ଯତୋ ହି ତୁଲ୍ଯକ୍ଷେତ୍ରାଵଗାଢଜୀଵପରିଣାମମାତ୍ରଂ ବହିରଂଗସାଧନମାଶ୍ରିତ୍ଯ ଜୀଵଂ ପରିଣମଯିତା- ରମନ୍ତରେଣାପି କର୍ମତ୍ଵପରିଣମନଶକ୍ତିଯୋଗିନଃ ପୁଦ୍ଗଲସ୍କନ୍ଧାଃ ସ୍ଵଯମେଵ କର୍ମଭାଵେନ ପରିଣମନ୍ତି, ତତୋଽଵଧାର୍ଯତେ ନ ପୁଦ୍ଗଲପିଣ୍ଡାନାଂ କର୍ମତ୍ଵକର୍ତା ପୁରୁଷୋଽସ୍ତି ..୧୬୯..
ଅଥାତ୍ମନଃ କର୍ମତ୍ଵପରିଣତପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକଶରୀରକର୍ତୃତ୍ଵାଭାଵମଵଧାରଯତି —
ତତ୍ରୈଵ ତିଷ୍ଠନ୍ତି, ନ ଚ ବହିର୍ଭାଗାଜ୍ଜୀଵ ଆନଯତୀତି ..୧୬୮.. ଅଥ କର୍ମସ୍କନ୍ଧାନାଂ ଜୀଵ ଉପାଦାନକର୍ତା ନ ଭଵତୀତି ପ୍ରଜ୍ଞାପଯତି — କମ୍ମତ୍ତଣପାଓଗ୍ଗା ଖଂଧା କର୍ମତ୍ଵପ୍ରାଯୋଗ୍ଯାଃ ସ୍କନ୍ଧାଃ କର୍ତାରଃ ଜୀଵସ୍ସ ପରିଣଇଂ ପପ୍ପା ଜୀଵସ୍ଯ ପରିଣତିଂ ପ୍ରାପ୍ଯ ନିର୍ଦୋଷିପରମାତ୍ମଭାଵନୋତ୍ପନ୍ନସହଜାନନ୍ଦୈକଲକ୍ଷଣସୁଖାମୃତପରିଣତେଃ ପ୍ରତିପକ୍ଷଭୂତାଂ ଜୀଵସଂବନ୍ଧିନୀଂ ମିଥ୍ଯାତ୍ଵରାଗାଦିପରିଣତିଂ ପ୍ରାପ୍ଯ ଗଚ୍ଛଂତି କମ୍ମଭାଵଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ପରିଣମନ୍ତି . କମ୍ . କର୍ମଭାଵଂ ଜ୍ଞାନାଵରଣାଦିଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମପର୍ଯାଯମ୍ . ଣ ହି ତେ ଜୀଵେଣ ପରିଣମିଦା ନ ହି ନୈଵ ତେ କର୍ମ- ସ୍କନ୍ଧା ଜୀଵେନୋପାଦାନକର୍ତୃଭୂତେନ ପରିଣମିତାଃ ପରିଣତିଂ ନୀତା ଇତ୍ଯର୍ଥଃ . ଅନେନ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନେନୈତଦୁକ୍ତଂ ଭଵତି କର୍ମସ୍କନ୍ଧାନାଂ ନିଶ୍ଚଯେନ ଜୀଵଃ କର୍ତା ନ ଭଵତୀତି ..୧୬୯.. ଅଥ ଶରୀରାକାରପରିଣତପୁଦ୍ଗଲପିଣ୍ଡାନାଂ ଜୀଵଃ କର୍ତା ନ ଭଵତୀତ୍ଯୁପଦିଶତି ---ତେ ତେ କମ୍ମତ୍ତଗଦା ତେ ତେ ପୂର୍ଵସୂତ୍ରୋଦିତାଃ କର୍ମତ୍ଵଂ ଗତା ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମପର୍ଯାଯ-
ଟୀକା : — କର୍ମରୂପ ପରିଣମିତ ହୋନେକୀ ଶକ୍ତିଵାଲେ ପୁଦ୍ଗଲସ୍କଂଧ ତୁଲ୍ଯ (ସମାନ) କ୍ଷେତ୍ରାଵଗାହ ଜୀଵକେ ପରିଣାମମାତ୍ରକା — ଜୋ କି ବହିରଂଗ ସାଧନ (ବାହ୍ଯକାରଣ) ହୈ ଉସକା — ଆଶ୍ରଯ କରକେ, ଜୀଵ ଉନକୋ ପରିଣମାନେ ଵାଲା ନ ହୋନେ ପର ଭୀ, ସ୍ଵଯମେଵ କର୍ମଭାଵସେ ପରିଣମିତ ହୋତେ ହୈଂ . ଇସସେ ନିଶ୍ଚିତ ହୋତା ହୈ କି ପୁଦ୍ଗଲପିଣ୍ଡୋଂକୋ କର୍ମରୂପ କରନେଵାଲା ଆତ୍ମା ନହୀଂ ହୈ .
ଭାଵାର୍ଥ : — ସମାନ କ୍ଷେତ୍ରମେଂ ରହନେଵାଲେ ଜୀଵକେ ଵିକାରୀ ପରିଣାମକୋ ନିମିତ୍ତମାତ୍ର କରକେ କାର୍ମଣଵର୍ଗଣାଯେଂ ସ୍ଵଯମେଵ ଅପନୀ ଅନ୍ତରଂଗଶକ୍ତିସେ ଜ୍ଞାନାଵରଣାଦି କର୍ମରୂପ ପରିଣମିତ ହୋ ଜାତୀ ହୈଂ; ଜୀଵ ଉନ୍ହେଂ କର୍ମରୂପ ପରିଣମିତ ନହୀଂ କରତା ..୧୬୯..
ଅବ ଆତ୍ମାକେ କର୍ମରୂପ ପରିଣତ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକ ଶରୀରକେ କର୍ତୃତ୍ଵକା ଅଭାଵ ନିଶ୍ଚିତ କରତେ ହୈଂ (ଅର୍ଥାତ୍ ଐସା ନିଶ୍ଚିତ କରତେ ହୈଂ କି କର୍ମରୂପ ପରିଣତ ଜୋ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯ ଉସ – ସ୍ଵରୂପ ଶରୀରକା କର୍ତା ଆତ୍ମା ନହୀଂ ହୈ ) : —
ଶରୀରୋ ବନେ ଛେ ଜୀଵନେ, ସଂକ୍ରାଂତି ପାମୀ ଦେହନୀ. ୧୭୦.
୩୨୨ପ୍ରଵଚନସାର[ ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁଂଦକୁଂଦ-