୨୩୦ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-
ମଭିଲଷ୍ଯେତ ଵା ମୋହସଂଵଲନାଵିଲଯନାତ୍ କ୍ରିଯାଯାଃ . କ୍ରିଯା ହି ତାଵଚ୍ଚେତନସ୍ଯ ପୂର୍ଵୋତ୍ତରଦଶା-
ଵିଶିଷ୍ଟଚୈତନ୍ଯପରିଣାମାତ୍ମିକା . ସା ପୁନରଣୋରଣ୍ଵନ୍ତରସଂଗତସ୍ଯ ପରିଣତିରିଵାତ୍ମନୋ ମୋହସଂଵଲିତସ୍ଯ
ଦ୍ଵଯଣୁକକାର୍ଯସ୍ଯେଵ ମନୁଷ୍ଯାଦିକାର୍ଯସ୍ଯ ନିଷ୍ପାଦକତ୍ଵାତ୍ସଫଲୈଵ . ସୈଵ ମୋହସଂଵଲନଵିଲଯନେ ପୁନ-
ଚତୁର୍ଵିଂଶତିଗାଥାଭିରଷ୍ଟଭିଃ ସ୍ଥଲୈଃ ସାମାନ୍ଯଜ୍ଞେଯଵ୍ଯାଖ୍ଯାନମଧ୍ଯେ ସାମାନ୍ଯଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରରୂପଣଂ ସମାପ୍ତମ୍ . ଅତଃ
ପରଂ ତତ୍ରୈଵ ସାମାନ୍ଯଦ୍ରଵ୍ଯନିର୍ଣଯମଧ୍ଯେ ସାମାନ୍ଯଭେଦଭାଵନାମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନୈକାଦଶଗାଥାପର୍ଯନ୍ତଂ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ କରୋତି .
ତତ୍ର କ୍ରମେଣ ପଞ୍ଚସ୍ଥଲାନି ଭଵନ୍ତି . ପ୍ରଥମତସ୍ତାଵଦ୍ଵାର୍ତିକଵ୍ଯାଖ୍ଯାନାଭିପ୍ରାଯେଣ ସାଂଖ୍ଯୈକାନ୍ତନିରାକରଣଂ,
ଅଥଵା ଶୁଦ୍ଧନିଶ୍ଚଯନଯେନ ଜୈନମତମେଵେତି ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନମୁଖ୍ଯତଯା ‘ଏସୋ ତ୍ତି ଣତ୍ଥି କୋଈ’ ଇତ୍ଯାଦି
ସୂତ୍ରଗାଥୈକା . ତଦନନ୍ତରଂ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯା ନିଶ୍ଚଯନଯେନ କର୍ମଫଲଂ ଭଵତି, ନ ଚ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସ୍ଵରୂପମିତି
ସୂତ୍ରଗାଥୈକା . ତଦନନ୍ତରଂ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯା ନିଶ୍ଚଯନଯେନ କର୍ମଫଲଂ ଭଵତି, ନ ଚ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସ୍ଵରୂପମିତି
ତସ୍ଯୈଵାଧିକାରସୂତ୍ରସ୍ଯ ଵିଵରଣାର୍ଥଂ ‘କମ୍ମଂ ଣାମସମକ୍ଖଂ’ ଇତ୍ଯାଦିପାଠକ୍ରମେଣ ଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯଂ, ତତଃ ପରଂ
ରାଗାଦିପରିଣାମ ଏଵ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକାରଣତ୍ଵାଦ୍ଭାଵକର୍ମ ଭଣ୍ଯତ ଇତି ପରିଣାମମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ‘ଆଦା କମ୍ମମଲିମସୋ’
ଇତ୍ଯାଦିସୂତ୍ରଦ୍ଵଯଂ, ତଦନନ୍ତରଂ କ ର୍ମଫଲଚେତନା କ ର୍ମଚେତନା ଜ୍ଞାନଚେତନେତି ତ୍ରିଵିଧଚେତନାପ୍ରତିପାଦନରୂପେଣ
‘ପରିଣମଦି ଚେଦଣାଏ’ ଇତ୍ଯାଦିସୂତ୍ରତ୍ରଯଂ, ତଦନନ୍ତରଂ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଭେଦଭାଵନାଫଲଂ କଥଯନ୍ ସନ୍ ‘କତ୍ତାକରଣଂ’
ଇତ୍ଯାଦ୍ଯେକସୂତ୍ରେଣୋପସଂହରତି . ଏଵଂ ଭେଦଭାଵନାଧିକାରେ ସ୍ଥଲପଞ୍ଚକେନ ସମୁଦାଯପାତନିକା . ତଦ୍ଯଥା — ଅଥ
ରାଗାଦିପରିଣାମ ଏଵ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକାରଣତ୍ଵାଦ୍ଭାଵକର୍ମ ଭଣ୍ଯତ ଇତି ପରିଣାମମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ‘ଆଦା କମ୍ମମଲିମସୋ’
ଇତ୍ଯାଦିସୂତ୍ରଦ୍ଵଯଂ, ତଦନନ୍ତରଂ କ ର୍ମଫଲଚେତନା କ ର୍ମଚେତନା ଜ୍ଞାନଚେତନେତି ତ୍ରିଵିଧଚେତନାପ୍ରତିପାଦନରୂପେଣ
‘ପରିଣମଦି ଚେଦଣାଏ’ ଇତ୍ଯାଦିସୂତ୍ରତ୍ରଯଂ, ତଦନନ୍ତରଂ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଭେଦଭାଵନାଫଲଂ କଥଯନ୍ ସନ୍ ‘କତ୍ତାକରଣଂ’
ଇତ୍ଯାଦ୍ଯେକସୂତ୍ରେଣୋପସଂହରତି . ଏଵଂ ଭେଦଭାଵନାଧିକାରେ ସ୍ଥଲପଞ୍ଚକେନ ସମୁଦାଯପାତନିକା . ତଦ୍ଯଥା — ଅଥ
ନରନାରକାଦିପର୍ଯାଯାଃ କର୍ମାଧୀନତ୍ଵେନ ଵିନଶ୍ଵରତ୍ଵାଦିତି ଶୁଦ୍ଧନିଶ୍ଚଯନଯେନ ଜୀଵସ୍ଵରୂପଂ ନ ଭଵତୀତି ଭେଦଭାଵନାଂ
କଥଯତି — ଏସୋ ତ୍ତି ଣତ୍ଥି କୋଈ ଟଙ୍କୋତ୍କୀର୍ଣଜ୍ଞାଯକୈକସ୍ଵଭାଵପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଵତ୍ସଂସାରେ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯେଷୁ ମଧ୍ଯେ
କଥଯତି — ଏସୋ ତ୍ତି ଣତ୍ଥି କୋଈ ଟଙ୍କୋତ୍କୀର୍ଣଜ୍ଞାଯକୈକସ୍ଵଭାଵପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଵତ୍ସଂସାରେ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯେଷୁ ମଧ୍ଯେ
ସର୍ଵଦୈଵୈଷ ଏକରୂପ ଏଵ ନିତ୍ଯଃ କୋଽପି ନାସ୍ତି . ତର୍ହି ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯନିର୍ଵର୍ତିକା ସଂସାରକ୍ରିଯା ସାପି ନ
ଭଵିଷ୍ଯତି . ଣ ଣତ୍ଥି କିରିଯା ନ ନାସ୍ତି କ୍ରିଯା ମିଥ୍ଯାତ୍ଵରାଗାଦିପରିଣତିସ୍ସଂସାରଃ କର୍ମେତି ଯାଵତ୍ ଇତି
ପର୍ଯାଯନାମଚତୁଷ୍ଟଯରୂପା କ୍ରିଯାସ୍ତ୍ଯେଵ . ସା ଚ କଥଂଭୂତା . ସଭାଵଣିଵ୍ଵତ୍ତା ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସ୍ଵଭାଵାଦ୍ଵିପରୀତାପି
ନରନାରକାଦିଵିଭାଵପର୍ଯାଯସ୍ଵଭାଵେନ ନିର୍ଵୃତ୍ତା . ତର୍ହି କିଂ ନିଷ୍ଫଲା ଭଵିଷ୍ଯତି . କିରିଯା ହି ଣତ୍ଥି ଅଫଲା
କ୍ରିଯା ହି ନାସ୍ତ୍ଯଫଲା ସା ମିଥ୍ଯାତ୍ଵରାଗାଦିପରିଣତିରୂପା କ୍ରିଯା ଯଦ୍ଯପ୍ଯନନ୍ତସୁଖାଦିଗୁଣାତ୍ମକମୋକ୍ଷକାର୍ଯଂ ପ୍ରତି
ନିଷ୍ଫଲା ତଥାପି ନାନାଦୁଃଖଦାଯକସ୍ଵକୀଯକାର୍ଯଭୂତମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯନିର୍ଵର୍ତକତ୍ଵାତ୍ସଫଲେତି ମନୁଷ୍ଯାଦି-
ପର୍ଯାଯନିଷ୍ପତ୍ତିରେଵାସ୍ଯାଃ ଫଲମ୍ . କଥଂ ଜ୍ଞାଯତ ଇତି ଚେତ୍ . ଧମ୍ମୋ ଜଦି ଣିପ୍ଫଲୋ ପରମୋ ଧର୍ମୋ ଯଦି ନିଷ୍ଫଲଃ
ନିଷ୍ଫଲା ତଥାପି ନାନାଦୁଃଖଦାଯକସ୍ଵକୀଯକାର୍ଯଭୂତମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯନିର୍ଵର୍ତକତ୍ଵାତ୍ସଫଲେତି ମନୁଷ୍ଯାଦି-
ପର୍ଯାଯନିଷ୍ପତ୍ତିରେଵାସ୍ଯାଃ ଫଲମ୍ . କଥଂ ଜ୍ଞାଯତ ଇତି ଚେତ୍ . ଧମ୍ମୋ ଜଦି ଣିପ୍ଫଲୋ ପରମୋ ଧର୍ମୋ ଯଦି ନିଷ୍ଫଲଃ
ନ ହୁଆ ହୋନେସେ ମାନନା ଚାହିଯେ; କ୍ଯୋଂକି — ପ୍ରଥମ ତୋ, କ୍ରିଯା ଚେତନକୀ ପୂର୍ଵୋତ୍ତରଦଶାସେ ୧ଵିଶିଷ୍ଟ
ଚୈତନ୍ଯପରିଣାମସ୍ଵରୂପ ହୈ; ଔର ଵହ (କ୍ରିଯା) — ଜୈସେ ଦୂସରେ ଅଣୁକେ ସାଥ ଯୁକ୍ତ (କିସୀ) ଅଣୁକୀ
ପରିଣତି ୨ଦ୍ଵିଅଣୁକକାର୍ଯକୀ ନିଷ୍ପାଦକ ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର — ମୋହକେ ସାଥ ମିଲିତ ଆତ୍ମାକେ ସଂବଂଧମେଂ,
୧. ଵିଶିଷ୍ଟ -ଭେଦଯୁକ୍ତ . (ପୂର୍ଵକୀ ଔର ପଶ୍ଚାତ୍କୀ ଅଵସ୍ଥାକେ ଭେଦସେ ଭେଦଯୁକ୍ତ ଐସେ ଚୈତନ୍ଯପରିଣାମ ଵହ ଆତ୍ମାକୀ
କ୍ରିଯା ହୈ .) ୨. ଦ୍ଵିଅଣୁକକାର୍ଯକୀ ନିଷ୍ପାଦକ = ଦୋ ଅଣୁଓଂସେ ବନେ ହୁଯେ ସ୍କଂଧରୂପ କାର୍ଯକୀ ଉତ୍ପାଦକ .