ଉପ୍ପାଦୋ ପଦ୍ଧଂସୋ ଵିଜ୍ଜଦି ଜଦି ଜସ୍ସ ଏଗସମଯମ୍ହି .
ସମଯୋ ହି ସମଯପଦାର୍ଥସ୍ଯ ଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶଃ . ତସ୍ମିନ୍ କସ୍ଯାପ୍ଯଵଶ୍ଯମୁତ୍ପାଦପ୍ରଧ୍ଵଂସୌ ସଂଭଵତଃ, ପରମାଣୋର୍ଵ୍ଯତିପାତୋତ୍ପଦ୍ଯମାନତ୍ଵେନ କାରଣପୂର୍ଵତ୍ଵାତ୍ . ତୌ ଯଦି ଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶସ୍ଯୈଵ, କିଂ ଯୌଗପଦ୍ଯେନ କିଂ ଭଵନ୍ତୀତ୍ଯଭିପ୍ରାଯଃ ..୧୪୧.. ଏଵଂ ସପ୍ତମସ୍ଥଲେ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରଗାଥାଦ୍ଵଯଂ ଗତମ୍ . ଅଥ ସମଯସନ୍ତାନରୂପସ୍ଯୋର୍ଧ୍ଵ- ପ୍ରଚଯସ୍ଯାନ୍ଵଯିରୂପେଣାଧାରଭୂତଂ କାଲଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଵ୍ଯଵସ୍ଥାପଯତି – ଉପ୍ପାଦୋ ପଦ୍ଧଂସୋ ଵିଜ୍ଜଦି ଜଦି ଉତ୍ପାଦଃ ପ୍ରଧ୍ଵଂସୋ ଵିଦ୍ଯତେ ଯଦି ଚେତ୍ . କସ୍ଯ . ଜସ୍ସ ଯସ୍ଯ କାଲାଣୋଃ . କ୍ଵ . ଏଗସମଯମ୍ହି ଏକସମଯେ ଵର୍ତମାନସମଯେ . ସମଯସ୍ସ ସମଯୋତ୍ପାଦକତ୍ଵାତ୍ସମଯଃ କାଲାଣୁସ୍ତସ୍ଯ . ସୋ ଵି ସମଓ ସୋଽପି କାଲାଣୁଃ ସଭାଵସମଵଟ୍ଠିଦୋ ହଵଦି ସ୍ଵଭାଵସମଵସ୍ଥିତୋ ଭଵତି . ପୂର୍ଵୋକ୍ତମୁତ୍ପାଦପ୍ରଧ୍ଵଂସଦ୍ଵଯଂ ତଦାଧାରଭୂତଂ କାଲାଣୁଦ୍ରଵ୍ଯରୂପଂ ଧ୍ରୌଵ୍ଯମିତି
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯଦି ଯସ୍ଯ ସମଯସ୍ଯ ] ଯଦି କାଲକା [ଏକ ସମଯେ ] ଏକ ସମଯମେଂ [ଉତ୍ପାଦଃ ପ୍ରଧ୍ଵଂସଃ ] ଉତ୍ପାଦ ଔର ଵିନାଶ [ଵିଦ୍ଯତେ ] ପାଯା ଜାତା ହୈ, [ସଃ ଅପି ସମଯଃ ] ତୋ ଵହ ଭୀ କାଲ [ସ୍ଵଭାଵସମଵସ୍ଥିତଃ ] ସ୍ଵଭାଵମେଂ ଅଵସ୍ଥିତ ଅର୍ଥାତ୍ ଧ୍ରୁଵ [ଭଵତି ] (ସିଦ୍ଧ) ହୈ .
ଟୀକା : — ସମଯ କାଲପଦାର୍ଥକା ୧ଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶ ହୈ; ଉସମେଂ (-ଉସ ଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶମେଂ) କିସୀକେ ଭୀ ଅଵଶ୍ଯ ଉତ୍ପାଦ ତଥା ଵିନାଶ ସଂଭଵିତ ହୈଂ; କ୍ଯୋଂକି ପରମାଣୁକେ ଅତିକ୍ରମଣକେ ଦ୍ଵାରା (ସମଯରୂପୀ ଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶ) ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଵହ କାରଣପୂର୍ଵକ ହୈ . (ପରମାଣୁକେ ଦ୍ଵାରା ଏକ ଆକାଶପ୍ରଦେଶକା ମଂଦଗତିସେ ଉଲ୍ଲଂଘନ କରନା ଵହ କାରଣ ହୈ ଔର ସମଯରୂପୀ ଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶ ଉସ କାରଣକା କାର୍ଯ ହୈ, ଇସଲିଯେ ଉସମେଂ କିସୀ ପଦାର୍ଥକେ ଉତ୍ପାଦ ତଥା ଵିନାଶ ହୋତେ ହୋନା ଚାହିଯେ .) ..୧୪୨..
(‘କିସୀ ପଦାର୍ଥକେ ଉତ୍ପାଦ – ଵିନାଶ ହୋନେକୀ କ୍ଯା ଆଵଶ୍ଯକତା ହୈ ? ଉସକେ ସ୍ଥାନ ପର ଉସ ଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶକୋ ହୀ ଉତ୍ପାଦ – ଵିନାଶ ହୋତେ ମାନ ଲେଂ ତୋ କ୍ଯା ଆପତ୍ତି ହୈ ?’ ଇସ ତର୍କକା ସମାଧାନ କରତେ ହୈଂ — )
ଯଦି ଉତ୍ପାଦ ଔର ଵିନାଶ ଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶକେ ହୀ ମାନେ ଜାଯେଂ ତୋ, (ପ୍ରଶ୍ନ ହୋତା ହୈ କି) (୧) ଵେ
ଜୋ କାଳନେ, ତୋ କାଳ ତେହ ସ୍ଵଭାଵ – ସମଵସ୍ଥିତ ଛେ. ୧୪୨.
୧. ଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶ = ଵୃତ୍ତିକା ଅଂଶ; ସୂକ୍ଷ୍ମାତିସୂକ୍ଷ୍ମ ପରିଣତି ଅର୍ଥାତ୍ ପର୍ଯାଯ .