କ୍ରମେଣ . ଯୌଗପଦ୍ଯେନ ଚେତ୍, ନାସ୍ତି ଯୌଗପଦ୍ଯଂ, ସମମେକସ୍ଯ ଵିରୁଦ୍ଧଧର୍ମଯୋରନଵତାରାତ୍ . କ୍ରମେଣ ଚେତ୍, ନାସ୍ତି କ୍ରମଃ, ଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶସ୍ଯ ସୂକ୍ଷ୍ମତ୍ଵେନ ଵିଭାଗାଭାଵାତ୍ . ତତୋ ଵୃତ୍ତିମାନ୍ କୋଽପ୍ଯଵଶ୍ଯମନୁସର୍ତଵ୍ଯଃ . ସ ଚ ସମଯପଦାର୍ଥ ଏଵ . ତସ୍ଯ ଖଲ୍ଵେକସ୍ମିନ୍ନପି ଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶେ ସମୁତ୍ପାଦପ୍ରଧ୍ଵଂସୌ ସଂଭଵତଃ . ଯୋ ହି ଯସ୍ଯ ଵୃତ୍ତିମତୋ ଯସ୍ମିନ୍ ଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶେ ତଦ୍ଵୃତ୍ଯଂଶଵିଶିଷ୍ଟତ୍ଵେନୋତ୍ପାଦଃ, ସ ଏଵ ତସ୍ଯୈଵ ଵୃତ୍ତିମତସ୍ତସ୍ମିନ୍ନେଵ ଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶେ ପୂର୍ଵଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶଵିଶିଷ୍ଟତ୍ଵେନ ପ୍ରଧ୍ଵଂସଃ . ଯଦ୍ଯେଵମୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯାଵେକସ୍ମିନ୍ନପି ଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶେ ସଂଭଵତଃ ସମଯପଦାର୍ଥସ୍ଯ କଥଂ ନାମ ନିରନ୍ଵଯତ୍ଵଂ, ଯତଃ ପୂର୍ଵୋତ୍ତରଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶଵିଶିଷ୍ଟତ୍ଵାଭ୍ଯାଂ ଯୁଗପଦୁପାତ୍ତପ୍ରଧ୍ଵଂସୋତ୍ପାଦସ୍ଯାପି ସ୍ଵଭାଵେନାପ୍ରଧ୍ଵସ୍ତାନୁତ୍ପନ୍ନତ୍ଵାଦଵସ୍ଥିତତ୍ଵମେଵ ନ ଭଵେତ୍ . ଏଵମେକସ୍ମିନ୍ ଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶେ ସମଯପଦାର୍ଥ- ତ୍ରଯାତ୍ମକଃ ସ୍ଵଭାଵଃ ସତ୍ତାସ୍ତିତ୍ଵମିତି ଯାଵତ୍ . ତତ୍ର ସମ୍ଯଗଵସ୍ଥିତଃ ସ୍ଵଭାଵସମଵସ୍ଥିତୋ ଭଵତି . ତଥାହିତଥାହି – ଯଥାଙ୍ଗୁଲିଦ୍ରଵ୍ଯେ ଯସ୍ମିନ୍ନେଵ ଵର୍ତମାନକ୍ଷଣେ ଵକ୍ରପର୍ଯାଯସ୍ଯୋତ୍ପାଦସ୍ତସ୍ମିନ୍ନେଵ କ୍ଷଣେ ତସ୍ଯୈଵାଙ୍ଗୁଲିଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ପୂର୍ଵର୍ଜୁପର୍ଯାଯେଣ ପ୍ରଧ୍ଵଂସସ୍ତଦାଧାରଭୂତାଙ୍ଗୁଲିଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵେନ ଧ୍ରୌଵ୍ଯମିତି ଦ୍ରଵ୍ଯସିଦ୍ଧିଃ . ଅଥଵା ସ୍ଵସ୍ଵଭାଵରୂପ- ସୁଖେନୋତ୍ପାଦସ୍ତସ୍ମିନ୍ନେଵ କ୍ଷଣେ ତସ୍ଯୈଵାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ପୂର୍ଵାନୁଭୂତାକୁଲତ୍ଵଦୁଃଖରୂପେଣ ପ୍ରଧ୍ଵଂସସ୍ତଦୁଭଯାଧାରଭୂତ- ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵେନ ଧ୍ରୌଵ୍ଯମିତି ଦ୍ରଵ୍ଯସିଦ୍ଧିଃ . ଅଥଵା ମୋକ୍ଷପର୍ଯାଯରୂପେଣୋତ୍ପାଦସ୍ତସ୍ମିନ୍ନେଵ କ୍ଷଣେ ରତ୍ନତ୍ରଯାତ୍ମକ- ନିଶ୍ଚଯମୋକ୍ଷମାର୍ଗପର୍ଯାଯରୂପେଣ ପ୍ରଧ୍ଵଂସସ୍ତଦୁଭଯାଧାରପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵେନ ଧ୍ରୌଵ୍ଯମିତି ଦ୍ରଵ୍ଯସିଦ୍ଧିଃ . ତଥା ଵର୍ତମାନସମଯରୂପପର୍ଯାଯେଣୋତ୍ପାଦସ୍ତସ୍ମିନ୍ନେଵ କ୍ଷଣେ ତସ୍ଯୈଵ କାଲାଣୁଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ପୂର୍ଵସମଯରୂପପର୍ଯାଯେଣ ପ୍ରଧ୍ଵଂସସ୍ତ- (ଉତ୍ପାଦ ତଥା ଵିନାଶ) ଯୁଗପଦ୍ ହୈଂ ଯା (୨) କ୍ରମଶଃ ? (୧) ଯଦି ‘ଯୁଗପତ୍’ କହା ଜାଯ ତୋ ଯୁଗପତ୍ପନା ଘଟିତ ନହୀଂ ହୋତା, କ୍ଯୋଂକି ଏକ ହୀ ସମଯ ଏକକେ ଦୋ ଵିରୋଧୀ ଧର୍ମ ନହୀଂ ହୋତେ . (ଏକ ହୀ ସମଯ ଏକ ଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶକେ ପ୍ରକାଶ ଔର ଅନ୍ଧକାରକୀ ଭାଁତି ଉତ୍ପାଦ ଔର ଵିନାଶ ଦୋ ଵିରୁଦ୍ଧ ଧର୍ମ ନହୀଂ ହୋତେ .) (୨) ଯଦି ‘କ୍ରମଶଃ ହୈ’ ଐସା କହା ଜାଯ ତୋ, କ୍ରମ ନହୀଂ ବନତା, (ଅର୍ଥାତ୍ କ୍ରମ ଭୀ ଘଟତା ନହୀଂ) କ୍ଯୋଂକି ଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶକେ ସୂକ୍ଷ୍ମ ହୋନେସେ ଉସମେଂ ଵିଭାଗକା ଅଭାଵ ହୈ . ଇସଲିଯେ (ସମଯରୂପୀ ଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶକେ ଉତ୍ପାଦ ତଥା ଵିନାଶ ହୋନା ଅଶକ୍ଯ ହୋନେସେ) କୋଈ ୧ଵୃତ୍ତିମାନ୍ ଅଵଶ୍ଯ ଢୂଁଢ଼ନା ଚାହିଯେ . ଔର ଵହ (ଵୃତ୍ତିମାନ୍) କାଲ ପଦାର୍ଥ ହୀ ହୈ . ଉସକୋ (-ଉସ କାଲପଦାର୍ଥକୋ) ଵାସ୍ତଵମେଂ ଏକ ଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶମେଂ ଭୀ ଉତ୍ପାଦ ଔର ଵିନାଶ ସଂଭଵ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଜିସ ଵୃତ୍ତିମାନ୍କେ ଜିସ ଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶମେଂ ଉସ ଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ଜୋ ଉତ୍ପାଦ ହୈ, ଵହୀ (ଉତ୍ପାଦ) ଉସୀ ଵୃତ୍ତିମାନ୍କେ ଉସୀ ଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶମେଂ ପୂର୍ଵ ଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ଵିନାଶ ହୈ . (ଅର୍ଥାତ୍ କାଲପଦାର୍ଥକୋ ଜିସ ଵର୍ତମାନ ପର୍ଯାଯକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ଉତ୍ପାଦ ହୈ, ଵହୀ ପୂର୍ଵ ପର୍ଯାଯକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ଵିନାଶ ହୈ .)

ଯଦି ଇସପ୍ରକାର ଉତ୍ପାଦ ଔର ଵିନାଶ ଏକ ଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶମେଂ ଭୀ ସଂଭଵିତ ହୈ, ତୋ କାଲପଦାର୍ଥ ନିରନ୍ଵଯ କୈସେ ହୋ ସକତା ହୈ, କି ଜିସସେ ପୂର୍ଵ ଔର ପଶ୍ଚାତ୍ ଵୃତ୍ତ୍ଯଂଶକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ଯୁଗପତ୍ ଵିନାଶ ଔର ଉତ୍ପାଦକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୁଆ ଭୀ ସ୍ଵଭାଵସେ ଅଵିନଷ୍ଟ ଔର ଅନୁତ୍ପନ୍ନ ହୋନେସେ ଵହ (କାଲ ପଦାର୍ଥ)

୨୮୨ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-

୧. ଵୃତ୍ତିମାନ୍ = ଵୃତ୍ତିଵାଲା; ଵୃତ୍ତିକୋ ଧାରଣ କରନେଵାଲା ପଦାର୍ଥ .