ଵସଂଵେଦନଜ୍ଞାନପର୍ଯାଯେ ତାଵଦୁତ୍ପାଦସ୍ତିଷ୍ଠତି ସ୍ଵସଂଵେଦନଜ୍ଞାନଵିଲକ୍ଷଣାଜ୍ଞାନପର୍ଯାଯରୂପେଣ
ଭଙ୍ଗସ୍ତଦୁଭଯାଧାରାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵାଵସ୍ଥାରୂପପର୍ଯାଯେଣ ଧ୍ରୌଵ୍ଯଂ ଚେତ୍ଯୁକ୍ତଲକ୍ଷଣସ୍ଵକୀଯସ୍ଵକୀଯପର୍ଯାଯେଷୁ . ପଜ୍ଜାଯା
ଦଵ୍ଵମ୍ହି ସଂତି ତେ ଚୋକ୍ତଲକ୍ଷଣଜ୍ଞାନାଜ୍ଞାନତଦୁଭଯାଧାରାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵାଵସ୍ଥାରୂପପର୍ଯାଯା ହି ସ୍ଫୁ ଟଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସନ୍ତି . ଣିଯଦଂ
୧୯୪ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-
ଶାଖାଓଂକା ସମୁଦାଯସ୍ଵରୂପ ହୋନେସେ ସ୍କଂଧ, ମୂଲ ଔର ଶାଖାଓଂସେ ଆଲମ୍ବିତ ହୀ (ଭାସିତ) ଦିଖାଈ
ଦେତା ହୈ, ଇସୀପ୍ରକାର ସମୁଦାଯୀ ଦ୍ରଵ୍ଯ ପର୍ଯାଯୋଂକା ସମୁଦାଯସ୍ଵରୂପ ହୋନେସେ ପର୍ଯାଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଆଲମ୍ବିତ
ହୀ ଭାସିତ ହୋତା ହୈ . (ଅର୍ଥାତ୍ ଜୈସେ ସ୍କଂଧ, ମୂଲ ଶାଖାଯେଂ ଵୃକ୍ଷାଶ୍ରିତ ହୀ ହୈଂ — ଵୃକ୍ଷସେ ଭିନ୍ନ ପଦାର୍ଥରୂପ
ନହୀଂ ହୈଂ, ଉସୀପ୍ରକାର ପର୍ଯାଯେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯାଶ୍ରିତ ହୀ ହୈଂ, — ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଭିନ୍ନ ପଦାର୍ଥରୂପ ନହୀଂ ହୈଂ .)
ଔର ପର୍ଯାଯେଂ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯକେ ଦ୍ଵାରା ଆଲମ୍ବିତ ହୈଂ (ଅର୍ଥାତ୍ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯ
ପର୍ଯାଯାଶ୍ରିତ ହୈଂ ) କ୍ଯୋଂକି ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ଅଂଶୋଂକେ ଧର୍ମ ହୈଂ (-୧ଅଂଶୀକେ ନହୀଂ); ବୀଜ, ଅଂକୁର
ଔର ଵୃକ୍ଷତ୍ଵକୀ ଭାଁତି . ଜୈସେ ଅଂଶୀ -ଵୃକ୍ଷକେ ବୀଜ ଅଂକୁର -ଵୃକ୍ଷତ୍ଵସ୍ଵରୂପ ତୀନ ଅଂଶ, ଵ୍ଯଯ -ଉତ୍ପାଦ-
ଧ୍ରୌଵ୍ଯସ୍ଵରୂପ ନିଜ ଧର୍ମୋଂସେ ଆଲମ୍ବିତ ଏକ ସାଥ ହୀ ଭାସିତ ହୋତେ ହୈଂ, ଉସୀପ୍ରକାର ଅଂଶୀ -ଦ୍ରଵ୍ଯକେ,
ନଷ୍ଟ ହୋତା ହୁଆ ଭାଵ, ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୁଆ ଭାଵ, ଔର ଅଵସ୍ଥିତ ରହନେଵାଲା ଭାଵ; — ଯହ ତୀନୋଂ ଅଂଶ
ଵ୍ଯଯ -ଉତ୍ପାଦ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯସ୍ଵରୂପ ନିଜଧର୍ମୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ଆଲମ୍ବିତ ଏକ ସାଥ ହୀ ଭାସିତ ହୋତେ ହୈଂ . କିନ୍ତୁ
ଯଦି (୧) ଭଂଗ, (୨) ଉତ୍ପାଦ ଔର (୩) ଧ୍ରୌଵ୍ଯକୋ (ଅଂଶୀକା ନ ମାନକର) ଦ୍ରଵ୍ଯକା ହୀ ମାନା
ଜାଯ ତୋ ସାରା ୨ଵିପ୍ଲଵ କୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଗା . ଯଥା – (୧) ପହଲେ, ଯଦି ଦ୍ରଵ୍ଯକା ହୀ ଭଂଗ ମାନା ଜାଯ
ତୋ ୩କ୍ଷଣଭଂଗସେ ଲକ୍ଷିତ ସମସ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା ଏକ କ୍ଷଣମେଂ ହୀ ସଂହାର ହୋ ଜାନେସେ ଦ୍ରଵ୍ଯଶୂନ୍ଯତା ଆ ଜାଯଗୀ,
ଅଥଵା ସତ୍କା ଉଚ୍ଛେଦ ହୋ ଜାଯଗା . (୨) ଯଦି ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଉତ୍ପାଦ ମାନା ଜାଯ ତୋ ସମଯ -ସମଯ ପର
ହୋନେଵାଲେ ଉତ୍ପାଦକେ ଦ୍ଵାରା ଚିହ୍ନିତ ଐସେ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୋ ପ୍ରତ୍ଯେକକୋ ଅନନ୍ତତା ଆ ଜାଯଗୀ . (ଅର୍ଥାତ୍ ସମଯ-
୧. ଅଂଶୀ = ଅଂଶୋଂଵାଲା; ଅଂଶୋଂଂକା ବନା ହୁଆ . (ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅଂଶୀ ହୈ .)
୨. ଵିପ୍ଲଵ = ଅଂଧାଧୁଂଧୀ = ଉଥଲପୁଥଲ; ଘୋଟାଲା; ଵିରୋଧ .
୩. କ୍ଷଣ = ଵିନାଶ ଜିନକା ଲକ୍ଷଣ ହୋ ଐସେ .