ଆକାଶସ୍ଯୈକାଣୁଵ୍ଯାପ୍ଯୋଂଽଶଃ କିଲାକାଶପ୍ରଦେଶଃ, ସ ଖଲ୍ଵେକୋଽପି ଶେଷପଂଚଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରଦେଶାନାଂ ପରମସୌକ୍ଷ୍ମ୍ଯପରିଣତାନନ୍ତପରମାଣୁସ୍କନ୍ଧାନାଂ ଚାଵକାଶଦାନସମର୍ଥଃ . ଅସ୍ତି ଚାଵିଭାଗୈକଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵେଽପ୍ଯଂଶ- କଲ୍ପନମାକାଶସ୍ଯ, ସର୍ଵେଷାମଣୂନାମଵକାଶଦାନସ୍ଯାନ୍ଯଥାନୁପପତ୍ତେଃ . ଯଦି ପୁନରାକାଶସ୍ଯାଂଶା ନ ସ୍ଯୁରିତି ମତିସ୍ତଦାଙ୍ଗୁଲୀଯୁଗଲଂ ନଭସି ପ୍ରସାର୍ଯ ନିରୂପ୍ଯତାଂ କିମେକଂ କ୍ଷେତ୍ରଂ କିମନେକମ୍ . ଏକଂ ଯତ୍ସୂଚିତଂ ପ୍ରଦେଶସ୍ଵରୂପଂ ତଦିଦାନୀଂ ଵିଵୃଣୋତି — ଆଗାସମଣୁଣିଵିଟ୍ଠଂ ଆକାଶଂ ଅଣୁନିଵିଷ୍ଟଂ ପୁଦ୍ଗଲ- ପରମାଣୁଵ୍ଯାପ୍ତମ୍ . ଆଗାସପଦେସସଣ୍ଣଯା ଭଣିଦଂ ଆକାଶପ୍ରଦେଶସଂଜ୍ଞଯା ଭଣିତଂ କଥିତମ୍ . ସଵ୍ଵେସିଂ ଚ ଅଣୂଣଂ
ଅବ, ଆକାଶକେ ପ୍ରଦେଶକା ଲକ୍ଷଣ ସୂତ୍ର ଦ୍ଵାରା କହତେ ହୈଂ : —
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଅଣୁନିଵିଷ୍ଟଂ ଆକାଶଂ ] ଏକ ପରମାଣୁ ଜିତନେ ଆକାଶମେଂ ରହତା ହୈ ଉତନେ ଆକାଶକୋ [ଆକାଶପ୍ରଦେଶସଂଜ୍ଞଯା ] ‘ଆକାଶପ୍ରଦେଶ’ ଐସେ ନାମସେ [ଭଣିତମ୍ ] କହା ଗଯା ହୈ . [ଚ ] ଔର [ତତ୍ ] ଵହ [ସର୍ଵେଷାଂ ଅଣୂନାଂ ] ସମସ୍ତ ପରମାଣୁଓଂକୋ [ଅଵକାଶଂ ଦାତୁଂ ଶକ୍ନୋତି ] ଅଵକାଶ ଦେନେକୋ ସମର୍ଥ ହୈ ..୧୪୦..
ଟୀକା : — ଆକାଶକା ଏକ ପରମାଣୁସେ ଵ୍ଯାପ୍ଯ ଅଂଶ ଵହ ଆକାଶପ୍ରଦେଶ ହୈ; ଔର ଵହ ଏକ (ଆକାଶପ୍ରଦେଶ) ଭୀ ଶେଷ ପାଁଚ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ପ୍ରଦେଶୋଂକୋ ତଥା ପରମ ସୂକ୍ଷ୍ମତାରୂପସେ ପରିଣମିତ ଅନନ୍ତ ପରମାଣୁଓଂକେ ସ୍କଂଧୋଂକୋ ଅଵକାଶ ଦେନେମେଂ ସମର୍ଥ ହୈ . ଆକାଶ ଅଵିଭାଗ (ଅଖଂଡ) ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ, ଫି ର ଭୀ ଉସମେଂ (ପ୍ରଦେଶରୂପ) ଅଂଶକଲ୍ପନା ହୋ ସକତୀ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଯଦି ଐସା ନ ହୋ ତୋ ସର୍ଵ ପରମାଣୁଓଂକୋ ଅଵକାଶ ଦେନା ନହୀଂ ବନ ସକେଗା .
ଐସା ହୋନେ ପର ଭୀ ଯଦି ‘ଆକାଶକେ ଅଂଶ ନହୀଂ ହୋତେ’ (ଅର୍ଥାତ୍ ଅଂଶକଲ୍ପନା ନହୀଂ କୀ ଜାତୀ), ଐସୀ (କିସୀକୀ) ମାନ୍ଯତା ହୋ, ତୋ ଆକାଶମେଂ ଦୋ ଅଂଗୁଲିଯାଁ ଫୈ ଲାକର ବତାଇଯେ କି ‘ଦୋ ଅଂଗୁଲିଯୋଂକା
ଆକାଶ ଜେ ଅଣୁଵ୍ଯାପ୍ଯ, ‘ଆଭପ୍ରଦେଶ’ ସଂଜ୍ଞା ତେହନେ; ତେ ଏକ ସୌ ପରମାଣୁନେ ଅଵକାଶଦାନସମର୍ଥ ଛେ. ୧୪୦.