ପର୍ଯାଯା ହି ପର୍ଯାଯଭୂତାଯା ଆତ୍ମଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତେଃ କାଲ ଏଵ ସତ୍ତ୍ଵାତ୍ତତୋଽନ୍ଯକାଲେଷୁ
ଭଵନ୍ତ୍ଯସନ୍ତ ଏଵ . ଯଶ୍ଚ ପର୍ଯାଯାଣାଂ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଭୂତଯାନ୍ଵଯଶକ୍ତ୍ଯାନୁସ୍ଯୂତଃ କ୍ରମାନୁପାତୀ ସ୍ଵକାଲେ
ପ୍ରାଦୁର୍ଭାଵଃ ତସ୍ମିନ୍ପର୍ଯାଯଭୂତାଯା ଆତ୍ମଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତେଃ ପୂର୍ଵମସତ୍ତ୍ଵାତ୍ପର୍ଯାଯା ଅନ୍ଯ ଏଵ . ତତଃ
ପର୍ଯାଯାଣାମନ୍ଯତ୍ଵେନ ନିଶ୍ଚୀଯତେ ପର୍ଯାଯସ୍ଵରୂପକର୍ତୃକରଣାଧିକରଣଭୂତତ୍ଵେନ ପର୍ଯାଯେଭ୍ଯୋଽପୃଥଗ୍ଭୂତସ୍ଯ
ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯାସଦୁତ୍ପାଦଃ . ତଥା ହି — ନ ହି ମନୁଜସ୍ତ୍ରିଦଶୋ ଵା ସିଦ୍ଧୋ ଵା ସ୍ଯାତ୍, ନ ହି ତ୍ରିଦଶୋ
ମନୁଜୋ ଵା ସିଦ୍ଧୋ ଵା ସ୍ଯାତ୍ . ଏଵମସନ୍ କଥମନନ୍ଯୋ ନାମ ସ୍ଯାତ୍, ଯେନାନ୍ଯ ଏଵ ନ ସ୍ଯାତ୍;
ଯେନ ଚ ନିଷ୍ପଦ୍ଯମାନମନୁଜାଦିପର୍ଯାଯଂ ଜାଯମାନଵଲଯାଦିଵିକାରଂ କାଂଚନମିଵ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯମପି ପ୍ରତିପଦ-
ମନ୍ଯନ୍ନ ସ୍ଯାତ୍ ..୧୧୩..
ଦେଵପର୍ଯାଯକାଲେ ମନୁଷ୍ଯପର୍ଯାଯସ୍ଯାନୁପଲମ୍ଭାତ୍ . ଦେଵୋ ଵା ମାଣୁସୋ ଵ ସିଦ୍ଧୋ ଵା ଦେଵୋ ଵା ମନୁଷ୍ଯୋ ନ ଭଵତି
ସ୍ଵାତ୍ମୋପଲବ୍ଧିରୂପସିଦ୍ଧପର୍ଯାଯୋ ଵା ନ ଭଵତି . କସ୍ମାତ୍ . ପର୍ଯାଯାଣାଂ ପରସ୍ପରଂ ଭିନ୍ନକାଲତ୍ଵାତ୍,
ସୁଵର୍ଣଦ୍ରଵ୍ଯେ କୁଣ୍ଡଲାଦିପର୍ଯାଯାଣାମିଵ . ଏଵଂ ଅହୋଜ୍ଜମାଣୋ ଏଵମଭଵନ୍ସନ୍ ଅଣଣ୍ଣଭାଵଂ କଧଂ ଲହଦି ଅନନ୍ଯଭାଵ-
୨୨୨ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-
ଟୀକା : — ପର୍ଯାଯେଂ ପର୍ଯାଯଭୂତ ସ୍ଵଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତିକେ କାଲମେଂ ହୀ ସତ୍ (-ଵିଦ୍ଯମାନ)
ହୋନେସେ, ଉସସେ ଅନ୍ଯ କାଲୋଂମେଂ ଅସତ୍ (-ଅଵିଦ୍ଯମାନ) ହୀ ହୈଂ . ଔର ପର୍ଯାଯୋଂକା ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵଭୂତ
ଅନ୍ଵଯଶକ୍ତିକେ ସାଥ ଗୁଂଥା ହୁଆ (-ଏକରୂପତାସେ ଯୁକ୍ତ) ଜୋ କ୍ରମାନୁପାତୀ (କ୍ରମାନୁସାର) ସ୍ଵକାଲମେଂ
ଉତ୍ପାଦ ହୋତା ହୈ ଉସମେଂ ପର୍ଯାଯଭୂତ ସ୍ଵଵ୍ଯତିରେକଵ୍ଯକ୍ତିକା ପହଲେ ଅସତ୍ପନା ହୋନେସେ, ପର୍ଯାଯେଂ ଅନ୍ଯ ହୀ
ହୈଂ . ଇସୀଲିଯେ ପର୍ଯାଯୋଂକୀ ଅନ୍ଯତାକେ ଦ୍ଵାରା ଦ୍ରଵ୍ଯକା — ଜୋ କି ପର୍ଯାଯୋଂକେ ସ୍ଵରୂପକା କର୍ତା, କରଣ
ଔର ଅଧିକରଣ ହୋନେସେ ପର୍ଯାଯୋଂସେ ଅପୃଥକ୍ ହୈ ଉସକା — ଅସତ୍ -ଉତ୍ପାଦ ନିଶ୍ଚିତ ହୋତା ହୈ .
ଇସ ବାତକୋ (ଉଦାହରଣ ଦେକର) ସ୍ପଷ୍ଟ କରତେ ହୈଂ : —
ମନୁଷ୍ଯ ଵହ ଦେଵ ଯା ସିଦ୍ଧ ନହୀଂ ହୈ, ଔର ଦେଵ, ଵହ ମନୁଷ୍ଯ ଯା ସିଦ୍ଧ ନହୀଂ ହୈ; ଇସପ୍ରକାର
ନ ହୋତା ହୁଆ ଅନନ୍ଯ (-ଵହକା ଵହୀ) କୈସେ ହୋ ସକତା ହୈ, କି ଜିସସେ ଅନ୍ଯ ହୀ ନ ହୋ ଔର ଜିସସେ
ମନୁଷ୍ଯାଦି ପର୍ଯାଯେଂ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତୀ ହୈଂ ଐସା ଜୀଵ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଭୀ — ଵଲଯାଦି ଵିକାର (କଂକଣାଦି ପର୍ଯାଯେଂ)
ଜିସକେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତୀ ହୈଂ ଐସେ ସୁଵର୍ଣକୀ ଭାଁତି — ପଦ -ପଦ ପର (ପ୍ରତି ପର୍ଯାଯ ପର) ଅନ୍ଯ ନ ହୋ ?
[ଜୈସେ କଂକଣ, କୁଣ୍ଡଲ ଇତ୍ଯାଦି ପର୍ଯାଯେଂ ଅନ୍ଯ ହୈଂ, (-ଭିନ୍ନ -ଭିନ୍ନ ହୈଂ, ଵେ କୀ ଵେ ହୀ ନହୀଂ ହୈଂ) ଇସଲିଯେ
ଉନ ପର୍ଯାଯୋଂକା କର୍ତା ସୁଵର୍ଣ ଭୀ ଅନ୍ଯ ହୈ, ଇସୀପ୍ରକାର ମନୁଷ୍ଯ, ଦେଵ ଇତ୍ଯାଦି ପର୍ଯାଯେଂ ଅନ୍ଯ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ
ଉନ ପର୍ଯାଯୋଂକା କର୍ତା ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯ ଭୀ ପର୍ଯାଯାପେକ୍ଷାସେ ଅନ୍ଯ ହୈ . ]
ଭାଵାର୍ଥ : — ଜୀଵକେ ଅନାଦି ଅନନ୍ତ -ହୋନେ ପର ଭୀ, ମନୁଷ୍ଯ ପର୍ଯାଯକାଲମେଂ ଦେଵପର୍ଯାଯକୀ
ଯା ସ୍ଵାତ୍ମୋପଲବ୍ଧିରୂପ ସିଦ୍ଧପର୍ଯାଯକୀ ଅପ୍ରାପ୍ତି ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ ମନୁଷ୍ଯ, ଦେଵ ଯା ସିଦ୍ଧ ନହୀଂ ହୈ, ଇସଲିଯେ
ଵେ ପର୍ଯାଯେଂ ଅନ୍ଯ ଅନ୍ଯ ହୈଂ . ଐସା ହୋନେସେ, ଉନ ପର୍ଯାଯୋଂକା କର୍ତ୍ତା, ସାଧନ ଔର ଆଧାର ଜୀଵ ଭୀ
ପର୍ଯାଯାପେକ୍ଷାସେ ଅନ୍ଯପନେକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୈ . ଇସପ୍ରକାର ଜୀଵକୀ ଭାଁତି ପ୍ରତ୍ଯେକ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ପର୍ଯାଯାପେକ୍ଷାସେ