ଇହ ହି ସଂସାରିଣୋ ଜୀଵସ୍ଯାନାଦିକର୍ମପୁଦ୍ଗଲୋପାଧିସନ୍ନିଧିପ୍ରତ୍ଯଯପ୍ରଵର୍ତମାନପ୍ରତିକ୍ଷଣ- ଵିଵର୍ତନସ୍ଯ କ୍ରିଯା କିଲ ସ୍ଵଭାଵନିର୍ଵୃତ୍ତୈଵାସ୍ତି . ତତସ୍ତସ୍ଯ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯେଷୁ ନ କଶ୍ଚନାପ୍ଯେଷ ଏଵେତି ଟଂକୋତ୍କୀର୍ଣୋଽସ୍ତି, ତେଷାଂ ପୂର୍ଵପୂର୍ଵୋପମର୍ଦପ୍ରଵୃତ୍ତକ୍ରିଯାଫଲତ୍ଵେନୋତ୍ତରୋତ୍ତରୋପମର୍ଦ୍ଯମାନତ୍ଵାତ୍; ଫଲ- ପୃଥକ୍ତ୍ଵଲକ୍ଷଣସ୍ଯାତଦ୍ଭାଵାଭିଧାନାନ୍ଯତ୍ଵଲକ୍ଷଣସ୍ଯ ଚ କଥନରୂପେଣ ଦ୍ଵିତୀଯା, ସଂଜ୍ଞାଲକ୍ଷଣପ୍ରଯୋଜନାଦିଭେଦରୂପ- ସ୍ଯାତଦ୍ଭାଵସ୍ଯ ଵିଵରଣରୂପେଣ ତୃତୀଯା, ତସ୍ଯୈଵ ଦୃଢୀକରଣାର୍ଥଂ ଚତୁର୍ଥୀତି ଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯେନ ସତ୍ତାଦ୍ରଵ୍ଯଯୋର- ଭେଦଵିଷଯେ ଯୁକ୍ତିକଥନମୁଖ୍ଯତା . ତଦନନ୍ତରଂ ସତ୍ତାଦ୍ରଵ୍ଯଯୋର୍ଗୁଣଗୁଣିକଥନେନ ପ୍ରଥମା, ଗୁଣପର୍ଯାଯାଣାଂ ଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ସହାଭେଦକଥନେନ ଦ୍ଵିତୀଯା ଚେତି ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରଗାଥାଦ୍ଵଯମ୍ . ତଦନନ୍ତରଂ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସଦୁତ୍ପାଦାସଦୁତ୍ପାଦଯୋଃ ସାମାନ୍ଯଵ୍ଯାଖ୍ଯାନେନ ଵିଶେଷଵ୍ଯାଖ୍ଯାନେନ ଚ ଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯଂ, ତତଶ୍ଚ ସପ୍ତଭଙ୍ଗୀକଥନେନ ଗାଥୈକା ଚେତି ସମୁଦାଯେନ
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଏଷଃ ଇତି କଶ୍ଚିତ୍ ନାସ୍ତି ] (ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯୋଂମେଂ) ‘ଯହୀ’ ଐସୀ କୋଈ (ଶାଶ୍ଵତ ପର୍ଯାଯ) ନହୀଂ ହୈଂ; [ସ୍ଵଭାଵନିର୍ଵୃତ୍ତା କ୍ରିଯା ନାସ୍ତି ନ ] (କ୍ଯୋଂକି ସଂସାରୀ ଜୀଵକେ) ସ୍ଵଭାଵନିଷ୍ପନ୍ନ କ୍ରିଯା ନହୀଂ ହୋ ସୋ ବାତ ନହୀଂ ହୈ; (ଅର୍ଥାତ୍ ଵିଭାଵସ୍ଵଭାଵସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲୀ ରାଗ- ଦ୍ଵେଷମଯ କ୍ରିଯା ଅଵଶ୍ଯ ହୈ .) [ଯଦି ] ଔର ଯଦି [ପରମଃ ଧର୍ମଃ ନିଃଫଲଃ ] ପରମଧର୍ମ ଅଫଲ ହୈ ତୋ [କ୍ରିଯା ହି ଅଫଲା ନାସ୍ତି ] କ୍ରିଯା ଅଵଶ୍ଯ ଅଫଲ ନହୀଂ ହୈ; (ଅର୍ଥାତ୍ ଏକ ଵୀତରାଗ ଭାଵ ହୀ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯରୂପ ଫଲ ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ କରତୀ; ରାଗ -ଦ୍ଵେଷମଯ କ୍ରିଯା ତୋ ଅଵଶ୍ଯ ଵହ ଫଲ ଉତ୍ପନ୍ନ କରତୀ ହୈ .)..୧୧୬..
ଟୀକା : — ଯହାଁ (ଇସ ଵିଶ୍ଵମେଂ), ଅନାଦିକର୍ମପୁଦ୍ଗଲକୀ ଉପାଧିକେ ସଦ୍ଭାଵକେ ଆଶ୍ରଯ (-କାରଣ) ସେ ଜିସକେ ପ୍ରତିକ୍ଷଣ ୧ଵିଵର୍ତ୍ତନ ହୋତା ରହତା ହୈ ଐସେ ସଂସାରୀ ଜୀଵକୋ କ୍ରିଯା ଵାସ୍ତଵମେଂ ସ୍ଵଭାଵ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୀ ହୈ; ଇସଲିଯେ ଉସକେ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯୋଂମେଂସେ କୋଈ ଭୀ ପର୍ଯାଯ ‘ଯହୀ’ ହୈ ଐସୀ ଟଂକୋତ୍କୀର୍ଣ ନହୀଂ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଵେ ପର୍ଯାଯେଂ ପୂର୍ଵ -ପୂର୍ଵ ପର୍ଯାଯୋଂକେ ନାଶମେଂ ପ୍ରଵର୍ତମାନ କ୍ରିଯା ଫଲରୂପ ହୋନେସେ ୨ଉତ୍ତର -ଉତ୍ତର ପର୍ଯାଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା ନଷ୍ଟ ହୋତୀ ହୈଂ . ଔର କ୍ରିଯାକା ଫଲ ତୋ, ମୋହକେ ସାଥ ୩ମିଲନକା ନାଶ ୧. ଵିଵର୍ତନ = ଵିପରିଣମନ; ପଲଟା (ଫେ ରଫାର) ହୋତେ ରହନା . ୨. ଉତ୍ତର -ଉତ୍ତର = ବାଦକୀ . (ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯେଂ ରାଗଦ୍ଵେଷମଯ କ୍ରିଯାକୀ ଫଲରୂପ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ କୋଈ ଭୀ ପର୍ଯାଯ ପୂର୍ଵ
ପର୍ଯାଯକୋ ନଷ୍ଟ କରତୀ ହୈ ଔର ବାଦକୀ ପର୍ଯାଯସେ ସ୍ଵଯଂ ନଷ୍ଟ ହୋତୀ ହୈ . ୩. ମିଲନ = ମିଲ ଜାନା; ମିଶ୍ରିତପନା; ସଂବଂଧ; ଜୁଡ଼ାନ .