ମେକାନ୍ତନିମୀଲିତଂ ଵିଧାଯ କେଵଲୋନ୍ମୀଲିତେନ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକେନ ଯଦାଵଲୋକ୍ଯତେ ତଦା ନାରକତିର୍ଯଙ୍-
ମନୁଷ୍ଯଦେଵସିଦ୍ଧତ୍ଵପର୍ଯାଯାତ୍ମକେଷୁ ଵିଶେଷେଷୁ ଵ୍ଯଵସ୍ଥିତଂ ଜୀଵସାମାନ୍ଯମେକମଵଲୋକଯତାମନଵ-
ଲୋକିତଵିଶେଷାଣାଂ ତତ୍ସର୍ଵଂ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯମିତି ପ୍ରତିଭାତି . ଯଦା ତୁ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକମେକାନ୍ତନିମୀଲିତଂ ଵିଧାଯ
କେଵଲୋନ୍ମୀଲିତେନ ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକେନାଵଲୋକ୍ଯତେ ତଦା ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯେ ଵ୍ଯଵସ୍ଥିତାନ୍ନାରକତିର୍ଯଙ୍ମନୁଷ୍ଯଦେଵ-
ସିଦ୍ଧତ୍ଵପର୍ଯାଯାତ୍ମକାନ୍ ଵିଶେଷାନନେକାନଵଲୋକଯତାମନଵଲୋକିତସାମାନ୍ଯାନାମନ୍ଯଦନ୍ଯତ୍ପ୍ରତିଭାତି,
ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ତତ୍ତଦ୍ଵିଶେଷକାଲେ ତତ୍ତଦ୍ଵିଶେଷେଭ୍ଯସ୍ତନ୍ମଯତ୍ଵେନାନନ୍ଯତ୍ଵାତ୍, ଗଣତୃଣପର୍ଣଦାରୁମଯହଵ୍ଯଵାହଵତ୍ .
ଯଦା ତୁ ତେ ଉଭେ ଅପି ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକପର୍ଯାଯାର୍ଥିକେ ତୁଲ୍ଯକାଲୋନ୍ମୀଲିତେ ଵିଧାଯ ତତ ଇତଶ୍ଚାଵଲୋକ୍ଯତେ
ତଦା ନାରକତିର୍ଯଙ୍ମନୁଷ୍ଯଦେଵସିଦ୍ଧତ୍ଵପର୍ଯାଯେଷୁ ଵ୍ଯଵସ୍ଥିତଂ ଜୀଵସାମାନ୍ଯଂ ଜୀଵସାମାନ୍ଯେ ଚ ଵ୍ଯଵସ୍ଥିତା
ନାରକତିର୍ଯଙ୍ମନୁଷ୍ଯଦେଵସିଦ୍ଧତ୍ଵପର୍ଯାଯାତ୍ମକା ଵିଶେଷାଶ୍ଚ ତୁଲ୍ଯକାଲମେଵାଵଲୋକ୍ଯନ୍ତେ . ତତ୍ରୈକଚକ୍ଷୁରଵ-
ପୁନଃ ଅଣ୍ଣଂ ଅନ୍ଯଦ୍ଭିନ୍ନମନେକଂ ପର୍ଯାଯୈଃ ସହ ପୃଥଗ୍ଭଵତି . କସ୍ମାଦିତି ଚେତ୍ . ତକ୍କାଲେ ତମ୍ମଯତ୍ତାଦୋ ତୃଣାଗ୍ନି-
କାଷ୍ଠାଗ୍ନିପତ୍ରାଗ୍ନିଵତ୍ ସ୍ଵକୀଯପର୍ଯାଯୈଃ ସହ ତତ୍କାଲେ ତନ୍ମଯତ୍ଵାଦିତି . ଏତାଵତା କିମୁକ୍ତଂ ଭଵତି . ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକ-
ନଯେନ ଯଦା ଵସ୍ତୁପରୀକ୍ଷା କ୍ରିଯତେ ତଦା ପର୍ଯାଯସନ୍ତାନରୂପେଣ ସର୍ଵଂ ପର୍ଯାଯକଦମ୍ବକଂ ଦ୍ରଵ୍ଯମେଵ ପ୍ରତିଭାତି . ଯଦା
ତୁ ପର୍ଯାଯନଯଵିଵକ୍ଷା କ୍ରିଯତେ ତଦା ଦ୍ରଵ୍ଯମପି ପର୍ଯାଯରୂପେଣ ଭିନ୍ନଂ ଭିନ୍ନଂ ପ୍ରତିଭାତି . ଯଦା ଚ ପରସ୍ପରସାପେକ୍ଷ-
ନଯଦ୍ଵଯେନ ଯୁଗପତ୍ସମୀକ୍ଷ୍ଯତେ, ତଦୈକତ୍ଵମନେକତ୍ଵଂ ଚ ଯୁଗପତ୍ପ୍ରତିଭାତୀତି . ଯଥେଦଂ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯେ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ କୃତଂ ତଥା
୨୨୪ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-
ଇନମେଂସେ ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକ ଚକ୍ଷୁକୋ ସର୍ଵଥା ବନ୍ଦ କରକେ ଜବ ମାତ୍ର ଖୁଲୀ ହୁଈ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକ ଚକ୍ଷୁକେ
ଦ୍ଵାରା ଦେଖା ଜାତା ହୈ ତବ ନାରକପନା, ତିର୍ଯଂଚପନା, ମନୁଷ୍ଯପନା, ଦେଵପନା ଔର ସିଦ୍ଧପନା — ଵହ
ପର୍ଯାଯସ୍ଵରୂପ ଵିଶେଷୋଂମେଂ ରହନେଵାଲେ ଏକ ଜୀଵସାମାନ୍ଯକୋ ଦେଖନେଵାଲେ ଔର ଵିଶେଷୋଂକୋ ନ ଦେଖନେଵାଲେ
ଜୀଵୋଂକୋ ‘ଵହ ସବ ଜୀଵ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ’ ଐସା ଭାସିତ ହୋତା ହୈ . ଔର ଜବ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକ ଚକ୍ଷୁକୋ ସର୍ଵଥା
ବନ୍ଦ କରକେ ମାତ୍ର ଖୁଲୀ ହୁଈ ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକ ଚକ୍ଷୁକେ ଦ୍ଵାରା ଦେଖା ଜାତା ହୈ ତବ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ରହନେଵାଲେ
ନାରକପନା, ତିର୍ଯଂଚପନା, ମନୁଷ୍ଯପନା, ଦେଵପନା ଔର ସିଦ୍ଧପନା — ଵେ ପର୍ଯାଯସ୍ଵରୂପ ଅନେକ ଵିଶେଷୋଂକୋ
ଦେଖନେଵାଲେ ଔର ସାମାନ୍ଯକୋ ନ ଦେଖନେଵାଲେ ଜୀଵୋଂକୋ (ଵହ ଜୀଵ ଦ୍ରଵ୍ଯ) ଅନ୍ଯ -ଅନ୍ଯ ଭାସିତ ହୋତା
ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଦ୍ରଵ୍ଯ ଉନ -ଉନ ଵିଶେଷୋଂକେ ସମଯ ତନ୍ମଯ ହୋନେସେ ଉନ -ଉନ ଵିଶେଷୋଂସେ ଅନନ୍ଯ ହୈ — କଣ୍ଡେ,
ଘାସ, ପତ୍ତେ ଔର କାଷ୍ଠମଯ ଅଗ୍ନିକୀ ଭାଁତି . (ଜୈସେ ଘାସ, ଲକଡ଼ୀ ଇତ୍ଯାଦିକୀ ଅଗ୍ନି ଉସ -ଉସ ସମଯ
ଘାସମଯ, ଲକଡୀମଯ ଇତ୍ଯାଦି ହୋନେସେ ଘାସ, ଲକଡ଼ୀ ଇତ୍ଯାଦିସେ ଅନନ୍ଯ ହୈ ଉସୀପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯ ଉନ-
ଉନ ପର୍ଯାଯରୂପ ଵିଶେଷୋଂକେ ସମଯ ତନ୍ମଯ ହୋନେସେ ଉନସେ ଅନନ୍ଯ ହୈ — ପୃଥକ୍ ନହୀଂ ହୈ .) ଔର ଜବ ଉନ
ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକ ଔର ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକ ଦୋନୋଂ ଆଁଖୋଂକୋ ଏକ ହୀ ସାଥ ଖୋଲକର ଉନକେ ଦ୍ଵାରା ଔର ଇନକେ ଦ୍ଵାରା
(-ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକ ତଥା ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକ ଚକ୍ଷୁଓଂକେ) ଦେଖା ଜାତା ହୈ ତବ ନାରକପନା, ତିର୍ଯଂଚପନା, ମନୁଷ୍ଯପନା,
ଦେଵପନା ଔର ସିଦ୍ଧପନା ପର୍ଯାଯୋଂମେଂ ରହନେଵାଲା ଜୀଵସାମାନ୍ଯ ତଥା ଜୀଵସାମାନ୍ଯମେଂ ରହନେଵାଲା
ନାରକପନା -ତିର୍ଯଂଚପନା -ମନୁଷ୍ଯପନା -ଦେଵପନା ଔର ସିଦ୍ଧତ୍ଵପର୍ଯାଯସ୍ଵରୂପ ଵିଶେଷ ତୁଲ୍ଯକାଲମେଂ ହୀ
(ଏକ ହୀ ସାଥ) ଦିଖାଈ ଦେତେ ହୈଂ .