ଅସ୍ତି ହି ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ଲୋକାଲୋକତ୍ଵେନ ଵିଶେଷଵିଶିଷ୍ଟତ୍ଵଂ ସ୍ଵଲକ୍ଷଣସଦ୍ଭାଵାତ୍ . ସ୍ଵଲକ୍ଷଣଂ ହି ଲୋକସ୍ଯ ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯସମଵାଯାତ୍ମକତ୍ଵଂ, ଅଲୋକସ୍ଯ ପୁନଃ କେଵଲାକାଶାତ୍ମକତ୍ଵମ୍ . ତତ୍ର ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯ- ଵ୍ଯାପିନି ପରମମହତ୍ଯାକାଶେ ଯତ୍ର ଯାଵତି ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲୌ ଗତିସ୍ଥିତିଧର୍ମାଣୌ ଗତିସ୍ଥିତୀ ଆସ୍କନ୍ଦତଃ ତଦ୍ଗତିସ୍ଥିତିନିବନ୍ଧନଭୂତୌ ଚ ଧର୍ମାଽଧର୍ମାଵଭିଵ୍ଯାପ୍ଯାଵସ୍ଥିତୌ, ସର୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯଵର୍ତନାନିମିତ୍ତଭୂତଶ୍ଚ କାଲୋ ନିତ୍ଯଦୁର୍ଲଲିତସ୍ତତ୍ତାଵଦାକାଶଂ ଶେଷାଣ୍ଯଶେଷାଣି ଦ୍ରଵ୍ଯାଣି ଚେତ୍ଯମୀଷାଂ ସମଵାଯ ଆତ୍ମତ୍ଵେନ ସ୍ଵଲକ୍ଷଣଂ ଭଵତୀତ୍ଯର୍ଥଃ ..୧୨୭.. ଅଥ ଲୋକାଲୋକରୂପେଣ ପଦାର୍ଥସ୍ଯ ଦ୍ଵୈଵିଧ୍ଯମାଖ୍ଯାତି — ପୋଗ୍ଗଲଜୀଵଣିବଦ୍ଧୋ ଅଣୁ- ସ୍କନ୍ଧଭେଦଭିନ୍ନାଃ ପୁଦ୍ଗଲାସ୍ତାଵତ୍ତଥୈଵାମୂର୍ତତ୍ଵାତୀନ୍ଦ୍ରିଯଜ୍ଞାନମଯତ୍ଵନିର୍ଵିକାରପରମାନନ୍ଦୈକସୁଖମଯତ୍ଵାଦିଲକ୍ଷଣା ଜୀଵାଶ୍ଚେତ୍ଥଂଭୂତଜୀଵପୁଦ୍ଗଲୈର୍ନିବଦ୍ଧଃ ସଂବଦ୍ଧୋ ଭୃତଃ ପୁଦ୍ଗଲଜୀଵନିବଦ୍ଧଃ . ଧମ୍ମାଧମ୍ମତ୍ଥିକାଯକାଲଡ୍ଢୋ ଧର୍ମା- ଧର୍ମାସ୍ତିକାଯୌ ଚ କାଲଶ୍ଚ ଧର୍ମାଧର୍ମାସ୍ତିକାଯକାଲାସ୍ତୈରାଢଯୋ ଭୃତୋ ଧର୍ମାଧର୍ମାସ୍ତିକାଯକାଲାଢଯଃ . ଜୋ ଯଃ ଏତେଷାଂ ପଞ୍ଚାନାମିତ୍ଥଂଭୂତସମୁଦାଯୋ ରାଶିଃ ସମୂହଃ . ଵଟ୍ଟଦି ଵର୍ତତେ . କସ୍ମିନ୍ . ଆଗାସେ ଅନନ୍ତା- ନନ୍ତାକାଶଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ମଧ୍ଯଵର୍ତିନି ଲୋକାକାଶେ . ସୋ ଲୋଗୋ ସ ପୂର୍ଵୋକ୍ତପଞ୍ଚାନାଂ ସମୁଦାଯସ୍ତଦାଧାରଭୂତଂ ଲୋକାକାଶଂ ଚେତି ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯସମୂହୋ ଲୋକୋ ଭଵତି . କ୍ଵ . ସଵ୍ଵକାଲେ ଦୁ ସର୍ଵକାଲେ ତୁ . ତଦ୍ବହିର୍ଭୂତମନନ୍ତାନନ୍ତାକାଶମଲୋକ ଇତ୍ଯଭିପ୍ରାଯଃ ..୧୨୮.. ଅଥ ଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ ସକ୍ରିଯନିଃକ୍ରିଯତ୍ଵେନ ଭେଦଂ ଦର୍ଶଯତୀତ୍ଯେକା ପାତନିକା, ଦ୍ଵିତୀଯା ତୁ ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲଯୋରର୍ଥଵ୍ଯଞ୍ଜନପର୍ଯାଯୌ ଦ୍ଵୌ ଶେଷଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ ତୁ
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଆକାଶେ ] ଆକାଶମେଂ [ଯଃ ] ଜୋ ଭାଗ [ପୁଦ୍ଗଲଜୀଵନିବଦ୍ଧଃ ] ଜୀଵ ଔର ପୁଦ୍ଗଲସେ ସଂଯୁକ୍ତ [ଧର୍ମାଧର୍ମାସ୍ତିକାଯକାଲାଢଯଃ ଵର୍ତତେ ] ତଥା ଧର୍ମାସ୍ତିକାଯ ଅଧର୍ମାସ୍ତିକାଯ ଔର କାଲସେ ସମୃଦ୍ଧ ହୈ, [ସଃ ] ଵହ [ସର୍ଵକାଲେ ତୁ ] ସର୍ଵକାଲମେଂ [ଲୋକଃ ] ଲୋକ ହୈ . (ଶେଷ କେଵଲ ଆକାଶ ଵହ ଅଲୋକ ହୈ .)
ଟୀକା : — ଵାସ୍ତଵମେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଲୋକତ୍ଵ ଔର ଅଲୋକତ୍ଵକେ ଭେଦସେ ଵିଶେଷଵାନ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଅପନେ -ଅପନେ ଲକ୍ଷଣୋଂକା ସଦ୍ଭାଵ ହୈ . ଲୋକକା ସ୍ଵଲକ୍ଷଣ ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯସମଵାଯାତ୍ମକପନା (-ଛହ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା ସମୁଦାଯସ୍ଵରୂପପନା) ହୈ ଔର ଅଲୋକକା କେଵଲ ଆକାଶାତ୍ମକପନା (-ମାତ୍ର ଆକାଶସ୍ଵରୂପପନା) ହୈ . ଵହାଁ, ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋନେ ଵାଲେ ପରମ ମହାନ ଆକାଶମେଂ, ଜହାଁ ଜିତନେମେଂ ଗତିସ୍ଥିତି ଧର୍ମଵାଲେ ଜୀଵ ତଥା ପୁଦ୍ଗଲ ଗତି -ସ୍ଥିତିକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତେ ହୈଂ, (ଜହାଁ ଜିତନେମେଂ) ଉନ୍ହେଂ, ଗତି -ସ୍ଥିତିମେଂ ନିମିତ୍ତଭୂତ ଧର୍ମ ତଥା ଅଧର୍ମ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋକର ରହତେ ହୈଂ ଔର (ଜହାଁ ଜିତନେମେଂ) ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକୋ ଵର୍ତନାମେଂ ନିମିତ୍ତଭୂତ କାଲ ସଦା ଵର୍ତତା ହୈ, ଵହ ଉତନା ଆକାଶ ତଥା ଶେଷ ସମସ୍ତ
୨୫୪ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-