ଆତ୍ମା ହି ତାଵତ୍ପରିଣାମାତ୍ମୈଵ, ପରିଣାମଃ ସ୍ଵଯମାତ୍ମେତି ସ୍ଵଯମୁକ୍ତତ୍ଵାତ୍ . ପରିଣାମସ୍ତୁ ଚେତନାତ୍ମକତ୍ଵେନ ଜ୍ଞାନଂ କର୍ମ କର୍ମଫଲଂ ଵା ଭଵିତୁଂ ଶୀଲଃ, ତନ୍ମଯତ୍ଵାଚ୍ଚେତନାଯାଃ . ତତୋ ଜ୍ଞାନଂ କର୍ମ କର୍ମଫଲଂ ଚାତ୍ମୈଵ . ଏଵଂ ହି ଶୁଦ୍ଧଦ୍ରଵ୍ଯନିରୂପଣାଯାଂ ପରଦ୍ରଵ୍ଯସଂପର୍କାସଂଭଵାତ୍ପର୍ଯାଯାଣାଂ ଦ୍ରଵ୍ଯାନ୍ତଃ- ପ୍ରଲଯାଚ୍ଚ ଶୁଦ୍ଧଦ୍ରଵ୍ଯ ଏଵାତ୍ମାଵତିଷ୍ଠତେ ..୧୨୫..
ଅଥୈଵମାତ୍ମନୋ ଜ୍ଞେଯତାମାପନ୍ନସ୍ଯ ଶୁଦ୍ଧତ୍ଵନିଶ୍ଚଯାତ୍ ଜ୍ଞାନତତ୍ତ୍ଵସିଦ୍ଧୌ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵୋପଲମ୍ଭୋ ଵ୍ଯମ୍ ..୧୨୪.. ଅଥ ଜ୍ଞାନକର୍ମକର୍ମଫଲାନ୍ଯଭେଦନଯେନାତ୍ମୈଵ ଭଵତୀତି ପ୍ରଜ୍ଞାପଯତି — ଅପ୍ପା ପରିଣାମପ୍ପା ଆତ୍ମା ଭଵତି . କଥଂଭୂତଃ . ପରିଣାମାତ୍ମା ପରିଣାମସ୍ଵଭାଵଃ . କସ୍ମାଦିତି ଚେତ୍ ‘ପରିଣାମୋ ସଯମାଦା’ ଇତି ପୂର୍ଵଂ ସ୍ଵଯମେଵ ଭଣିତତ୍ଵାତ୍ . ପରିଣାମଃ କଥ୍ଯତେ — ପରିଣାମୋ ଣାଣକମ୍ମଫଲଭାଵୀ ପରିଣାମୋ ଭଵତି . କିଂଵିଶିଷ୍ଟଃ . ଜ୍ଞାନକର୍ମକର୍ମଫଲଭାଵୀ; ଜ୍ଞାନକର୍ମକର୍ମଫଲରୂପେଣ ଭଵିତୁଂ ଶୀଲ ଇତ୍ଯର୍ଥଃ . ତମ୍ହା ଯସ୍ମାଦେଵଂ ତସ୍ମାତ୍କାରଣାତ୍ . ଣାଣଂ ପୂର୍ଵସୂତ୍ରୋକ୍ତା ଜ୍ଞାନଚେତନା . କମ୍ମଂ ତତ୍ରୈଵୌକ୍ତଲକ୍ଷଣା କର୍ମଚେତନା . ଫଲଂ ଚ ପୂର୍ଵୋକ୍ତଲକ୍ଷଣଫଲଚେତନା ଚ . ଆଦା ମୁଣେଦଵ୍ଵୋ ଇଯଂ ଚେତନା ତ୍ରିଵିଧାପ୍ଯଭେଦନଯେନାତ୍ମୈଵ ମନ୍ତଵ୍ଯୋ ଜ୍ଞାତଵ୍ଯ ଇତି . ଏତାଵତା କିମୁକ୍ତଂ ଭଵତି . ତ୍ରିଵିଧଚେତନାପରିଣାମେନ ପରିଣାମୀ ସନ୍ନାତ୍ମା କିଂ କରୋତି . ନିଶ୍ଚଯରତ୍ନତ୍ରଯାତ୍ମକଶୁଦ୍ଧପରିଣାମେନ ମୋକ୍ଷଂ ସାଧଯତି, ଶୁଭାଶୁଭାଭ୍ଯାଂ ପୁନର୍ବନ୍ଧମିତି ..୧୨୫.. ଏଵଂ ତ୍ରିଵିଧଚେତନାକଥନମୁଖ୍ଯତଯା ଗାଥାତ୍ରଯେଣ ଚତୁର୍ଥ- ସ୍ଥଲଂ ଗତମ୍ . ଅଥ ସାମାନ୍ଯଜ୍ଞେଯାଧିକାରସମାପ୍ତୌ ପୂର୍ଵୋକ୍ତଭେଦଭାଵନାଯାଃ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମପ୍ରାପ୍ତିରୂପଂ ଫଲଂ ଦର୍ଶଯତି — କର୍ମ ଫଲଂ ଚ ] ଜ୍ଞାନ, କର୍ମ ଔର କର୍ମଫଲ [ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାତଵ୍ଯଃ ] ଆତ୍ମା ହୈ ଐସା ସମଝନା ..୧୨୫..
ଟୀକା : — ପ୍ରଥମ ତୋ ଆତ୍ମା ଵାସ୍ତଵମେଂ ପରିଣାମସ୍ଵରୂପ ହୀ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ‘ପରିଣାମ ସ୍ଵଯଂ ଆତ୍ମା ହୈ’ ଐସା (୧୧୨ଵୀଂ ଗାଥାମେଂ ଭଗଵତ୍ କୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାଚାର୍ଯଦେଵନେ) ସ୍ଵଯଂ କହା ହୈ; ତଥା ପରିଣାମ ଚେତନାସ୍ଵରୂପ ହୋନେସେ ଜ୍ଞାନ, କର୍ମ ଔର କର୍ମଫଲରୂପ ହୋନେକେ ସ୍ଵଭାଵଵାଲା ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଚେତନା ତନ୍ମଯ (ଜ୍ଞାନମଯ, କର୍ମମଯ ଅଥଵା କର୍ମଫଲମଯ) ହୋତୀ ହୈ . ଇସଲିଯେ ଜ୍ଞାନ, କର୍ମ କର୍ମଫଲ ଆତ୍ମା ହୀ ହୈ .
ଇସପ୍ରକାର ଵାସ୍ତଵମେଂ ଶୁଦ୍ଧଦ୍ରଵ୍ଯକେ ନିରୂପଣମେଂ ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସଂପର୍କକା (ସମ୍ବନ୍ଧ; ସଂଗ) ଅସଂଭଵ ହୋନେସେ ଔର ପର୍ଯାଯେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଭୀତର ୧ପ୍ରଲୀନ ହୋ ଜାନେସେ ଆତ୍ମା ଶୁଦ୍ଧଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ ରହତା ହୈ ..୧୨୫..
ଅବ, ଇସପ୍ରକାର ୨ଜ୍ଞେଯପନେକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ଆତ୍ମାକୀ ଶୁଦ୍ଧତାକେ ନିଶ୍ଚଯସେ ଜ୍ଞାନତତ୍ତ୍ଵକୀ ସିଦ୍ଧି ହୋନେ ପର ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ଵକୀ ଉପଲବ୍ଧି (-ଅନୁଭଵ, ପ୍ରାପ୍ତି) ହୋତୀ ହୈ; ଇସପ୍ରକାର ଉସକା ଅଭିନନ୍ଦନ କରତେ ହୁଏ (ଅର୍ଥାତ୍ ଆତ୍ମାକୀ ଶୁଦ୍ଧତାକେ ନିର୍ଣଯକୀ ପ୍ରଶଂସା କରତେ ହୁଏ — ଧନ୍ଯଵାଦ ଦେତେ ହୁଏ), ଦ୍ରଵ୍ଯସାମାନ୍ଯକେ ଵର୍ଣନକା ଉପସଂହାର କରତେ ହୈଂ : —
୨୪୬ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-
୧. ପ୍ରଲୀନ ହୋ ଜାନା = ଅତ୍ଯଂତ ଲୀନ ହୋ ଜାନା; ମଗ୍ନ ହୋ ଜାନା; ଡୂବ ଜାନା; ଅଦୃଶ୍ଯ ହୋ ଜାନା .
୨. ଜ୍ଞେଯପନେକୋ ପ୍ରାପ୍ତ = ଜ୍ଞେଯଭୂତ . (ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାନରୂପ ଭୀ ଔର ଜ୍ଞେଯରୂପ ଭୀ ହୈ, ଇସ ଜ୍ଞେଯତତ୍ତ୍ଵ -ପ୍ରଜ୍ଞାପନ ଅଧିକାରମେଂ ଯହାଁ ଦ୍ରଵ୍ଯ ସାମାନ୍ଯକା ନିରୂପଣ କିଯା ଜା ରହା ହୈ; ଉସମେଂ ଆତ୍ମା ଜ୍ଞେଯଭୂତରୂପସେ ସମାଵିଷ୍ଟ ହୁଆ ହୈ .)