କିଲାଶ୍ରିତ୍ଯ ଵର୍ତିନୀ ନିର୍ଗୁଣୈକଗୁଣସମୁଦିତା ଵିଶେଷଣଂ ଵିଧାଯିକା ଵୃତ୍ତିସ୍ଵରୂପା ଚ ସତ୍ତା ଭଵତି,
ନ ଖଲୁ ତଦନାଶ୍ରିତ୍ଯ ଵର୍ତି ଗୁଣଵଦନେକଗୁଣସମୁଦିତଂ ଵିଶେଷ୍ଯଂ ଵିଧୀଯମାନଂ ଵୃତ୍ତିମତ୍ସ୍ଵରୂପଂ ଚ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ
ଭଵତି; ଯତ୍ତୁ କିଲାନାଶ୍ରିତ୍ଯ ଵର୍ତି ଗୁଣଵଦନେକଗୁଣସମୁଦିତଂ ଵିଶେଷ୍ଯଂ ଵିଧୀଯମାନଂ ଵୃତ୍ତିମତ୍ସ୍ଵରୂପଂ ଚ
ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭଵତି, ନ ଖଲୁ ସାଶ୍ରିତ୍ଯ ଵର୍ତିନୀ ନିର୍ଗୁଣୈକଗୁଣସମୁଦିତା ଵିଶେଷଣଂ ଵିଧାଯିକା ଵୃତ୍ତିସ୍ଵରୂପା
ଚ ସତ୍ତା ଭଵତୀତି ତଯୋସ୍ତଦ୍ଭାଵସ୍ଯାଭାଵଃ . ଅତ ଏଵ ଚ ସତ୍ତାଦ୍ରଵ୍ଯଯୋଃ କଥଂଚିଦନର୍ଥାନ୍ତରତ୍ଵେଽପି
ସଂଜ୍ଞାଦିରୂପେଣ ତନ୍ମଯଂ ନ ଭଵତି . କଧମେଗଂ ତନ୍ମଯତ୍ଵଂ ହି କିଲୈକତ୍ଵଲକ୍ଷଣଂ . ସଂଜ୍ଞାଦିରୂପେଣ ତନ୍ମଯତ୍ଵାଭାଵେ
କଥମେକତ୍ଵଂ, କିଂତୁ ନାନାତ୍ଵମେଵ . ଯଥେଦଂ ମୁକ୍ତାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯେ ପ୍ରଦେଶାଭେଦେଽପି ସଂଜ୍ଞାଦିରୂପେଣ ନାନାତ୍ଵଂ କଥିତଂ ତଥୈଵ
୨୦୬ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-
୧ନିର୍ଗୁଣ, ଏକ ଗୁଣକୀ ବନୀ ହୁଈ, ୨ଵିଶେଷଣ ୩ଵିଧାଯକ ଔର ୪ଵୃତ୍ତିସ୍ଵରୂପ ଜୋ ସତ୍ତା ହୈ ଵହ
କିସୀକେ ଆଶ୍ରଯକେ ବିନା ରହନେଵାଲା, ଗୁଣଵାଲା, ଅନେକ ଗୁଣୋଂସେ ନିର୍ମିତ, ୫ଵିଶେଷ୍ଯ, ୬ଵିଧୀଯମାନ
ଔର ୭ଵୃତ୍ତିମାନସ୍ଵରୂପ ଐସା ଦ୍ରଵ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ, ତଥା ଜୋ କିସୀକେ ଆଶ୍ରଯକେ ବିନା ରହନେଵାଲା,
ଗୁଣଵାଲା, ଅନେକ ଗୁଣୋଂସେ ନିର୍ମିତ, ଵିଶେଷ୍ଯ, ଵିଧୀଯମାନ ଔର ଵୃତ୍ତିମାନସ୍ଵରୂପ ଐସା ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ ଵହ
କିସୀକେ ଆଶ୍ରିତ ରହନେଵାଲୀ, ନିର୍ଗୁଣ, ଏକ ଗୁଣସେ ନିର୍ମିତ, ଵିଶେଷଣ, ଵିଧାଯକ ଔର ଵୃତ୍ତିସ୍ଵରୂପ
ଐସୀ ସତ୍ତା ନହୀଂ ହୈ, ଇସଲିଯେ ଉନକେ ତଦ୍ଭାଵକା ଅଭାଵ ହୈ . ଐସା ହୋନେସେ ହୀ, ଯଦ୍ଯପି, ସତ୍ତା ଔର
ଦ୍ରଵ୍ଯକେ କଥଂଚିତ୍ ଅନର୍ଥାନ୍ତରତ୍ଵ (-ଅଭିନ୍ନପଦାର୍ଥତ୍ଵ, ଅନନ୍ଯପଦାର୍ଥତ୍ଵ) ହୈ ତଥାପି ଉନକେ ସର୍ଵଥା
୧. ନିର୍ଗୁଣ = ଗୁଣରହିତ [ସତ୍ତା ନିର୍ଗୁଣ ହୈ, ଦ୍ରଵ୍ଯ ଗୁଣଵାଲା ହୈ . ଜୈସେ ଆମ ଵର୍ଣ, ଗଂଧ ସ୍ପର୍ଶାଦି ଗୁଣଯୁକ୍ତ ହୈ, କିନ୍ତୁ
ଵର୍ଣଗୁଣ କହୀଂ ଗଂଧ, ସ୍ପର୍ଶ ଯା ଅନ୍ଯ କିସୀ ଗୁଣଵାଲା ନହୀଂ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ନ ତୋ ଵର୍ଣ ସୂଂଘା ଜାତା ହୈ ଔର ନ
ସ୍ପର୍ଶ କିଯା ଜାତା ହୈ . ଔର ଜୈସେ ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାନଗୁଣଵାଲା, ଵୀର୍ଯଗୁଣଵାଲା ଇତ୍ଯାଦି ହୈ, ପରନ୍ତୁ ଜ୍ଞାନଗୁଣ କହୀଂ
ଵୀର୍ଯଗୁଣଵାଲା ଯା ଅନ୍ଯ କିସୀ ଗୁଣଵାଲା ନହୀଂ ହୈ; ଇସୀପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅନନ୍ତ ଗୁଣୋଂଵାଲା ହୈ, ପରନ୍ତୁ ସତ୍ତା ଗୁଣଵାଲୀ
ନହୀଂ ହୈ . (ଯହାଁ, ଜୈସେ ଦଣ୍ଡୀ ଦଣ୍ଡଵାଲା ହୈ ଉସୀପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଗୁଣଵାଲା ନହୀଂ ସମଝନା ଚାହିଯେ; କ୍ଯୋଂକି ଦଣ୍ଡୀ
ଔର ଦଣ୍ଡମେଂ ପ୍ରଦେଶଭେଦ ହୈ, କିନ୍ତୁ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣ ଅଭିନ୍ନପ୍ରଦେଶୀ ହୈଂ . ]
୨. ଵିଶେଷଣ = ଵିଶେଷତା; ଲକ୍ଷଣ; ଭେଦକ ଧର୍ମ .୩. ଵିଧାଯକ = ଵିଧାନ କରନେଵାଲା; ରଚଯିତା .
୪. ଵୃତ୍ତି = ହୋନା, ଅସ୍ତିତ୍ଵ, ଉତ୍ପାଦ -ଵ୍ଯଯ -ଧ୍ରୌଵ୍ଯ .
୫. ଵିଶେଷ୍ଯ = ଵିଶେଷତାକୋ ଧାରଣ କରନେଵାଲା ପଦାର୍ଥ; ଲକ୍ଷ୍ଯ; ଭେଦ୍ଯ ପଦାର୍ଥ — ଧର୍ମୀ . [ଜୈସେ ମିଠାସ, ସଫେ ଦୀ,
ସଚିକ୍କଣତା ଆଦି ମିଶ୍ରୀକେ ଵିଶେଷ ଗୁଣ ହୈଂ, ଔର ମିଶ୍ରୀ ଇନ ଵିଶେଷ ଗୁଣୋଂସେ ଵିଶେଷିତ ହୋତୀ ହୁଈ ଅର୍ଥାତ୍ ଉନ
ଵିଶେଷତାଓଂସେ ଜ୍ଞାତ ହୋତୀ ହୁଈ, ଉନ ଭେଦୋଂସେ ଭେଦିତ ହୋତୀ ହୁଈ ଏକ ପଦାର୍ଥ ହୈ; ଔର ଜୈସେ ଜ୍ଞାନ, ଦର୍ଶନ, ଚାରିତ୍ର,
ଵୀର୍ଯ ଇତ୍ଯାଦି ଆତ୍ମାକେ ଵିଶେଷଣ ହୈ ଔର ଆତ୍ମା ଉନ ଵିଶେଷଣୋଂସେ ଵିଶେଷିତ ହୋତା ହୁଆ (ଲକ୍ଷିତ, ଭେଦିତ,
ପହଚାନା ଜାତା ହୁଆ) ପଦାର୍ଥ ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ସତ୍ତା ଵିଶେଷଣ ହୈ ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯ ଵିଶେଷ୍ଯ ହୈ . (ଯହାଁ ଯହ ନହୀଂ ଭୂଲନା
ଚାହିଯେ କି ଵିଶେଷ୍ଯ ଔର ଵିଶେଷଣୋଂକେ ପ୍ରଦେଶଭେଦ ନହୀଂ ହୈଂ .)
୬. ଵିଧୀଯମାନ = ରଚିତ ହୋନେଵାଲା . (ସତ୍ତା ଇତ୍ଯାଦି ଗୁଣ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ରଚଯିତା ହୈ ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯ ଉନକେ ଦ୍ଵାରା ରଚା ଜାନେଵାଲା
ପଦାର୍ଥ ହୈ .)
୭. ଵୃତ୍ତିମାନ = ଵୃତ୍ତିଵାଲା, ଅସ୍ତିତ୍ଵଵାଲା, ସ୍ଥିର ରହନେଵାଲା . (ସତ୍ତା ଵୃତ୍ତିସ୍ଵରୂପ ଅର୍ଥାତ୍ ଅସ୍ତିସ୍ଵରୂପ ହୈ ଔର
ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ରହନେସ୍ଵରୂପ ହୈ .)