ଅଥ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣ୍ଯେକଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯଦ୍ଵାରେଣ ଚିନ୍ତଯତି —
ପରିଣମଦି ସଯଂ ଦଵ୍ଵଂ ଗୁଣଦୋ ଯ ଗୁଣଂତରଂ ସଦଵିସିଟ୍ଠଂ .
ତମ୍ହା ଗୁଣପଜ୍ଜାଯା ଭଣିଯା ପୁଣ ଦଵ୍ଵମେଵ ତ୍ତି ..୧୦୪..
ପରିଣମତି ସ୍ଵଯଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଗୁଣତଶ୍ଚ ଗୁଣାନ୍ତରଂ ସଦଵିଶିଷ୍ଟମ୍ .
ତସ୍ମାଦ୍ଗୁଣପର୍ଯାଯା ଭଣିତାଃ ପୁନଃ ଦ୍ରଵ୍ଯମେଵେତି ..୧୦୪..
ଏକଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯା ହି ଗୁଣପର୍ଯାଯାଃ, ଗୁଣପର୍ଯାଯାଣାମେକଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵାତ୍ . ଏକଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଂ ହି
ତେଷାଂ ସହକାରଫଲଵତ୍ . ଯଥା କିଲ ସହକାରଫଲଂ ସ୍ଵଯମେଵ ହରିତଭାଵାତ୍ ପାଣ୍ଡୁଭାଵଂ ପରିଣମ-
ତ୍ପୂର୍ଵୋତ୍ତରପ୍ରଵୃତ୍ତହରିତାପାଣ୍ଡୁଭାଵାଭ୍ଯାମନୁଭୂତାତ୍ମସତ୍ତାକଂ ହରିତପାଣ୍ଡୁଭାଵାଭ୍ଯାଂ ସମମଵିଶିଷ୍ଟସତ୍ତାକ-
୨୦୦ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-
ଵିନାଶୋ ନାସ୍ତି, ତତଃ କାରଣାଦ୍ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯା ଅପି ଦ୍ରଵ୍ଯଲକ୍ଷଣଂ ଭଵନ୍ତୀତ୍ଯଭିପ୍ରାଯଃ ..୧୦୩.. ଅଥ
ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣି ଗୁଣପର୍ଯାଯମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ପ୍ରତିପାଦଯତି — ପରିଣମଦି ସଯଂ ଦଵ୍ଵଂ ପରିଣମତି ସ୍ଵଯଂ
ସ୍ଵଯମେଵୋପାଦାନକାରଣଭୂତଂ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯଂ କର୍ତୃ . କଂ ପରିଣମତି . ଗୁଣଦୋ ଯ ଗୁଣଂତରଂ ନିରୁପରାଗସ୍ଵସଂଵେଦନଜ୍ଞାନ-
ଅବ, ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ଏକଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯ ଦ୍ଵାରା ଵିଚାରତେ ହୈଂ : —
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ସଦଵିଶିଷ୍ଟଂ ] ସତ୍ତାପେକ୍ଷାସେ ଅଵିଶିଷ୍ଟରୂପସେ, [ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସ୍ଵଯଂ ] ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵଯଂ
ହୀ [ଗୁଣତଃ ଚ ଗୁଣାନ୍ତରଂ ] ଗୁଣସେ ଗୁଣାନ୍ତରରୂପ [ପରିଣମତେ ] ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ, ଅର୍ଥାତ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵଯଂ
ହୀ ଏକ ଗୁଣପର୍ଯାଯମେଂସେ ଅନ୍ଯ ଗୁଣପର୍ଯାଯରୂପ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ, ଔର ଉସକୀ ସତ୍ତା ଗୁଣପର୍ଯାଯୋଂକୀ
ସତ୍ତାକେ ସାଥ ଅଵିଶିଷ୍ଟ — ଅଭିନ୍ନ — ଏକ ହୀ ରହତୀ ହୈ), [ତସ୍ମାତ୍ ପୁନଃ ] ଔର ଉନସେ
[ଗୁଣପର୍ଯାଯାଃ] ଗୁଣପର୍ଯାଯେଂ [ଦ୍ରଵ୍ଯମ୍ ଏଵ ଇତି ଭଣିତାଃ ] ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ କହୀ ଗଈ ହୈଂ ..୧୦୪..
ଟୀକା : — ଗୁଣପର୍ଯାଯେଂ ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯେଂ ହୈଂ, କ୍ଯୋଂକି ଗୁଣପର୍ଯାଯୋଂକୋ ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯପନା ହୈ,
(ଅର୍ଥାତ୍ ଗୁଣପର୍ଯାଯେଂ ଏକଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ପର୍ଯାଯେଂ ହୈଂ, କ୍ଯୋଂକି ଵେ ଏକ ହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈଂ — ଭିନ୍ନ -ଭିନ୍ନ ଦ୍ରଵ୍ଯ
ନହୀଂ .) ଉନକା ଏକଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵ ଆମ୍ରଫଲକୀ ଭାଁତି ହୈ . ଜୈସେ – ଆମ୍ରଫଲ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ହରିତଭାଵମେଂସେ
ପୀତଭାଵରୂପ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୁଆ, ପ୍ରଥମ ଔର ପଶ୍ଚାତ୍ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ହରିତଭାଵ ଔର ପୀତଭାଵକେ
ଦ୍ଵାରା ଅପନୀ ସତ୍ତାକା ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ହରିତଭାଵ ଔର ପୀତଭାଵକେ ସାଥ ୧ଅଵିଶିଷ୍ଟ
ସତ୍ତ୍ଵ ସ୍ଵଯଂ ଦରଵ ଗୁଣଥୀ ଗୁଣାଂତର ପରିଣମେ,
ତେଥୀ ଵଳୀ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଜ କହ୍ଯା ଛେ ସର୍ଵଗୁଣପର୍ଯାଯନେ. ୧୦୪.
୧. ଅଵିଶିଷ୍ଟ ସତ୍ତାଵାଲା = ଅଭିନ୍ନ ସତ୍ତାଵାଲା; ଏକ ସତ୍ତାଵାଲା; (ଆମକୀ ସତ୍ତା ହରେ ଔର ପୀଲେ ଭାଵକୀ ସତ୍ତାସେ
ଅଭିନ୍ନ ହୈ, ଇସଲିଯେ ଆମ ଔର ହରିତଭାଵ ତଥା ପୀତଭାଵ ଏକ ହୀ ଵସ୍ତୁ ହୈଂ, ଭିନ୍ନ ନହୀଂ .)