ଅର୍ଥଵିକଲ୍ପସ୍ତାଵତ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ . ତତ୍ର କଃ ଖଲ୍ଵର୍ଥଃ . ସ୍ଵପରଵିଭାଗେନାଵସ୍ଥିତଂ ଵିଶ୍ଵମ୍ . ଵିକଲ୍ପସ୍ତଦାକାରାଵଭାସନମ୍ . ଯସ୍ତୁ ମୁକୁରୁନ୍ଦହୃଦଯାଭୋଗ ଇଵ ଯୁଗପଦଵଭାସମାନସ୍ଵପରାକାରୋଽର୍ଥ- ଵିକଲ୍ପସ୍ତଦ୍ ଜ୍ଞାନମ୍ . କ୍ରିଯମାଣମାତ୍ମନା କର୍ମ, କ୍ରିଯମାଣଃ ଖଲ୍ଵାତ୍ମନା ପ୍ରତିକ୍ଷଣଂ ତେନ ତେନ ଭାଵେନ ଭଵତା ଯଃ ତଦ୍ଭାଵଃ ସ ଏଵ କର୍ମାତ୍ମନା ପ୍ରାପ୍ଯତ୍ଵାତ୍ . ତତ୍ତ୍ଵେକଵିଧମପି ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମୋପାଧିସନ୍ନିଧି- ସଦ୍ଭାଵାସଦ୍ଭାଵାଭ୍ଯାମନେକଵିଧମ୍ . ତସ୍ଯ କର୍ମଣୋ ଯନ୍ନିଷ୍ପାଦ୍ଯଂ ସୁଖଦୁଃଖଂ ତତ୍କର୍ମଫଲମ୍ . ତତ୍ର ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମୋପାଧିସାନ୍ନିଧ୍ଯାସଦ୍ଭାଵାତ୍କର୍ମ ତସ୍ଯ ଫଲମନାକୁଲତ୍ଵଲକ୍ଷଣଂ ପ୍ରକୃତିଭୂତଂ ସୌଖ୍ଯଂ, ଯତ୍ତୁ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମୋପାଧିସାନ୍ନିଧ୍ଯସଦ୍ଭାଵାତ୍କର୍ମ ତସ୍ଯ ଫଲଂ ସୌଖ୍ଯଲକ୍ଷଣାଭାଵାଦ୍ଵିକୃତିଭୂତଂ ଦୁଃଖମ୍ . ଏଵଂ ଜ୍ଞାନକର୍ମକର୍ମଫଲସ୍ଵରୂପନିଶ୍ଚଯଃ ..୧୨୪.. ପରିଚ୍ଛିତ୍ତିସମର୍ଥୋ ଵିକଲ୍ପଃ ଵିକଲ୍ପଲକ୍ଷଣମୁଚ୍ଯତେ . ସ ଏଵ ଜ୍ଞାନଂ ଜ୍ଞାନଚେତନେତି . କମ୍ମଂ ଜୀଵେଣ ଜଂ ସମାରଦ୍ଧଂ କର୍ମ ଜୀଵେନ ଯତ୍ସମାରବ୍ଧମ୍ . ବୁଦ୍ଧିପୂର୍ଵକମନୋଵଚନକାଯଵ୍ଯାପାରରୂପେଣ ଜୀଵେନ ଯତ୍ସମ୍ଯକ୍କର୍ତୃମାରବ୍ଧଂ ତତ୍କର୍ମ
ଟୀକା : — ପ୍ରଥମ ତୋ, ଅର୍ଥଵିକଲ୍ପ ଵହ ଜ୍ଞାନ ହୈ . ଵହାଁ, ଅର୍ଥ କ୍ଯା ହୈ ? ସ୍ଵ -ପରକେ ଵିଭାଗପୂର୍ଵକ ଅଵସ୍ଥିତ ୧ଵିଶ୍ଵ ଵହ ଅର୍ଥ ହୈ . ଉସକେ ଆକାରୋଂକା ୨ଅଵଭାସନ ଵହ ଵିକଲ୍ପ ହୈ . ଔର ଦର୍ପଣକେ ନିଜ ଵିସ୍ତାରକୀ ଭାଁତି (ଅର୍ଥାତ୍ ଜୈସେ ଦର୍ପଣକେ ନିଜ ଵିସ୍ତାରମେଂ ସ୍ଵ ଔର ପର ଆକାର ଏକ ହୀ ସାଥ ପ୍ରକାଶିତ ହୋତେ ହୈଂ, ଉସୀପ୍ରକାର) ଜିସମେଂ ଏକ ହୀ ସାଥ ସ୍ଵ -ପରାକାର ଅଵଭାସିତ ହୋତେ ହୈଂ, ଐସା ଅର୍ଥଵିକଲ୍ପ ଵହ ଜ୍ଞାନ ହୈ .
ଜୋ ଆତ୍ମାକେ ଦ୍ଵାରା କିଯା ଜାତା ହୈ ଵହ କର୍ମ ହୈ . ପ୍ରତିକ୍ଷଣ ଉସ -ଉସ ଭାଵସେ ହୋତା ହୁଆ ଆତ୍ମାକେ ଦ୍ଵାରା ଵାସ୍ତଵମେଂ କିଯା ଜାନେଵାଲା ଜୋ ଉସକା ଭାଵ ହୈ ଵହୀ, ଆତ୍ମାକେ ଦ୍ଵାରା ୩ପ୍ରାପ୍ଯ ହୋନେସେ କର୍ମ ହୈ . ଔର ଵହ (କର୍ମ) ଏକ ପ୍ରକାରକା ହୋନେ ପର ଭୀ, ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମରୂପ ଉପାଧିକୀ ନିକଟତାକେ ସଦ୍ଭାଵ ଔର ଅସଦ୍ଭାଵକେ କାରଣ ଅନେକ ପ୍ରକାରକା ହୈ .
ଉସ କର୍ମସେ ଉତ୍ପନ୍ନ କିଯା ଜାନେଵାଲା ସୁଖ -ଦୁଃଖ ଵହ କର୍ମଫଲ ହୈ . ଵହାଁ, ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମରୂପ ଉପାଧିକୀ ନିକଟତାକେ ଅସଦ୍ଭାଵକେ କାରଣ ଜୋ କର୍ମ ହୋତା ହୈ, ଉସକା ଫଲ ଅନାକୁଲତ୍ଵଲକ୍ଷଣ ହୈ, ଉସକା ଫଲ ୫ଵିକୃତି – (ଵିକାର) ଭୂତ ଦୁଃଖ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଵହାଁ ସୁଖକେ ଲକ୍ଷଣକା ଅଭାଵ ହୈ .
ଇସ ପ୍ରକାର ଜ୍ଞାନ, କର୍ମ ଔର କର୍ମଫଲକା ସ୍ଵରୂପ ନିଶ୍ଚିତ ହୁଆ .
୨୪୪ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-
୪ପ୍ରକୃତିଭୂତ ସୁଖ ହୈ; ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମରୂପ ଉପାଧିକୀ ନିକଟତାକେ ସଦ୍ଭାଵକେ କାରଣ ଜୋ କର୍ମ ହୋତା
୧. ଵିଶ୍ଵ = ସମସ୍ତ ପଦାର୍ଥ — ଦ୍ରଵ୍ଯ -ଗୁଣ -ପର୍ଯାଯ . (ପଦାର୍ଥୋଂମେଂ ସ୍ଵ ଔର ପର ଐସେ ଦୋ ଵିଭାଗ ହୈଂ . ଜୋ ଜାନନେଵାଲେ ଆତ୍ମାକା ଅପନା ହୋ ଵହ ସ୍ଵ ହୈ, ଔର ଦୂସରା ସବ, ପର ହୈ .)
୨. ଅଵଭାସନ = ଅଵଭାସନ; ପ୍ରକାଶନ; ଜ୍ଞାତ ହୋନା; ପ୍ରଗଟ ହୋନା .
୩. ଆତ୍ମା ଅପନେ ଭାଵକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଵହ ଭାଵ ହୀ ଆତ୍ମାକା କର୍ମ ହୈ .
୪. ପ୍ରକୃତିଭୂତ = ସ୍ଵଭାଵଭୂତ . (ସୁଖ ସ୍ଵଭାଵଭୂତ ହୈ .)
୫. ଵିକୃତିଭୂତ = ଵିକାରଭୂତ (ଦୁଃଖ ଵିକାରଭୂତ ହୈ, ସ୍ଵଭାଵଭୂତ ନହୀଂ ହୈ .)