ସୂତ୍ରଯିଷ୍ଯତେ ହି ସ୍ଵଯମାକାଶସ୍ଯ ପ୍ରଦେଶଲକ୍ଷଣମେକାଣୁଵ୍ଯାପ୍ଯତ୍ଵମିତି . ଇହ ତୁ ଯଥାକାଶସ୍ଯ ପ୍ରଦେଶାସ୍ତଥା ଶେଷଦ୍ରଵ୍ଯାଣାମିତି ପ୍ରଦେଶଲକ୍ଷଣପ୍ରକାରୈକତ୍ଵମାସୂତ୍ର୍ଯତେ . ତତୋ ଯଥୈକାଣୁଵ୍ଯାପ୍ଯେନାଂଶେନ ଗଣ୍ଯମାନସ୍ଯାକାଶସ୍ଯାନନ୍ତାଂଶତ୍ଵାଦନନ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵଂ ତଥୈକାଣୁଵ୍ଯାପ୍ଯେନାଂଶେନ ଗଣ୍ଯମାନାନାଂ ଧର୍ମାଧର୍ମୈକ- ଜୀଵାନାମସଂଖ୍ଯେଯାଂଶତ୍ଵାତ୍ ପ୍ରତ୍ଯେକମସଂଖ୍ଯେଯପ୍ରଦେଶତ୍ଵମ୍ . ଯଥା ଚାଵସ୍ଥିତପ୍ରମାଣଯୋର୍ଧର୍ମାଧର୍ମଯୋସ୍ତଥା ସଂଵର୍ତଵିସ୍ତାରାଭ୍ଯାମନଵସ୍ଥିତପ୍ରମାଣସ୍ଯାପି ଶୁଷ୍କାର୍ଦ୍ରତ୍ଵାଭ୍ଯାଂ ଚର୍ମଣ ଇଵ ଜୀଵସ୍ଯ ସ୍ଵାଂଶାଲ୍ପ- ବହୁତ୍ଵାଭାଵାଦସଂଖ୍ଯେଯପ୍ରଦେଶତ୍ଵମେଵ . ଅମୂର୍ତସଂଵର୍ତଵିସ୍ତାରସିଦ୍ଧିଶ୍ଚ ସ୍ଥୂଲକୃଶଶିଶୁକୁମାରଶରୀରଵ୍ଯାପି- ତ୍ଵାଦସ୍ତି ସ୍ଵସଂଵେଦନସାଧ୍ଯୈଵ . ପୁଦ୍ଗଲସ୍ଯ ତୁ ଦ୍ରଵ୍ଯେଣୈକପ୍ରଦେଶମାତ୍ରତ୍ଵାଦପ୍ରଦେଶତ୍ଵେ ଯଥୋଦିତେ ସତ୍ଯପି ଉତ୍ପତ୍ତିର୍ଭଣିତା . ପରମାଣୁଵ୍ଯାପ୍ତକ୍ଷେତ୍ରଂ ପ୍ରଦେଶୋ ଭଵତି . ତଦଗ୍ରେ ଵିସ୍ତରେଣ କଥଯତି ଇହ ତୁ ସୂଚିତମେଵ ..୧୩୭.. ଏଵଂ ପଞ୍ଚମସ୍ଥଲେ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରଗାଥାଦ୍ଵଯଂ ଗତମ୍ . ଅଥ କାଲଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ଦ୍ଵିତୀଯାଦିପ୍ରଦେଶରହିତତ୍ଵେନାପ୍ରଦେଶତ୍ଵଂ ଵ୍ଯଵସ୍ଥାପଯତି — ସମଓ ସମଯପର୍ଯାଯସ୍ଯୋପାଦାନକାରଣତ୍ଵାତ୍ସମଯଃ କାଲାଣୁଃ . ଦୁ ପୁନଃ . ସ ଚ କଥଂଭୂତଃ .
ଟୀକା : — (ଭଗଵତ୍ କୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାଚାର୍ଯ) ସ୍ଵଯଂ ହୀ (୧୪୦ ଵେଂ) ସୂତ୍ର ଦ୍ଵାରା କହେଂଗେ କି ଆକାଶକେ ପ୍ରଦେଶକା ଲକ୍ଷଣ ଏକାଣୁଵ୍ଯାପ୍ଯତ୍ଵ ହୈ (ଅର୍ଥାତ୍ ଏକ ପରମାଣୁସେ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋନା ଵହ ପ୍ରଦେଶକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ); ଔର ଯହାଁ (ଇସ ସୂତ୍ର ଯା ଗାଥାମେଂ) ‘ଜିସ ପ୍ରକାର ଆକାଶକେ ପ୍ରଦେଶ ହୈଂ ଉସୀପ୍ରକାର ଶେଷ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ପ୍ରଦେଶ ହୈଂ’ ଇସପ୍ରକାର ପ୍ରଦେଶକେ ଲକ୍ଷଣକୀ ଏକପ୍ରକାରତା କହୀ ଜାତୀ ହୈ .
ଇସଲିଯେ, ଜୈସେ ଏକାଣୁଵ୍ଯାପ୍ଯ (-ଏକ ପରମାଣୁସେ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋ ଐସେ) ଅଂଶକେ ଦ୍ଵାରା ଗିନେ ଜାନେ ପର ଆକାଶକେ ଅନନ୍ତ ଅଂଶ ହୋନେସେ ଆକାଶ ଅନନ୍ତପ୍ରଦେଶୀ ହୈ, ଉସୀପ୍ରକାର ଏକାଣୁଵ୍ଯାପ୍ଯ ( – ଏକ ପରମାଣୁସେ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋନେ ଯୋଗ୍ଯ) ଅଂଶକେ ଦ୍ଵାରା ଗିନେ ଜାନେ ପର ଧର୍ମ, ଅଧର୍ମ ଔର ଏକ ଜୀଵକେ ଅସଂଖ୍ଯାତ ଅଂଶ ହୋନେସେ ଵେ – ପ୍ରତ୍ଯେକ ଅସଂଖ୍ଯାତପ୍ରଦେଶୀ ହୈ . ଔର ଜୈସେ ୧ଅଵସ୍ଥିତ ପ୍ରମାଣଵାଲେ ଧର୍ମ ତଥା ଅଧର୍ମ ଅସଂଖ୍ଯାତପ୍ରଦେଶୀ ହୈଂ, ଉସୀପ୍ରକାର ସଂକୋଚଵିସ୍ତାରକେ କାରଣ ୨ଅନଵସ୍ଥିତ ପ୍ରମାଣଵାଲେ ଜୀଵକେ — ସୂଖେ -ଗୀଲେ ଚମଡ଼େକୀ ଭାଁତି — ନିଜ ଅଂଶୋଂକା ଅଲ୍ପବହୁତ୍ଵ ନହୀଂ ହୋତା ଇସଲିଯେ ଅସଂଖ୍ଯାତପ୍ରଦେଶୀପନା ହୀ ହୈ . (ଯହାଁ ଯହ ପ୍ରଶ୍ନ ହୋତା ହୈ କି ଅମୂର୍ତ ଐସେ ଜୀଵକା ସଂକୋଚଵିସ୍ତାର କୈସେ ସଂଭଵ ହୈ ? ଉସକା ସମାଧାନ କିଯା ଜାତା ହୈ : — ) ଅମୂର୍ତକେ ସଂକୋଚଵିସ୍ତାରକୀ ସିଦ୍ଧି ତୋ ଅପନେ ଅନୁଭଵସେ ହୀ ସାଧ୍ଯ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି (ସବକୋ ସ୍ଵାନୁଭଵସେ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୈ କି) ଜୀଵ ସ୍ଥୂଲ ତଥା କୃଶ ଶରୀରମେଂ, ତଥା ବାଲକ ଔର କୁମାରକେ ଶରୀରମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋତା ହୈ .
ପୁଦ୍ଗଲ ତୋ ଦ୍ରଵ୍ଯତଃ ଏକପ୍ରଦେଶମାତ୍ର ହୋନେସେ ଯଥୋକ୍ତ (ପୂର୍ଵକଥିତ) ପ୍ରକାରସେ ଅପ୍ରଦେଶୀ ହୈ
୧. ଅଵସ୍ଥିତ ପ୍ରମାଣ = ନିଯତ ପରିମାଣ, ନିଶ୍ଚିତ ମାପ; (ଧର୍ମ ତଥା ଅଧର୍ମ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ମାପ ଲୋକ ଜିତନା ନିଯତ ହୈ .)
୨. ଅନଵସ୍ଥିତ = ଅନିଯତ; ଅନିଶ୍ଚିତ; (ସୂଖେ -ଗୀଲେ ଚର୍ମକୀ ଭାଁତି ଜୀଵ ପରକ୍ଷେତ୍ରକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ସଂକୋଚ ଵିସ୍ତାରକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋନେସେ ଅନିଶ୍ଚିତ ମାପଵାଲା ହୈ . ଐସା ହୋନେ ପର ଭୀ, ଜୈସେ ଚମଡ଼େକେ ନିଜ -ଅଂଶ କମ -ବଢ଼ ନହୀଂ ହୋତେ, ଉସୀପ୍ରକାର ଜୀଵକେ ନିଜ -ଅଂଶ କମ -ବଢ଼ ନହୀଂ ହୋତେ; ଇସଲିଯେ ଵହ ସଦା ନିଯତ ଅସଂଖ୍ଯପ୍ରଦେଶୀ ହୀ ହୈ .)