ଯତୋ ହି ସୂକ୍ଷ୍ମତ୍ଵପରିଣତୈର୍ବାଦରପରିଣତୈଶ୍ଚାନତିସୂକ୍ଷ୍ମତ୍ଵସ୍ଥୂଲତ୍ଵାତ୍ କର୍ମତ୍ଵପରିଣମନଶକ୍ତି- ଯୋଗିଭିରତିସୂକ୍ଷ୍ମସ୍ଥୂଲତଯା ତଦଯୋଗିଭିଶ୍ଚାଵଗାହଵିଶିଷ୍ଟତ୍ଵେନ ପରସ୍ପରମବାଧମାନୈଃ ସ୍ଵଯମେଵ ସର୍ଵତ ଏଵ ପୁଦ୍ଗଲକାଯୈର୍ଗାଢଂ ନିଚିତୋ ଲୋକଃ, ତତୋଽଵଧାର୍ଯତେ ନ ପୁଦ୍ଗଲପିଣ୍ଡାନାମାନେତା ପୁରୁଷୋଽସ୍ତି ..୧୬୮..
ଅଥାତ୍ମନଃ ପୁଦ୍ଗଲପିଣ୍ଡାନାଂ କର୍ମତ୍ଵକର୍ତୃତ୍ଵାଭାଵମଵଧାରଯତି —
ଯୋଗ୍ଯୈର୍ବାଦରୈଶ୍ଚ . ପୁନଶ୍ଚ କଥଂଭୂତୈଃ . ଅପ୍ପାଓଗ୍ଗେହିଂ ଅତିସୂକ୍ଷ୍ମସ୍ଥୂଲତ୍ଵେନ କର୍ମଵର୍ଗଣାଯୋଗ୍ଯତାରହିତୈଃ . ପୁନଶ୍ଚ କିଂଵିଶିଷ୍ଟୈଃ . ଜୋଗ୍ଗେହିଂ ଅତିସୂକ୍ଷ୍ମସ୍ଥୂଲତ୍ଵାଭାଵାତ୍କର୍ମଵର୍ଗଣାଯୋଗ୍ଯୈରିତି . ଅଯମତ୍ରାର୍ଥଃ — ନିଶ୍ଚଯେନ ଶୁଦ୍ଧ- ସ୍ଵରୂପୈରପି ଵ୍ଯଵହାରେଣ କର୍ମୋଦଯାଧୀନତଯା ପୃଥିଵ୍ଯାଦିପଞ୍ଚସୂକ୍ଷ୍ମସ୍ଥାଵରତ୍ଵଂ ପ୍ରାପ୍ତୈର୍ଜୀଵୈର୍ଯଥା ଲୋକୋ ନିରନ୍ତରଂ ଭୃତସ୍ତିଷ୍ଠତି ତଥା ପୁଦ୍ଗଲୈରପି . ତତୋ ଜ୍ଞାଯତେ ଯତ୍ରୈଵ ଶରୀରାଵଗାଢକ୍ଷେତ୍ରେ ଜୀଵସ୍ତିଷ୍ଠତି ବନ୍ଧଯୋଗ୍ଯପୁଦ୍ଗଲା ଅପି
ଟୀକା : — ସୂକ୍ଷ୍ମତଯା ପରିଣତ ତଥା ବାଦରରୂପ ପରିଣତ, ଅତି ସୂକ୍ଷ୍ମ ଅଥଵା ଅତି ସ୍ଥୂଲ ନ ହୋନେସେ କର୍ମରୂପ ପରିଣତ ହୋନେକୀ ଶକ୍ତିଵାଲେ ତଥା ଅତି ସୂକ୍ଷ୍ମ ଅଥଵା ଅତି ସ୍ଥୂଲ ହୋନେସେ କର୍ମରୂପ ପରିଣତ ହୋନେକୀ ଶକ୍ତିସେ ରହିତ — ଐସେ ପୁଦ୍ଗଲକାର୍ଯୋଂକେ ଦ୍ଵାରା, ଅଵଗାହକୀ ଵିଶିଷ୍ଟତାକେ କାରଣ ପରସ୍ପର ବାଧା କିଯେ ଵିନା, ସ୍ଵଯମେଵ ସର୍ଵତଃ (ସର୍ଵ ପ୍ରଦେଶୋଂସେ) ଲୋକ ଗାଢ଼ ଭରା ହୁଆ ହୈ . ଇସସେ ନିଶ୍ଚିତ ହୋତା ହୈ କି ପୁଦ୍ଗଲପିଣ୍ଡୋଂକା ଲାନେଵାଲା ଆତ୍ମା ନହୀଂ ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ : — ଇସ ଲୋକମେଂ ସର୍ଵତ୍ର ଜୀଵ ହୈଂ ଔର କର୍ମବଂଧକେ ଯୋଗ୍ଯ ପୁଦ୍ଗଲଵର୍ଗଣା ଭୀ ସର୍ଵତ୍ର ହୈ . ଜୀଵକେ ଜୈସେ ପରିଣାମ ହୋତେ ହୈଂ ଉସୀପ୍ରକାରକା ଜୀଵକୋ କର୍ମବଂଧ ହୋତା ହୈ . ଐସା ନହୀଂ ହୈ କି ଆତ୍ମା କିସୀ ବାହରକେ ସ୍ଥାନସେ କର୍ମଯୋଗ୍ଯ ପୁଦ୍ଗଲ ଲାକର ବଂଧ କରତା ହୈ ..୧୬୮..
ଅବ ଐସା ନିଶ୍ଚିତ କରତେ ହୈଂ କି ଆତ୍ମା ପୁଦ୍ଗଲପିଣ୍ଡୋଂକୋ କର୍ମରୂପ ନହୀଂ କରତା : —
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥ : — [କର୍ମତ୍ଵପ୍ରାଯୋଗ୍ଯାଃ ସ୍କଂଧାଃ ] କର୍ମତ୍ଵକେ ଯୋଗ୍ଯ ସ୍କଂଧ [ଜୀଵସ୍ଯପରିଣତିଂ ପ୍ରାପ୍ଯ ] ଜୀଵକୀ ପରିଣତିକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରକେ [କର୍ମଭାଵଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ] କର୍ମଭାଵକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତେ ହୈଂ; [ନ ହି ତେ ଜୀଵେନ ପରିଣମିତାଃ ] ଜୀଵ ଉନକୋ ନହୀଂ ପରିଣମାତା ..୧୬୯..
କର୍ମତ୍ଵନେ ପାମେ; ନହି ଜୀଵ ପରିଣମାଵେ ତେମନେ. ୧୬୯.