ଗୁଣସ୍ଯାଭାଵେ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯାଭାଵ ଇତ୍ଯୁଭଯଶୂନ୍ଯତ୍ଵଂ ସ୍ଯାତ୍ . ଯଥା ପଟାଭାଵମାତ୍ର ଏଵ ଘଟୋ ଘଟାଭାଵମାତ୍ର ଏଵ ପଟ ଇତ୍ଯୁଭଯୋରପୋହରୂପତ୍ଵଂ, ତଥା ଦ୍ରଵ୍ଯାଭାଵମାତ୍ର ଏଵ ଗୁଣୋ ଗୁଣାଭାଵମାତ୍ର ଏଵ ଦ୍ରଵ୍ଯ- ମିତ୍ଯତ୍ରାପ୍ଯପୋହରୂପତ୍ଵଂ ସ୍ଯାତ୍ . ତତୋ ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣଯୋରେକତ୍ଵମଶୂନ୍ଯତ୍ଵମନପୋହତ୍ଵଂ ଚେଚ୍ଛତା ଯଥୋଦିତ ଏଵାତଦ୍ଭାଵୋଽଭ୍ଯୁପଗନ୍ତଵ୍ଯଃ ..୧୦୮..
ଜୋ ଖଲୁ ଦଵ୍ଵସହାଵୋ ପରିଣାମୋ ସୋ ଗୁଣୋ ସଦଵିସିଟ୍ଠୋ .
ସଦଵଟ୍ଠିଦଂ ସହାଵେ ଦଵ୍ଵଂ ତି ଜିଣୋଵଦେସୋଯଂ ..୧୦୯.. ଜୀଵପ୍ରଦେଶେଭ୍ଯଃ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଭିନ୍ନଂ ସଦ୍ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ତରଂ ଭଵତି ତଥା ସତ୍ତାଗୁଣପ୍ରଦେଶେଭ୍ଯୋ ମୁକ୍ତଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସତ୍ତାଗୁଣାଦ୍ଭିନ୍ନଂ ସତ୍ପୃଥଗ୍ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ତରଂ ପ୍ରାପ୍ନୋତି . ଏଵଂ କିଂ ସିଦ୍ଧମ୍ . ସତ୍ତାଗୁଣରୂପଂ ପୃଥଗ୍ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ମୁକ୍ତାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଚ ପୃଥଗିତି ଦ୍ରଵ୍ଯଦ୍ଵଯଂ ଜାତଂ, ନ ଚ ତଥା . ଦ୍ଵିତୀଯଂ ଚ ଦୂଷଣଂ ପ୍ରାପ୍ନୋତି — ଯଥା ସୁଵର୍ଣତ୍ଵଗୁଣପ୍ରଦେଶେଭ୍ଯୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ ତଥା ଗୁଣ ଦୋନୋଂକେ ଅଭାଵକା ପ୍ରସଂଗ ଆ ଜାଯଗା .) (ଅଥଵା ୧ଅପୋହରୂପତା ନାମକ ତୀସରା ଦୋଷ ଇସପ୍ରକାର ଆତା ହୈ : – )
(୩) ଜୈସେ ପଟାଭାଵମାତ୍ର ହୀ ଘଟ ହୈ, ଘଟାଭାଵମାତ୍ର ହୀ ପଟ ହୈ, (ଅର୍ଥାତ୍ ଵସ୍ତ୍ରକେ କେଵଲ ଅଭାଵ ଜିତନା ହୀ ଘଟ ହୈ, ଔର ଘଟକେ କେଵଲ ଅଭାଵ ଜିତନା ହୀ ଵସ୍ତ୍ର ହୈ) — ଇସପ୍ରକାର ଦୋନୋଂକେ ଅପୋହରୂପତା ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯାଭାଵମାତ୍ର ହୀ ଗୁଣ ଔର ଗୁଣାଭାଵମାତ୍ର ହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୋଗା; — ଇସପ୍ରକାର ଇସମେଂ ଭୀ (ଦ୍ରଵ୍ଯ -ଗୁଣମେଂ ଭୀ) ୧ଅପୋହରୂପତା ଆ ଜାଯଗୀ, (ଅର୍ଥାତ୍ କେଵଲ ନକାରରୂପତାକା ପ୍ରସଙ୍ଗ ଆ ଜାଯଗା .)
ଇସଲିଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣକା ଏକତ୍ଵ, ଅଶୂନ୍ଯତ୍ଵ ଔର ୨ଅନପୋହତ୍ଵ ଚାହନେଵାଲେକୋ ଯଥୋକ୍ତ ହୀ (ଜୈସା କହା ଵୈସା ହୀ) ଅତଦ୍ଭାଵ ମାନନା ଚାହିଯେ ..୧୦୮..
ଅବ, ସତ୍ତା ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଗୁଣ – ଗୁଣୀପନା ସିଦ୍ଧ କରତେ ହୈଂ : —
ପରିଣାମ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵଭାଵ ଜେ, ତେ ଗୁଣ ‘ସତ୍’-ଅଵିଶିଷ୍ଟ ଛେ; ‘ଦ୍ରଵ୍ଯୋ ସ୍ଵଭାଵେ ସ୍ଥିତ ସତ୍ ଛେ’ – ଏ ଜ ଆ ଉପଦେଶ ଛେ. ୧୦୯.
୨୧୨ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-
୧. ଅପୋହରୂପତା = ସର୍ଵଥା ନକାରାତ୍ମକତା; ସର୍ଵଥା ଭିନ୍ନତା . (ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣମେଂ ଏକ -ଦୂସରେକା କେଵଲ ନକାର ହୀ ହୋ ତୋ ‘ଦ୍ରଵ୍ଯ ଗୁଣଵାଲା ହୈ’ ‘ଯହ ଗୁଣ ଇସ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ହୈ’ — ଇତ୍ଯାଦି କଥନସେ ସୂଚିତ କିସୀ ପ୍ରକାରକା ସମ୍ବନ୍ଧ ହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣକେ ନହୀଂ ବନେଗା .)
୨. ଅନପୋହତ୍ଵ = ଅପୋହରୂପତାକା ନ ହୋନା; କେଵଲ ନକାରାତ୍ମକତାକା ନ ହୋନା .