ସମଵେତଂ ଖଲୁ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସଂଭଵସ୍ଥିତିନାଶସଂଜ୍ଞିତାର୍ଥୈଃ .
ଏକସ୍ମିନ୍ ଚୈଵ ସମଯେ ତସ୍ମାଦ୍ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଖଲୁ ତତ୍ତ୍ରିତଯମ୍ ..୧୦୨..
ଇହ ହି ଯୋ ନାମ ଵସ୍ତୁନୋ ଜନ୍ମକ୍ଷଣଃ ସ ଜନ୍ମନୈଵ ଵ୍ଯାପ୍ତତ୍ଵାତ୍ ସ୍ଥିତିକ୍ଷଣୋ ନାଶକ୍ଷଣଶ୍ଚ
ନ ଭଵତି; ଯଶ୍ଚ ସ୍ଥିତିକ୍ଷଣଃ ସ ଖଲୂଭଯୋରନ୍ତରାଲଦୁର୍ଲଲିତତ୍ଵାଜ୍ଜନ୍ମକ୍ଷଣୋ ନାଶକ୍ଷଣଶ୍ଚ ନ ଭଵତି;
ଯଶ୍ଚ ନାଶକ୍ଷଣଃ ସ ତୂତ୍ପଦ୍ଯାଵସ୍ଥାଯ ଚ ନଶ୍ଯତୋ ଜନ୍ମକ୍ଷଣଃ ସ୍ଥିତିକ୍ଷଣଶ୍ଚ ନ ଭଵତି;
— ଇତ୍ଯୁତ୍ପାଦାଦୀନାଂ ଵିତର୍କ୍ଯମାଣଃ କ୍ଷଣଭେଦୋ ହୃଦଯଭୂମିମଵତରତି . ଅଵତରତ୍ଯେଵଂ ଯଦି ଦ୍ରଵ୍ଯମାତ୍ମ-
ନୈଵୋତ୍ପଦ୍ଯତେ ଆତ୍ମନୈଵାଵତିଷ୍ଠତେ ଆତ୍ମନୈଵ ନଶ୍ଯତୀତ୍ଯଭ୍ଯୁପଗମ୍ଯତେ . ତତ୍ତୁ ନାଭ୍ଯୁପଗତମ୍ . ପର୍ଯାଯାଣା-
ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯେନ ସର୍ଵଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭଵତି . ପୂର୍ଵୋକ୍ତୋତ୍ପାଦାଦିତ୍ରଯସ୍ଯ ତଥୈଵ ସ୍ଵସଂଵେଦନଜ୍ଞାନାଦିପର୍ଯାଯତ୍ରଯସ୍ଯ
ଚାନୁଗତାକାରେଣାନ୍ଵଯରୂପେଣ ଯଦାଧାରଭୂତଂ ତଦନ୍ଵଯଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭଣ୍ଯତେ, ତଦ୍ଵିଷଯୋ ଯସ୍ଯ ସ ଭଵତ୍ଯନ୍ଵଯଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯଃ .
ଯଥେଦଂ ଜ୍ଞାନାଜ୍ଞାନପର୍ଯାଯଦ୍ଵଯେ ଭଙ୍ଗତ୍ରଯଂ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାତଂ ତଥାପି ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯେଷୁ ଯଥାସଂଭଵଂ ଜ୍ଞାତଵ୍ଯମିତ୍ଯ-
ଭିପ୍ରାଯଃ ..୧୦୧.. ଅଥୋତ୍ପାଦାଦୀନାଂ ପୁନରପି ପ୍ରକାରାନ୍ତରେଣ ଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ସହାଭେଦଂ ସମର୍ଥଯତି ସମଯଭେଦଂ ଚ
ନିରାକରୋତି — ସମଵେଦଂ ଖଲୁ ଦଵ୍ଵଂ ସମଵେତମେକୀଭୂତମଭିନ୍ନଂ ଭଵତି ଖଲୁ ସ୍ଫୁ ଟମ୍ . କିମ୍ . ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯମ୍ . କୈଃ
ସହ . ସଂଭଵଠିଦିଣାସସଣ୍ଣିଦଟ୍ଠେହିଂ ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵଜ୍ଞାନପୂର୍ଵକନିଶ୍ଚଲନିର୍ଵିକାରନିଜାତ୍ମାନୁଭୂତିଲକ୍ଷଣଵୀତରାଗଚାରିତ୍ର-
ପର୍ଯାଯେଣୋତ୍ପାଦଃ ତଥୈଵ ରାଗାଦିପରଦ୍ରଵ୍ଯୈକତ୍ଵପରିଣତିରୂପଚାରିତ୍ରପର୍ଯାଯେଣ ନାଶସ୍ତଦୁଭଯାଧାରାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵାଵସ୍ଥା-
୧୯୬ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ] ଦ୍ରଵ୍ଯ [ଏକସ୍ମିନ୍ ଚ ଏଵ ସମଯେ ] ଏକ ହୀ ସମଯମେଂ
[ସଂଭଵସ୍ଥିତିନାଶସଂଜ୍ଞିତାର୍ଥୈଃ ] ଉତ୍ପାଦ, ସ୍ଥିତି ଔର ନାଶ ନାମକ ୧ଅର୍ଥୋଂକେ ସାଥ [ଖଲୁ ] ଵାସ୍ତଵମେଂ
[ସମଵେତଂ ] ୨ସମଵେତ (ଏକମେକ) ହୈ; [ତସ୍ମାତ୍ ] ଇସଲିଯେ [ତତ୍ ତ୍ରିତଯଂ ] ଯହ ୩ତ୍ରିତଯ [ଖଲୁ ]
ଵାସ୍ତଵମେଂ [ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ] ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ ..୧୦୨..
ଟୀକା : — (ପ୍ରଥମ ଶଂକା ଉପସ୍ଥିତ କୀ ଜାତୀ ହୈ : — ) ଯହାଁ, (ଵିଶ୍ଵମେଂ) ଵସ୍ତୁକା
ଜୋ ଜନ୍ମକ୍ଷଣ ହୈ ଵହ ଜନ୍ମସେ ହୀ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋନେସେ ସ୍ଥିତିକ୍ଷଣ ଔର ନାଶକ୍ଷଣ ନହୀଂ ହୈ, (-ଵହ
ପୃଥକ୍ ହୀ ହୋତା ହୈ); ଜୋ ସ୍ଥିତିକ୍ଷଣ ହୋ ଵହ ଦୋନୋଂକେ ଅନ୍ତରାଲମେଂ (ଉତ୍ପାଦକ୍ଷଣ ଔର
ନାଶକ୍ଷଣକେ ବୀଚ) ଦୃଢ଼ତଯା ରହତା ହୈ, ଇସଲିଯେ (ଵହ) ଜନ୍ମକ୍ଷଣ ଔର ନାଶକ୍ଷଣ ନହୀଂ ହୈ; ଔର
ଜୋ ନାଶକ୍ଷଣ ହୈ ଵହ, – ଵସ୍ତୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋକର ଔର ସ୍ଥିର ରହକର ଫି ର ନାଶକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତୀ ହୈ
ଇସଲିଯେ, – ଜନ୍ମକ୍ଷଣ ଔର ସ୍ଥିତିକ୍ଷଣ ନହୀଂ ହୈ; — ଇସପ୍ରକାର ତର୍କ ପୂର୍ଵକ ଵିଚାର କରନେ ପର
ଉତ୍ପାଦାଦିକା କ୍ଷଣଭେଦ ହୃଦଯଭୂମିମେଂ ଉତରତା ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଉତ୍ପାଦ, ଵ୍ଯଯ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯକା ସମଯ
୧. ଅର୍ଥ = ପଦାର୍ଥ (୮୭ ଵୀଂ ଗାଥାମେଂ ସମଝାଯା ଗଯା ହୈ, ତଦ୍ନୁସାର ପର୍ଯାଯ ଭୀ ଅର୍ଥ ହୈ .)
୨. ସମଵେତ = ସମଵାଯଵାଲା, ତାଦାତ୍ମ୍ଯସହିତ ଜୁଡ଼ା ହୁଵା, ଏକମେକ .
୩. ତ୍ରିତଯ = ତୀନକା ସମୁଦାଯ . (ଉତ୍ପାଦ, ଵ୍ଯଯ ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯ, ଇନ ତୀନୋଂକା ସମୁଦାଯ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ ହୈ .)