ଯତଃ ଖଲୁ ଜୀଵୋ ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵେନାଵସ୍ଥିତୋଽପି ପର୍ଯାଯୈରନଵସ୍ଥିତଃ, ତତଃ ପ୍ରତୀଯତେ ନ କଶ୍ଚିଦପି ସଂସାରେ ସ୍ଵଭାଵେନାଵସ୍ଥିତ ଇତି . ଯଚ୍ଚାତ୍ରାନଵସ୍ଥିତତ୍ଵଂ ତତ୍ର ସଂସାର ଏଵ ହେତୁଃ, ତସ୍ଯ ମନୁଷ୍ଯାଦି- ପର୍ଯାଯାତ୍ମକତ୍ଵାତ୍ ସ୍ଵରୂପେଣୈଵ ତଥାଵିଧତ୍ଵାତ୍ . ଅଥ ଯସ୍ତୁ ପରିଣମମାନସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ପୂର୍ଵୋତ୍ତର- ଦଶାପରିତ୍ଯାଗୋପାଦାନାତ୍ମକଃ କ୍ରିଯାଖ୍ଯଃ ପରିଣାମସ୍ତତ୍ସଂସାରସ୍ଯ ସ୍ଵରୂପମ୍ ..୧୨୦..

ଅଥ ପରିଣାମାତ୍ମକେ ସଂସାରେ କୁତଃ ପୁଦ୍ଗଲଶ୍ଲେଷୋ ଯେନ ତସ୍ଯ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯାତ୍ମକତ୍ଵ- ମିତ୍ଯତ୍ର ସମାଧାନମୁପଵର୍ଣଯତି — ଆଦା କମ୍ମମଲିମସୋ ପରିଣାମଂ ଲହଦି କମ୍ମସଂଜୁତ୍ତଂ .

ତତ୍ତୋ ସିଲିସଦି କମ୍ମଂ ତମ୍ହା କମ୍ମଂ ତୁ ପରିଣାମୋ ..୧୨୧.. ଵ୍ଯାଖ୍ଯାତମିଦାନୀଂ ତସ୍ଯୋପସଂହାରମାହ — ତମ୍ହା ଦୁ ଣତ୍ଥି କୋଈ ସହାଵସମଵଟ୍ଠିଦୋ ତ୍ତି ତସ୍ମାନ୍ନାସ୍ତି କଶ୍ଚିତ୍ସ୍ଵ- ଭାଵସମଵସ୍ଥିତ ଇତି . ଯସ୍ମାତ୍ପୂର୍ଵୋକ୍ତପ୍ରକାରେଣ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯାଣାଂ ଵିନଶ୍ଵରତ୍ଵଂ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାତଂ ତସ୍ମାଦେଵ ଜ୍ଞାଯତେ ପରମାନନ୍ଦୈକଲକ୍ଷଣପରମଚୈତନ୍ଯଚମତ୍କାରପରିଣତଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସ୍ଵଭାଵଵଦଵସ୍ଥିତୋ ନିତ୍ଯଃ କୋଽପି ନାସ୍ତି . କ୍ଵ . ସଂସାରେ ନିସ୍ସଂସାରଶୁଦ୍ଧାତ୍ମନୋ ଵିପରୀତେ ସଂସାରେ . ସଂସାରସ୍ଵରୂପଂ କଥଯତି — ସଂସାରୋ ପୁଣ କିରିଯା ସଂସାରଃ ପୁନଃ କ୍ରିଯା . ନିଷ୍କ୍ରିଯନିର୍ଵିକଲ୍ପଶୁଦ୍ଧାତ୍ମପରିଣତେର୍ଵିସଦୃଶୀ ମନୁଷ୍ଯାଦିଵିଭାଵପର୍ଯାଯପରିଣତିରୂପା କ୍ରିଯା ସଂସାର- ସ୍ଵରୂପମ୍ . ସା ଚ କସ୍ଯ ଭଵତି . ସଂସରମାଣସ୍ସ ଜୀଵସ୍ସ ଵିଶୁଦ୍ଧଜ୍ଞାନଦର୍ଶନସ୍ଵଭାଵମୁକ୍ତାତ୍ମନୋ ଵିଲକ୍ଷଣସ୍ଯ ସଂସରତଃ ପରିଭ୍ରମତଃ ସଂସାରିଜୀଵସ୍ଯେତି . ତତଃ ସ୍ଥିତଂ ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯାତ୍ମକଃ ସଂସାର ଏଵ ଵିନଶ୍ଵରତ୍ଵେ କାରଣମିତି ..୧୨୦.. ଏଵଂ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମନୋ ଭିନ୍ନାନାଂ କର୍ମଜନିତମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯାଣାଂ ଵିନଶ୍ଵରତ୍ଵକଥନମୁଖ୍ଯତଯା

ଟୀକା : — ଵାସ୍ତଵମେଂ ଜୀଵ ଦ୍ରଵ୍ଯପନେସେ ଅଵସ୍ଥିତ ହୋନେ ପର ଭୀ ପର୍ଯାଯୋଂସେ ଅନଵସ୍ଥିତ ହୈ; ଇସସେ ଯହ ପ୍ରତୀତ ହୋତା ହୈ କି ସଂସାରମେଂ କୋଈ ଭୀ ସ୍ଵଭାଵସେ ଅଵସ୍ଥିତ ନହୀଂ ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ କିସୀକା ସ୍ଵଭାଵ କେଵଲ ଅଵିଚଲ — ଏକରୂପ ରହନେଵାଲା ନହୀଂ ହୈ ); ଔର ଯହାଁ ଜୋ ଅନଵସ୍ଥିତତା ହୈ ଉସମେଂ ସଂସାର ହୀ ହେତୁ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଵହ (-ସଂସାର) ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯାତ୍ମକ ହୈ, କାରଣ କି ଵହ ସ୍ଵରୂପସେ ହୀ ଵୈସା ହୈ, (ଅର୍ଥାତ୍ ସଂସାରକା ସ୍ଵରୂପ ହୀ ଐସା ହୈ ) ଉସମେଂ ପରିଣମନ କରତେ ହୁଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ପୂର୍ଵୋତ୍ତରଦଶାକା ତ୍ଯାଗଗ୍ରହଣାତ୍ମକ ଐସା ଜୋ କ୍ରିଯା ନାମକା ପରିଣାମ ହୈ ଵହ ସଂସାରକା ସ୍ଵରୂପ ହୈ ..୧୨୦..

ଅବ ପରିଣାମାତ୍ମକ ସଂସାରମେଂ କିସ କାରଣସେ ପୁଦ୍ଗଲକା ସଂବଂଧ ହୋତା ହୈ କି ଜିସସେ ଵହ (ସଂସାର) ମନୁଷ୍ଯାଦିପର୍ଯାଯାତ୍ମକ ହୋତା ହୈ ? — ଇସକା ଯହାଁ ସମାଧାନ କରତେ ହୈଂ : —

କର୍ମେ ମଲିନ ଜୀଵ କର୍ମସଂଯୁତ ପାମତୋ ପରିଣାମନେ, ତେଥୀ କରମ ବଂଧାଯ ଛେ; ପରିଣାମ ତେଥୀ କର୍ମ ଛେ. ୧୨୧.

୨୩୮ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-