ସମଯପଦାର୍ଥସ୍ଯ ସିଦ୍ଧଯତି ସଦ୍ଭାଵଃ . ଯଦି ଵିଶେଷସାମାନ୍ଯାସ୍ତିତ୍ଵେ ସିଦ୍ଧଯତସ୍ତଦା ତ ଅସ୍ତିତ୍ଵ- ମନ୍ତରେଣ ନ ସିଦ୍ଧଯତଃ କଥଂଚିଦପି ..୧୪୩..
ସଂଭଵସ୍ଥିତିନାଶସଂଜ୍ଞିତା ଅର୍ଥାଃ ଧର୍ମାଃ ସ୍ଵଭାଵା ଇତି ଯାଵତ୍ . କସ୍ଯ ସଂବନ୍ଧିନଃ . ସମଯସ୍ସ ସମଯରୂପପର୍ଯାଯସ୍ଯୋତ୍ପାଦକତ୍ଵାତ୍ ସମଯଃ କାଲାଣୁସ୍ତସ୍ଯ . ସଵ୍ଵକାଲଂ ଯଦ୍ଯେକସ୍ମିନ୍ ଵର୍ତମାନସମଯେ ସର୍ଵଦା ତଥୈଵ . ଏସ ହି କାଲାଣୁସବ୍ଭାଵୋ ଏଷଃ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷୀଭୂତୋ ହି ସ୍ଫୁ ଟମୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାତ୍ମକକାଲାଣୁସଦ୍ଭାଵ ଇତି . ତଦ୍ଯଥା — ଯଥା ପୂର୍ଵମେକସମଯୋତ୍ପାଦପ୍ରଧ୍ଵଂସାଧାରେଣାଙ୍ଗୁଲିଦ୍ରଵ୍ଯାଦିଦୃଷ୍ଟାନ୍ତେନ ଵର୍ତମାନସମଯେ କାଲଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯୋ- ତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯତ୍ଵଂ ସ୍ଥାପିତଂ ତଥା ସର୍ଵସମଯେଷୁ ଜ୍ଞାତଵ୍ଯମିତି . ଅତ୍ର ଯଦ୍ଯପ୍ଯତୀତାନନ୍ତକାଲେ ଦୁର୍ଲଭାଯାଃ ସର୍ଵପ୍ରକାରୋପାଦେଯଭୂତାଯାଃ ସିଦ୍ଧଗତେଃ କାଲଲବ୍ଧିରୂପେଣ ବହିରଙ୍ଗସହକାରୀ ଭଵତି କାଲସ୍ତଥାପି ନିଶ୍ଚଯନଯେନ ନିଜଶୁଦ୍ଧାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵସମ୍ଯକ୍ଶ୍ରଦ୍ଧାନଜ୍ଞାନାନୁଷ୍ଠାନସମସ୍ତପରଦ୍ରଵ୍ଯେଚ୍ଛାନିରୋଧଲକ୍ଷଣତପଶ୍ଚରଣରୂପା ଯା ତୁ ନିଶ୍ଚଯଚତୁ- ର୍ଵିଧାରାଧନା ସୈଵ ତତ୍ରୋପାଦାନକାରଣଂ, ନ ଚ କାଲସ୍ତେନ କାରଣେନ ସ ହେଯ ଇତି ଭାଵାର୍ଥଃ ..୧୪୩.. ସକତା . ଯହୀ କାଲପଦାର୍ଥକେ ସଦ୍ଭାଵକୀ (ଅସ୍ତିତ୍ଵକୀ) ସିଦ୍ଧି ହୈ; (କ୍ଯୋଂକି) ଯଦି ଵିଶେଷ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଔର ସାମାନ୍ଯ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ସିଦ୍ଧ ହୋତେ ହୈଂ ତୋ ଵେ ଅସ୍ତିତ୍ଵକେ ବିନା କିସୀ ଭୀ ପ୍ରକାରସେ ସିଦ୍ଧ ନହୀଂ ହୋତେ ..୧୪୩..
ଅବ, କାଲପଦାର୍ଥକେ ଅସ୍ତିତ୍ଵକୀ ଅନ୍ଯଥା ଅନୁପପତ୍ତି ହୋନେସେ (ଅର୍ଥାତ୍ କାଲ ପଦାର୍ଥକା ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଅନ୍ଯ କିସୀ ପ୍ରକାର ନହୀଂ ବନ ସକନେକେ କାରଣ) ଉସକା ପ୍ରଦେଶମାତ୍ରପନା ସିଦ୍ଧ କରତେ ହୈଂ : —
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [ଯସ୍ଯ ] ଜିସ ପଦାର୍ଥକେ [ପ୍ରଦେଶାଃ ] ପ୍ରଦେଶ [ପ୍ରଦେଶମାତ୍ରଂ ଵା ] ଅଥଵା ଏକପ୍ରଦେଶ ଭୀ [ତତ୍ତ୍ଵତଃ ] ପରମାର୍ଥତଃ [ଜ୍ଞାତୁମ୍ ନ ସଂତି ] ଜ୍ଞାତ ନହୀଂ ହୋତେ, [ତମ୍ ଅର୍ଥମ୍ ] ଉସ ପଦାର୍ଥକୋ [ଶୂନ୍ଯଂ ଜାନୀହି ] ଶୂନ୍ଯ ଜାନୋ — [ଅସ୍ତିତ୍ଵାତ୍ ଅର୍ଥାନ୍ତରଭୂତମ୍ ] ଜୋ କି ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ଅର୍ଥାନ୍ତରଭୂତ (-ଅନ୍ଯ) ହୈ ..୧୪୪..
ତେ ଅର୍ଥ ଜାଣୋ ଶୂନ୍ଯ କେଵଳ — ଅନ୍ଯ ଜେ ଅସ୍ତିତ୍ଵଥୀ. ୧୪୪.
୨୮୪ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-