ଯୋ ହି ନାମ ସଂସାରନାମାଯମାତ୍ମନସ୍ତଥାଵିଧଃ ପରିଣାମଃ ସ ଏଵ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମଶ୍ଲେଷହେତୁଃ . ଅଥ ତଥାଵିଧପରିଣାମସ୍ଯାପି କୋ ହେତୁଃ . ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ ହେତୁଃ, ତସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମସଂଯୁକ୍ତତ୍ଵେନୈଵୋପଲମ୍ଭାତ୍ . ଏଵଂ ସତୀତରେତରାଶ୍ରଯଦୋଷଃ . ନ ହି; ଅନାଦିପ୍ରସିଦ୍ଧଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମାଭିସଂବଦ୍ଧସ୍ଯାତ୍ମନଃ ପ୍ରାକ୍ତନଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମଣସ୍ତତ୍ର ହେତୁତ୍ଵେନୋପାଦାନାତ୍ . ଏଵଂ କାର୍ଯକାରଣଭୂତନଵପୁରାଣଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମତ୍ଵାଦାତ୍ମନସ୍ତଥାଵିଧପରିଣାମୋ ଗାଥାଚତୁଷ୍ଟଯେନ ଦ୍ଵିତୀଯସ୍ଥଲଂ ଗତମ୍ . ଅଥ ସଂସାରସ୍ଯ କାରଣଂ ଜ୍ଞାନାଵରଣାଦି ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ ତସ୍ଯ ତୁ କାରଣଂ ମିଥ୍ଯାତ୍ଵରାଗାଦିପରିଣାମ ଇତ୍ଯାଵେଦଯତି — ଆଦା ନିର୍ଦୋଷିପରମାତ୍ମା ନିଶ୍ଚଯେନ ଶୁଦ୍ଧବୁଦ୍ଧୈକସ୍ଵଭାଵୋଽପି ଵ୍ଯଵହାରେଣାନାଦିକର୍ମବନ୍ଧଵଶାତ୍ କମ୍ମମଲିମସୋ କର୍ମମଲୀମସୋ ଭଵତି . ତଥାଭଵନ୍ସନ୍ କିଂ କରୋତି . ପରିଣାମଂ
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [କର୍ମମଲୀମସଃ ଆତ୍ମା ] କର୍ମସେ ମଲିନ ଆତ୍ମା [କର୍ମସଂଯୁକ୍ତଂ ପରିଣାମଂ ] କର୍ମସଂଯୁକ୍ତ ପରିଣାମକୋ (-ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକେ ସଂଯୋଗସେ ହୋନେଵାଲେ ଅଶୁଦ୍ଧ ପରିଣାମକୋ) [ଲଭତେ ] ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈ . [ତତଃ ] ଉସସେ [କର୍ମ ଶ୍ଲିଷ୍ଯତି ] କର୍ମ ଚିପକ ଜାତା ହୈ (-ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକା ବଂଧ ହୋତା ହୈ ); [ତସ୍ମାତ୍ ତୁ ] ଇସଲିଯେ [ପରିଣାମଃ କର୍ମ ] ପରିଣାମ ଵହ କର୍ମ ହୈ ..୧୨୧..
ଟୀକା : — ‘ସଂସାର’ ନାମକ ଜୋ ଯହ ଆତ୍ମାକା ତଥାଵିଧ (-ଉସପ୍ରକାରକା) ପରିଣାମ ହୈ ଵହୀ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକେ ଚିପକନେକା ହେତୁ ହୈ . ଅବ, ଉସ ପ୍ରକାରକେ ପରିଣାମକା ହେତୁ କୌନ ହୈ ? (ଇସକେ ଉତ୍ତରମେଂ କହତେ ହୈଂ କିଃ) ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ ଉସକା ହେତୁ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ୧ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକୀ ସଂଯୁକ୍ତତାସେ ହୀ ଵହ ଦେଖା ଜାତା ହୈ .
(ଶଂକା : – ) ଐସା ହୋନେସେ ୨ଇତରେତରାଶ୍ରଯଦୋଷ ଆଯଗା ! (ସମାଧାନ : – ) ନହୀଂ ଆଯଗା; କ୍ଯୋଂକି ଅନାଦିସିଦ୍ଧ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକେ ସାଥ ସଂବଦ୍ଧ ଐସେ ଆତ୍ମାକା ଜୋ ପୂର୍ଵକା ୩ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ ହୈ ଉସକା ଵହାଁ ହେତୁରୂପସେ ଗ୍ରହଣ (-ସ୍ଵୀକାର) କିଯା ଗଯା ହୈ .
ପର ଉସକା କାରଣ ପୁନଃ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ କହା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଶଂକାକାରକୋ ଶଂକା ହୋତୀ ହୈ କି ଇସ ବାତମେଂ ଇତରେତରାଶ୍ରଯ ଦୋଷ ଆତା ହୈ .
୧. ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକେ ସଂଯୋଗସେ ହୀ ଅଶୁଦ୍ଧ ପରିଣାମ ହୋତେ ହୈଂ, ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକେ ବିନା ଵେ କଭୀ ନହୀଂ ହୋତେ; ଇସଲିଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ ଅଶୁଦ୍ଧ ପରିଣାମକା କାରଣ ହୈ .
୨. ଏକ ଅସିଦ୍ଧ ବାତକୋ ସିଦ୍ଧ କରନେକେ ଲିଯେ ଦୂସରୀ ଅସିଦ୍ଧ ବାତକା ଆଶ୍ରଯ ଲିଯା ଜାଯ, ଔର ଫି ର ଉସ ଦୂସରୀ ବାତକୋ ସିଦ୍ଧ କରନେକେ ଲିଯେ ପହଲୀକା ଆଶ୍ରଯ ଲିଯା ଜାଯ, – ସୋ ଇସ ତର୍କ -ଦୋଷକୋ ଇତରେତରାଶ୍ରଯଦୋଷ କହା ଜାତା ହୈ .
୩. ନଵୀନ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକା କାରଣ ଅଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମପରିଣାମ ହୈ, ଔର ଉସ ଅଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମପରିଣାମକା କାରଣ ଵହକା ଵହୀ (ନଵୀନ) ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ ନହୀଂ କିନ୍ତୁ ପହଲେକା (ପୁରାନା) ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ ହୈ; ଇସଲିଯେ ଇସମେଂ ଇତରେତରାଶ୍ରଯ ଦୋଷ ନହୀଂ ଆତା .