ତତଃ ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵମେଵ ସ୍ଵପରଵିଭାଗସିଦ୍ଧଯେ ପ୍ରତିପଦମଵଧାର୍ଯମ୍ . ତଥା ହି — ଯଚ୍ଚେତନତ୍ଵାନ୍ଵଯଲକ୍ଷଣଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ, ଯଶ୍ଚେତନାଵିଶେଷତ୍ଵଲକ୍ଷଣୋ ଗୁଣୋ, ଯଶ୍ଚେତନତ୍ଵଵ୍ଯତିରେକଲକ୍ଷଣଃ ପର୍ଯାଯସ୍ତତ୍ତ୍ରଯାତ୍ମକଂ, ଯା ପୂର୍ଵୋତ୍ତରଵ୍ଯତିରେକସ୍ପର୍ଶିନା ଚେତନତ୍ଵେନ ସ୍ଥିତିର୍ଯାଵୁତ୍ତରପୂର୍ଵଵ୍ଯତିରେକତ୍ଵେନ ଚେତନସ୍ଯୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯୌ ତତ୍ତ୍ରଯାତ୍ମକଂ ଚ ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵଂ ଯସ୍ଯ ନୁ ସ୍ଵଭାଵୋଽହଂ ସ ଖଲ୍ଵଯମନ୍ଯଃ . ଯଚ୍ଚାଚେତନତ୍ଵାନ୍ଵଯଲକ୍ଷଣଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ, ଯୋଽଚେତନାଵିଶେଷତ୍ଵଲକ୍ଷଣୋ ଗୁଣୋ, ଯୋଽଚେତନତ୍ଵଵ୍ଯତିରେକଲକ୍ଷଣଃ ପର୍ଯାଯସ୍ତତ୍ତ୍ରଯାତ୍ମକଂ, ଯା ପୂର୍ଵୋତ୍ତରଵ୍ଯତିରେକସ୍ପର୍ଶିନାଚେତନତ୍ଵେନ ସ୍ଥିତିର୍ଯାଵୁତ୍ତରପୂର୍ଵଵ୍ଯତିରେକତ୍ଵେନାଚେତନସ୍ଯୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯୌ ତତ୍ତ୍ରଯାତ୍ମକଂ ଚ ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵଂ ଯସ୍ଯ ତୁ ସ୍ଵଭାଵଃ ପୁଦ୍ଗଲସ୍ଯ ସ ଖଲ୍ଵଯମନ୍ଯଃ . ନାସ୍ତି ମେ ମୋହୋଽସ୍ତି ସ୍ଵପରଵିଭାଗଃ ..୧୫୪.. ସଦ୍ଭାଵନିବଦ୍ଧମ୍ . ପୁନରପି କିଂଵିଶିଷ୍ଟମ୍ . ତିହା ସମକ୍ଖାଦଂ ତ୍ରିଧା ସମାଖ୍ଯାତଂ କଥିତମ୍ . କେଵଲଜ୍ଞାନାଦଯୋ ଗୁଣାଃ ସିଦ୍ଧତ୍ଵାଦିଵିଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯାସ୍ତଦୁଭଯାଧାରଭୂତଂ ପରମାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵମିତ୍ଯୁକ୍ତଲକ୍ଷଣତ୍ରଯାତ୍ମକଂ ତଥୈଵ ଶୁଦ୍ଧୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯତ୍ରଯାତ୍ମକଂ ଚ ଯତ୍ପୂର୍ଵୋକ୍ତଂ ସ୍ଵରୂପାସ୍ତିତ୍ଵଂ ତେନ କୃତ୍ଵା ତ୍ରିଧା ସମ୍ଯଗାଖ୍ଯାତଂ କଥିତଂ ପ୍ରତିପାଦିତମ୍ . ପୁନରପି କଥଂଭୂତଂ ଆତ୍ମସ୍ଵଭାଵମ୍ . ସଵିଯପ୍ପଂ ସଵିକଲ୍ପଂ ପୂର୍ଵୋକ୍ତଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣପର୍ଯାଯରୂପେଣ ସଭେଦମ୍ . ଯ ଇତ୍ଥଂଭୂତମାତ୍ମସ୍ଵଭାଵଂ ଜାନାତି, ଣ ମୁହଦି ସୋ ଅଣ୍ଣଦଵିଯମ୍ହି ନ ମୁହ୍ଯତି ସୋଽନ୍ଯଦ୍ରଵ୍ଯେ, ସ ତୁ ସ୍ଵ – ପରକେ ଵିଭାଗକା ହେତୁ ହୋତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ସ୍ଵରୂପ – ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୀ ସ୍ଵ – ପରକେ ଵିଭାଗକୀ ସିଦ୍ଧିକେ ଲିଯେ ପଦ – ପଦ ପର ଅଵଧାରନା (ଲକ୍ଷ୍ଯଯେଂ ଲେନା) ଚାହିଯେ . ଵହ ଇସପ୍ରକାର ହୈ : —

(୧) ଚେତନତ୍ଵକା ଅନ୍ଵଯ ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଐସା ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ, (୨) ଚେତନାଵିଶେଷତ୍ଵ (ଚେତନାକା ଵିଶେଷପନା) ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଐସା ଜୋ ଗୁଣ ଔର (୩) ଚେତନତ୍ଵକା ଵ୍ଯତିରେକ ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଐସୀ ଜୋ ପର୍ଯାଯ — ଯହ ତ୍ରଯାତ୍ମକ (ଐସା ସ୍ଵରୂପ – ଅସ୍ତିତ୍ଵ), ତଥା (୧) ପୂର୍ଵ ଔର ଉତ୍ତର ଵ୍ଯତିରେକକୋ ସ୍ପର୍ଶକରନେଵାଲେ ଚେତନତ୍ଵରୂପସେ ଜୋ ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ଔର (୨ – ୩) ଚେତନକେ ଉତ୍ତର ତଥା ପୂର୍ଵ ଵ୍ଯତିରେକରୂପସେ ଜୋ ଉତ୍ପାଦ ଔର ଵ୍ଯଯ — ଯହ ତ୍ରଯାତ୍ମକ (ଐସା) ସ୍ଵରୂପ – ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଜିସକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ ଐସା ମୈଂ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଯହ ଅନ୍ଯ ହୂଁ, (ଅର୍ଥାତ୍ ମୈଂ ପୁଦ୍ଗଲସେ ଯେ ଭିନ୍ନ ରହା) . ଔର (୧) ଅଚେତନତ୍ଵକା ଅନ୍ଵଯ ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଐସା ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ, (୨) ଅଚେତନା ଵିଶେଷତ୍ଵ ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଐସା ଜୋ ଗୁଣ ଔର (୩) ଅଚେତନତ୍ଵକା ଵ୍ଯତିରେକ ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଐସୀ ଜୋ ପର୍ଯାଯ — ଯହ ତ୍ରଯାତ୍ମକ (ଐସା ସ୍ଵରୂପଅସ୍ତିତ୍ଵ) ତଥା (୧) ପୂର୍ଵ ଔର ଉତ୍ତର ଵ୍ଯତିରେକକୋ ସ୍ପର୍ଶକରନେଵାଲେ ଅଚେତନତ୍ଵରୂପସେ ଜୋ ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ଔର (୨ – ୩) ଅଚେତନକେ ଉତ୍ତର ତଥା ପୂର୍ଵ ଵ୍ଯତିରେକରୂପସେ ଜୋ ଉତ୍ପାଦ ଔର ଵ୍ଯଯ — ଯହ ତ୍ରଯାତ୍ମକ ଐସା ସ୍ଵରୂପ – ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଜିସ ପୁଦ୍ଗଲକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ ଵହ ଵାସ୍ତଵମେଂ (ମୁଝସେ) ଅନ୍ଯ ହୈ . (ଇସଲିଯେ) ମୁଝେ ମୋହ ନହୀଂ ହୈ; ସ୍ଵ -ପରକା ଵିଭାଗ ହୈ .

୧. ପୂର୍ଵ ଅର୍ଥାତ୍ ପହଲେକା; ଔର ଉତ୍ତର ଅର୍ଥାତ୍ ବାଦକା . (ଚେତନ ପୂର୍ଵ ଔର ଉତ୍ତରକୀ ଦୋନୋଂ ପର୍ଯାଯୋଂକୋ ସ୍ପର୍ଶ କରତା ହୈ; ଇସ ଅପେକ୍ଷାସେ ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ହୈ; ବାଦକୀ ଅର୍ଥାତ୍ ଵର୍ତମାନ ପର୍ଯାଯକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ଉତ୍ପାଦ ହୈ ଔର ପହଲେକୀ ପର୍ଯାଯକୀ
ଅପେକ୍ଷାସେ ଵ୍ଯଯ ହୈ .)