ଅଥ ସତ୍ତାଦ୍ରଵ୍ଯଯୋରନର୍ଥାନ୍ତରତ୍ଵେ ଯୁକ୍ତିମୁପନ୍ଯସ୍ଯତି —
ଣ ହଵଦି ଜଦି ସଦ୍ଦଵ୍ଵଂ ଅସଦ୍ଧୁଵଂ ହଵଦି ତଂ କଧଂ ଦଵ୍ଵଂ .
ହଵଦି ପୁଣୋ ଅଣ୍ଣଂ ଵା ତମ୍ହା ଦଵ୍ଵଂ ସଯଂ ସତ୍ତା ..୧୦୫..
ନ ଭଵତି ଯଦି ସଦ୍ଦ୍ରଵ୍ଯମସଦ୍ଧ୍ରୁଵଂ ଭଵତି ତତ୍କଥଂ ଦ୍ରଵ୍ଯମ୍ .
ଭଵତି ପୁନରନ୍ଯଦ୍ଵା ତସ୍ମାଦ୍ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସ୍ଵଯଂ ସତ୍ତା ..୧୦୫..
ଯଦି ହି ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସ୍ଵରୂପତ ଏଵ ସନ୍ନ ସ୍ଯାତ୍ତଦା ଦ୍ଵିତଯୀ ଗତିଃ ଅସଦ୍ଵା ଭଵତି, ସତ୍ତାତଃ
ପୃଥଗ୍ଵା ଭଵତି . ତତ୍ରାସଦ୍ଭଵଦ୍ ଧ୍ର୍ରୌଵ୍ଯସ୍ଯାସଂଭଵାଦାତ୍ମାନମଧାରଯଦ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯମେଵାସ୍ତଂ ଗଚ୍ଛେତ୍; ସତ୍ତାତଃ
ଵିଭାଵଗୁଣାନ୍ତରଂ ପରିଣମତି, ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଵା ପୂର୍ଵୋକ୍ତଶୁକ୍ଲଵର୍ଣାଦିଗୁଣଂ ତ୍ଯକ୍ତ୍ଵା ରକ୍ତାଦିଗୁଣାନ୍ତରଂ ପରିଣମତି,
ହରିତଗୁଣଂ ତ୍ଯକ୍ତ୍ଵା ପାଣ୍ଡୁରଗୁଣାନ୍ତରମାମ୍ରଫଲମିଵେତି ଭାଵାର୍ଥଃ ..୧୦୪.. ଏଵଂ ସ୍ଵଭାଵଵିଭାଵରୂପା ଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯା
ଗୁଣପର୍ଯାଯାଶ୍ଚ ନଯଵିଭାଗେନ ଦ୍ରଵ୍ଯଲକ୍ଷଣଂ ଭଵନ୍ତି ଇତି କଥନମୁଖ୍ଯତଯା ଗାଥାଦ୍ଵଯେନ ଚତୁର୍ଥସ୍ଥଲଂ ଗତମ୍ . ଅଥ
୨୦୨ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-
ଅବ, ସତ୍ତା ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅର୍ଥାନ୍ତର (ଭିନ୍ନ ପଦାର୍ଥ, ଅନ୍ଯ ପଦାର୍ଥ) ନହୀଂ ହୋନେକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ ଯୁକ୍ତି
ଉପସ୍ଥିତ କରତେ ହୈଂ : —
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯଦି ] ଯଦି [ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ] ଦ୍ରଵ୍ଯ [ସତ୍ ନ ଭଵତି ] (ସ୍ଵରୂପସେ ହୀ) ସତ୍
ନ ହୋ ତୋ — (୧) [ଧ୍ରୁଵଂ ଅସତ୍ ଭଵତି ] ନିଶ୍ଚଯସେ ଵହ ଅସତ୍ ହୋଗା; [ତତ୍ କଥଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ] (ଜୋ ଅସତ୍
ହୋଗା) ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯ କୈସେ ହୋ ସକତା ହୈ ? [ପୁନଃ ଵା ] ଅଥଵା (ଯଦି ଅସତ୍ ନ ହୋ) ତୋ (୨) [ଅନ୍ଯତ୍
ଭଵତି ] ଵହ ସତ୍ତାସେ ଅନ୍ଯ (ପୃଥକ୍) ହୋ ! (ସୋ ଭୀ କୈସେ ହୋ ସକତା ହୈ ?) [ତସ୍ମାତ୍ ] ଇସଲିଯେ
[ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସ୍ଵଯଂ ] ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵଯଂ ହୀ [ସତ୍ତା ] ହୈ ..୧୦୫..
ଟୀକା : — ଯଦି ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵରୂପସେ ହୀ ୧ସତ୍ ନ ହୋ ତୋ ଦୂସରୀ ଗତି ଯହ ହୋ କି ଵହ —
(୧) ୨ଅସତ୍ ହୋଗା, ଅଥଵା (୨) ସତ୍ତାସେ ପୃଥକ୍ ହୋଗା . ଵହାଁ, (୧) ଯଦି ଵହ ଅସତ୍ ହୋଗା ତୋ,
ଧ୍ରୌଵ୍ଯକେ ଅସଂଭଵକେ କାରଣ ସ୍ଵଯଂ ସ୍ଥିର ନ ହୋତା ହୁଆ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ହୀ ୩ଅସ୍ତ ହୋ ଜାଯଗା; ଔର
୧. ସତ୍ = ମୌଜୂଦ .
୨. ଅସତ୍ = ନହୀଂ ମୌଜୂଦ ଐସା .
୩. ଅସ୍ତ = ନଷ୍ଟ . [ଜୋ ଅସତ୍ ହୋ ଉସକା ଟିକନା -ମୌଜୂଦ ରହନା କୈସା ? ଇସଲିଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଅସତ୍ ମାନନେସେ,
ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଅଭାଵକା ପ୍ରସଂଗ ଆତା ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ ସିଦ୍ଧ ନହୀଂ ହୋତା . ]
ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୋଯ ନ ସତ୍, ଠରେ ଜ ଅସତ୍, ବନେ କ୍ଯମ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଏ ?
ଵା ଭିନ୍ନ ଠରତୁଂ ସତ୍ତ୍ଵଥୀ ! ତେଥୀ ସ୍ଵଯଂ ତେ ସତ୍ତ୍ଵ ଛେ. ୧୦୫.