ନ ପର୍ଯାଯୋ ଯଚ୍ଚ ଦ୍ରଵ୍ଯମନ୍ଯୋ ଗୁଣଃ ପର୍ଯାଯୋ ଵା ସ ନ ସତ୍ତାଗୁଣ ଇତୀତରେତରସ୍ଯ ଯସ୍ତସ୍ଯାଭାଵଃ
ସ ତଦଭାଵଲକ୍ଷଣୋଽତଦ୍ଭାଵୋଽନ୍ଯତ୍ଵନିବନ୍ଧନଭୂତଃ ..୧୦୭..
ଇତି ଭଣ୍ଯତେ . ଯଶ୍ଚ ପରମାତ୍ମପଦାର୍ଥଃ କେଵଲଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣଃ ସିଦ୍ଧତ୍ଵପର୍ଯାଯ ଇତି ତୈଶ୍ଚ ତ୍ରିଭିଃ (ପ୍ରଦେଶାଭେଦେନ ?)
ଶୁଦ୍ଧସତ୍ତାଗୁଣୋ ଭଣ୍ଯତ ଇତି ତଦ୍ଭାଵସ୍ଯ ଲକ୍ଷଣମିଦମ୍ . ତଦ୍ଭାଵସ୍ଯେତି କୋଽର୍ଥଃ . ପରମାତ୍ମପଦାର୍ଥ-
କେଵଲଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣସିଦ୍ଧତ୍ଵପର୍ଯାଯାଣାଂ ଶୁଦ୍ଧସତ୍ତାଗୁଣେନ ସହ ସଂଜ୍ଞାଦିଭେଦେଽପି ପ୍ରଦେଶୈସ୍ତନ୍ମଯତ୍ଵମିତି . ଜୋ ଖଲୁ
ତସ୍ସ ଅଭାଵୋ ଯସ୍ତସ୍ଯ ପୂର୍ଵୋକ୍ତଲକ୍ଷଣତଦ୍ଭାଵସ୍ଯ ଖଲୁ ସ୍ଫୁ ଟଂ ସଂଜ୍ଞାଦିଭେଦଵିଵକ୍ଷାଯାମଭାଵଃ ସୋ ତଦଭାଵୋ ସ
ପୂର୍ଵୋକ୍ତଲକ୍ଷଣସ୍ତଦଭାଵୋ ଭଣ୍ଯତେ . ସ ଚ ତଦଭାଵଃ କିଂ ଭଣ୍ଯତେ . ଅତବ୍ଭାଵୋ ନ ତଦ୍ଭାଵସ୍ତନ୍ମଯତ୍ଵମ୍ କିଂଚ
ଅତଦ୍ଭାଵଃ ସଂଜ୍ଞାଲକ୍ଷଣପ୍ରଯୋଜନାଦିଭେଦଃ ଇତ୍ଯର୍ଥଃ . ତଦ୍ଯଥା — ଯଥା ମୁକ୍ତାଫଲହାରେ ଯୋଽସୌ ଶୁକ୍ଲଗୁଣସ୍ତଦ୍ଵାଚକେ ନ
ଶୁକ୍ଲମିତ୍ଯକ୍ଷରଦ୍ଵଯେନ ହାରୋ ଵାଚ୍ଯୋ ନ ଭଵତି ସୂତ୍ରଂ ଵା ମୁକ୍ତାଫଲଂ ଵା, ହାରସୂତ୍ରମୁକ୍ତାଫଲଶବ୍ଦୈଶ୍ଚ ଶୁକ୍ଲଗୁଣୋ
ଵାଚ୍ଯୋ ନ ଭଵତି . ଏଵଂ ପରସ୍ପରଂ ପ୍ରଦେଶାଭେଦେଽପି ଯୋଽସୌ ସଂଜ୍ଞାଦିଭେଦଃ ସ ତସ୍ଯ ପୂର୍ଵୋକ୍ତ ଲକ୍ଷଣ-
ତଦ୍ଭାଵସ୍ଯାଭାଵସ୍ତଦଭାଵୋ ଭଣ୍ଯତେ . ସ ଚ ତଦଭାଵଃ ପୁନରପି କିଂ ଭଣ୍ଯତେ . ଅତଦ୍ଭାଵଃ ସଂଜ୍ଞା-
ଲକ୍ଷଣପ୍ରଯୋଜନାଦିଭେଦ ଇତି . ତଥା ମୁକ୍ତଜୀଵେ ଯୋଽସୌ ଶୁଦ୍ଧସତ୍ତାଗୁଣସ୍ତଦ୍ଵାଚକେନ ସତ୍ତାଶବ୍ଦେନ ମୁକ୍ତଜୀଵୋ
କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା ]
ଜ୍ଞେଯତତ୍ତ୍ଵ -ପ୍ରଜ୍ଞାପନ
୨୦୯
ପ୍ର. ୨୭
ଏକ -ଦୂସରେମେଂ ଜୋ ‘ଉସକା ଅଭାଵ’ ଅର୍ଥାତ୍ ‘ତଦ୍ରୂପ ହୋନେକା ଅଭାଵ’ ହୈ ଵହ ‘ତଦ୍ -ଅଭାଵ’ ଲକ୍ଷଣ
‘ଅତଦ୍ଭାଵ’ ହୈ, ଜୋ କି ଅନ୍ଯତ୍ଵକା କାରଣ ହୈ . ଇସୀପ୍ରକାର ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ଜୋ ସତ୍ତାଗୁଣ ହୈ ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯ
ନହୀଂ ହୈ, ୧ଅନ୍ଯଗୁଣ ନହୀଂ ହୈ, ଯା ପର୍ଯାଯ ନହୀଂ ହୈ; ଔର ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅନ୍ଯ ଗୁଣ ଯା ପର୍ଯାଯ ହୈ ଵହ ସତ୍ତାଗୁଣ
— ଇସପ୍ରକାର ଏକ -ଦୂସରେମେଂ ଜୋ ‘ଉସକା ଅଭାଵ’ ଅର୍ଥାତ୍ ‘ତଦ୍ରୂପ ହୋନେକା ଅଭାଵ’ ହୈ ଵହ
୨‘ତଦ୍ -ଅଭାଵ’ ଲକ୍ଷଣ ‘ଅତଦ୍ଭାଵ’ ହୈ ଜୋ କି ଅନ୍ଯତ୍ଵକା କାରଣ ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ : — ଏକ ଆତ୍ମାକା ଵିସ୍ତାରକଥନମେଂ ‘ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯ’କେ ରୂପମେଂ ‘ଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣ’ କେ
ରୂପମେଂ ଔର ‘ସିଦ୍ଧତ୍ଵାଦି ପର୍ଯାଯ’ କେ ରୂପମେଂ — ତୀନ ପ୍ରକାରସେ ଵର୍ଣନ କିଯା ଜାତା ହୈ . ଇସୀପ୍ରକାର
ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ ସମଝନା ଚାହିଯେ .
ଔର ଏକ ଆତ୍ମାକେ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଗୁଣକୋ ‘ସତ୍ ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯ’, ସତ୍ ଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣ’ ଔର ‘ସତ୍
ସିଦ୍ଧତ୍ଵାଦି ପର୍ଯାଯ’ — ଐସେ ତୀନ ପ୍ରକାରସେ ଵିସ୍ତାରିତ କିଯା ଜାତା ହୈ; ଇସୀପ୍ରକାର ସଭୀ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ
ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ ସମଝନା ଚାହିଯେ .
ଔର ଏକ ଆତ୍ମାକା ଜୋ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଗୁଣ ହୈ ଵହ ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ, (ସତ୍ତା ଗୁଣକେ ବିନା)
ଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣ ନହୀଂ ହୈ, ଯା ସିଦ୍ଧତ୍ଵାଦି ପର୍ଯାଯ ନହୀଂ ହୈ; ଔର ଜୋ ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ, (ଅସ୍ତିତ୍ଵକେ ସିଵାଯ)
ଜ୍ଞାନାଦିଗୁଣ ହୈ ଯା ସିଦ୍ଧତ୍ଵାଦି ପର୍ଯାଯ ହୈ ଵହ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଗୁଣ ନହୀଂ ହୈ — ଇସପ୍ରକାର ଉନମେଂ ପରସ୍ପର ଅତଦ୍ଭାଵ
ହୈ, ଜିସକେ କାରଣ ଉନମେଂ ଅନ୍ଯତ୍ଵ ହୈ . ଇସୀପ୍ରକାର ସଭୀ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ ସମଝନା ଚାହିଯେ .
୧. ଅନ୍ଯଗୁଣ = ସତ୍ତା କେ ଅତିରିକ୍ତ ଦୂସରା କୋଈ ଭୀ ଗୁଣ .
୨. ତଦ୍ -ଅଭାଵ = ଉସକା ଅଭାଵ; (ତଦ୍ -ଅଭାଵ = ତସ୍ଯ ଅଭାଵଃ) ତଦ୍ଭାଵ ଅତଦ୍ଭାଵକା ଲକ୍ଷଣ (ସ୍ଵରୂପ) ହୈ;
ଅତଦ୍ଭାଵ ଅନ୍ଯତ୍ଵକା କାରଣ ହୈ .