ଵିଶେଷଲକ୍ଷଣଂ ଜୀଵସ୍ଯ ଚେତନୋପଯୋଗମଯତ୍ଵଂ; ଅଜୀଵସ୍ଯ ପୁନରଚେତନତ୍ଵମ୍ . ତତ୍ର ଯତ୍ର ସ୍ଵଧର୍ମଵ୍ଯାପକ- ତ୍ଵାତ୍ସ୍ଵରୂପତ୍ଵେନ ଦ୍ଯୋତମାନଯାନପାଯିନ୍ଯା ଭଗଵତ୍ଯା ସଂଵିତ୍ତିରୂପଯା ଚେତନଯା, ତତ୍ପରିଣାମଲକ୍ଷଣେନ ଦ୍ରଵ୍ଯଵୃତ୍ତିରୂପେଣୋପଯୋଗେନ ଚ ନିର୍ଵୃତ୍ତତ୍ଵମଵତୀର୍ଣଂ ପ୍ରତିଭାତି ସ ଜୀଵଃ . ଯତ୍ର ପୁନରୁପଯୋଗସହଚରିତାଯା ଯଥୋଦିତଲକ୍ଷଣାଯାଶ୍ଚେତନାଯା ଅଭାଵାଦ୍ ବହିରନ୍ତଶ୍ଚାଚେତନତ୍ଵମଵତୀର୍ଣଂ ପ୍ରତିଭାତି ସୋଽଜୀଵଃ ..୧୨୭..
ଉଵଓଗମଓ ଉପଯୋଗମଯଃ ଅଖଣ୍ଡୈକପ୍ରତିଭାସମଯେନ ସର୍ଵଵିଶୁଦ୍ଧେନ କେଵଲଜ୍ଞାନଦର୍ଶନଲକ୍ଷଣେନାର୍ଥଗ୍ରହଣଵ୍ଯାପାର- ରୂପେଣ ନିଶ୍ଚଯନଯେନେତ୍ଥଂଭୂତଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗେନ, ଵ୍ଯଵହାରେଣ ପୁନର୍ମତିଜ୍ଞାନାଦ୍ଯଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗେନ ଚ ନିର୍ଵୃତ୍ତତ୍ଵାନ୍ନିଷ୍ପନ୍ନ- ତ୍ଵାଦୁପଯୋଗମଯଃ . ପୋଗ୍ଗଲଦଵ୍ଵପ୍ପମୁହଂ ଅଚେଦଣଂ ହଵଦି ଅଜ୍ଜୀଵଂ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରମୁଖମଚେତନଂ ଭଵତ୍ଯଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯଂ; ପୁଦ୍ଗଲଧର୍ମାଧର୍ମାକାଶକାଲସଂଜ୍ଞଂ ଦ୍ରଵ୍ଯପଞ୍ଚକଂ ପୂର୍ଵୋକ୍ତଲକ୍ଷଣଚେତନାଯା ଉପଯୋଗସ୍ଯ ଚାଭାଵାଦଜୀଵମଚେତନଂ ଔର ଅଜୀଵକା, (ଵିଶେଷ ଲକ୍ଷଣ) ଅଚେତନପନା ହୈ . ଵହାଁ (ଜୀଵକେ) ସ୍ଵଧର୍ମୋଂମେଂ ଵ୍ଯାପନେଵାଲୀ ହୋନେସେ (ଜୀଵକେ) ସ୍ଵସ୍ଵରୂପସେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋତୀ ହୁଈ, ଅଵିନାଶିନୀ, ଭଗଵତୀ, ସଂଵେଦନରୂପ ଚେତନାକେ ଦ୍ଵାରା ତଥା ଚେତନାପରିଣାମଲକ୍ଷଣ, ୧ଦ୍ରଵ୍ଯପରିଣତିରୂପ ଉପଯୋଗକେ ଦ୍ଵାରା ଜିସମେଂ ନିଷ୍ପନ୍ନପନା (-ରଚନାରୂପପନା) ଅଵତରିତ ପ୍ରତିଭାସିତ ହୋତା ହୈ, ଵହ ଜୀଵ ହୈ ଔର ଜିସମେଂ ଉପଯୋଗକେ ସାଥ ରହନେଵାଲୀ, ୨ଯଥୋକ୍ତ ଲକ୍ଷଣଵାଲୀ ଚେତନାକା ଅଭାଵ ହୋନେସେ ବାହର ତଥା ଭୀତର ଅଚେତନପନା ଅଵତରିତ ପ୍ରତିଭାସିତ ହୋତା ହୈ, ଵହ ଅଜୀଵ ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ : — ଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵରୂପ ସାମାନ୍ଯକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂମେଂ ଏକତ୍ଵ ହୈ ତଥାପି ଵିଶେଷ ଲକ୍ଷଣୋଂକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ଉନକେ ଜୀଵ ଔର ଅଜୀଵ ଐସେ ଦୋ ଭେଦ ହୈଂ . ଜୋ (ଦ୍ରଵ୍ଯ) ଭଗଵତୀ ଚେତନାକେ ଦ୍ଵାରା ଔର ଚେତନାକେ ପରିଣାମସ୍ଵରୂପ ଉପଯୋଗ ଦ୍ଵାରା ରଚିତ ହୈ ଵହ ଜୀଵ ହୈ, ଔର ଜୋ (ଦ୍ରଵ୍ଯ) ଚେତନାରହିତ ହୋନେସେ ଅଚେତନ ହୈ ଵହ ଅଜୀଵ ହୈ . ଜୀଵକା ଏକ ହୀ ଭେଦ ହୈ; ଅଜୀଵକେ ପାଂଚ ଭେଦ ହୈଂ, ଇନ ସବକା ଵିସ୍ତୃତ ଵିଵେଚନ ଆଗେ କିଯା ଜାଯଗା ..୧୨୭..
ଅବ (ଦ୍ରଵ୍ଯକେ) ଲୋକାଲୋକସ୍ଵରୂପ ଵିଶେଷ (-ଭେଦ) ନିଶ୍ଚିତ କରତେ ହୈଂ : —
ଆକାଶମାଂ ଜେ ଭାଗ ଧର୍ମ -ଅଧର୍ମ -କାଳ ସହିତ ଛେ, ଜୀଵ -ପୁଦ୍ଗଲୋଥୀ ଯୁକ୍ତ ଛେ, ତେ ସର୍ଵକାଳେ ଲୋକ ଛେ. ୧୨୮.
୧. ଚେତନାକା ପରିଣାମସ୍ଵରୂପ ଉପଯୋଗ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ପରିଣତି ହୈ .
୨. ଯଥୋକ୍ତ ଲକ୍ଷଣଵାଲୀ = ଊ ପର କହେ ଅନୁସାର ଲକ୍ଷଣଵାଲୀ (ଚେତନାକା ଲକ୍ଷଣ ଊ ପର ହୀ କହନେମେଂ ଆଯା ହୈ .)