ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମଣ ଏଵ କର୍ତା, ନ ତ୍ଵାତ୍ମପରିଣାମାତ୍ମକ ସ୍ଯ ଭାଵକର୍ମଣଃ . ତତ ଆତ୍ମାତ୍ମସ୍ଵରୂପେଣ ପରିଣମତି, ନ ପୁଦ୍ଗଲସ୍ଵରୂପେଣ ପରିଣମତି ..୧୨୨.. ଅଥ କିଂ ତତ୍ସ୍ଵରୂପଂ ଯେନାତ୍ମା ପରିଣମତୀତି ତଦାଵେଦଯତି — ପରିଣମଦି ଚେଦଣାଏ ଆଦା ପୁଣ ଚେଦଣା ତିଧାଭିମଦା .
ଯତୋ ହି ନାମ ଚୈତନ୍ଯମାତ୍ମନଃ ସ୍ଵଧର୍ମଵ୍ଯାପକତ୍ଵଂ ତତଶ୍ଚେତନୈଵାତ୍ମନଃ ସ୍ଵରୂପଂ, ତଯା ପରିଣମତି ତଦା ମୋକ୍ଷଂ ସାଧଯତି, ଅଶୁଦ୍ଧୋପାଦାନକାରଣେନ ତୁ ବନ୍ଧମିତି . ପୁଦ୍ଗଲୋଽପି ଜୀଵଵନ୍ନିଶ୍ଚଯେନ ସ୍ଵକୀଯପରିଣାମାନାମେଵ କର୍ତା, ଜୀଵପରିଣାମାନାଂ ଵ୍ଯଵହାରେଣେତି ..୧୨୨.. ଏଵଂ ରାଗାଦିପରିଣାମାଃ କର୍ମବନ୍ଧ- କାରଣଂ, ତେଷାମେଵ କର୍ତା ଜୀଵ ଇତିକଥନମୁଖ୍ଯତଯା ଗାଥାଦ୍ଵଯେନ ତୃତୀଯସ୍ଥଲଂ ଗତମ୍ . ଅଥ ଯେନ ପରିଣାମେନାତ୍ମା ପରିଣମତି ତଂ ପରିଣାମଂ କଥଯତି — ପରିଣମଦି ଚେଦଣାଏ ଆଦା ପରିଣମତି ଚେତନଯା କରଣଭୂତଯା . ସ କଃ . ଆତ୍ମା . ଯଃ କୋଽପ୍ଯାତ୍ମନଃ ଶୁଦ୍ଧାଶୁଦ୍ଧପରିଣାମଃ ସ ସର୍ଵୋଽପି ଚେତନାଂ ନ ତ୍ଯଜତି ଇତ୍ଯଭିପ୍ରାଯଃ . ପୁଣ ଚେଦଣା ତିଧାଭିମଦା ସା ସା ଚେତନା ପୁନସ୍ତ୍ରିଧାଭିମତା . କୁତ୍ର କୁତ୍ର . ଣାଣେ ଜ୍ଞାନଵିଷଯେ କମ୍ମେ କର୍ମଵିଷଯେ ଫଲମ୍ମି ଆତ୍ମାକେ ପରିଣାମସ୍ଵରୂପ ଭାଵକର୍ମକା ନହୀଂ .
ଇସସେ (ଐସା ସମଝନା ଚାହିଯେ କି) ଆତ୍ମା ଆତ୍ମସ୍ଵରୂପ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ, ପୁଦ୍ଗଲସ୍ଵରୂପ ପରିଣମିତ ନହୀଂ ହୋତା ..୧୨୨..
ଅବ, ଯହ କହତେ ହୈଂ କି ଵହ କୌନସା ସ୍ଵରୂପ ହୈ ଜିସରୂପ ଆତ୍ମା ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ ? : –
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଆତ୍ମା ] ଆତ୍ମା [ଚେତନତଯା ] ଚେତନାରୂପେ [ପରିଣମତି ] ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ . [ପୁନଃ ] ଔର [ଚେତନା ] ଚେତନା [ତ୍ରିଧା ଅଭିମତା ] ତୀନ ପ୍ରକାରସେ ମାନୀ ଗଯୀ ହୈ; [ପୁନଃ ] ଔର [ସା ] ଵହ [ଜ୍ଞାନେ ] ଜ୍ଞାନସଂବଂଧୀ, [କର୍ମଣି ] କର୍ମସଂବଂଧୀ [ଵା ] ଅଥଵା [କର୍ମଣଃ ଫଲେ ] କର୍ମଫଲ ସଂବଂଧୀ — [ଭଣିତା ] ଐସୀ କହୀ ଗଯୀ ହୈ ..୧୨୩..
ଟୀକା : — ଜିସସେ ଚୈତନ୍ଯ ଵହ ଆତ୍ମାକା ୧ସ୍ଵଧର୍ମଵ୍ଯାପକପନା ହୈ, ଉସସେ ଚେତନା ହୀ
ତେ ଜ୍ଞାନଵିଷଯକ, କର୍ମଵିଷଯକ, କର୍ମଫ ଳଵିଷଯକ କହୀ. ୧୨୩.
୨୪୨ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-
୧. ସ୍ଵଧର୍ମଵ୍ଯାପକପନା = ନିଜଧର୍ମୋଂମେଂ ଵ୍ଯାପକପନା .