ਅਤ੍ਥਂ ਅਕ੍ਖਣਿਵਦਿਦਂ ਈਹਾਪੁਵ੍ਵੇਹਿਂ ਜੇ ਵਿਜਾਣਂਤਿ .
ਯੇ ਖਲੁ ਵਿਸ਼ਯਵਿਸ਼ਯਿਸਨ੍ਨਿਪਾਤਲਕ੍ਸ਼ਣਮਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਰ੍ਥਸਨ੍ਨਿਕਰ੍ਸ਼ਮਧਿਗਮ੍ਯ ਕ੍ਰਮੋਪਜਾਯਮਾਨੇ- ਨੇਹਾਦਿਕਪ੍ਰਕ੍ਰਮੇਣ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਕਿਲਾਤਿਵਾਹਿਤਸ੍ਵਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਕਾਲਮਨੁਪਸ੍ਥਿਤਸ੍ਵਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਕਾਲਂ ਵਾ ਨ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਵਿਚਾਰਯਤਿ ---ਅਤ੍ਥਂ ਘਟਪਟਾਦਿਜ੍ਞੇਯਪਦਾਰ੍ਥਂ . ਕਥਂਭੂਤਂ . ਅਕ੍ਖਣਿਵਦਿਦਂ ਅਕ੍ਸ਼ਨਿਪਤਿਤਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪ੍ਰਾਪ੍ਤਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂਬਦ੍ਧਂ . ਇਤ੍ਥਂਭੂਤਮਰ੍ਥਂ ਈਹਾਪੁਵ੍ਵੇਹਿਂ ਜੇ ਵਿਜਾਣਂਤਿ ਅਵਗ੍ਰਹੇਹਾਵਾਯਾਦਿਕ੍ਰਮੇਣ ਯੇ ਪੁਰੁਸ਼ਾ ਵਿਜਾਨਨ੍ਤਿ ਹਿ ਸ੍ਫੁ ਟਂ . ਤੇਸਿਂ ਪਰੋਕ੍ਖਭੂਦਂ ਤੇਸ਼ਾਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿ ਜ੍ਞਾਨਂ ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਭੂਤਂ ਸਤ੍ ਣਾਦੁਮਸਕ੍ਕਂ ਤਿ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਂ ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮਾਦਿਪਦਾਰ੍ਥਾਨ੍ ਜ੍ਞਾਤੁਮਸ਼ਕ੍ਯਮਿਤਿ ਪ੍ਰਜ੍ਞਪ੍ਤਂ ਕਥਿਤਮ੍ . ਕੈਃ . ਜ੍ਞਾਨਿਭਿਰਿਤਿ . ਤਦ੍ਯਥਾ --ਚਕ੍ਸ਼ੁਰਾਦੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਘਟਪਟਾਦਿਪਦਾਰ੍ਥਪਾਰ੍ਸ਼੍ਵੇ ਗਤ੍ਵਾ ਪਸ਼੍ਚਾਦਰ੍ਥਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਸਨ੍ਨਿਕਰ੍ਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਨੈਯਾਯਿਕਮਤੇ . ਅਥਵਾ ਸਂਕ੍ਸ਼ੇਪੇਣੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਰ੍ਥਯੋਃ ਸਂਬਨ੍ਧਃ ਸਨ੍ਨਿਕਰ੍ਸ਼ਃ ਸ ਏਵ ਪ੍ਰਮਾਣਮ੍ . ਸ ਚ ਸਨ੍ਨਿਕਰ੍ਸ਼ ਆਕਾਸ਼ਾਦ੍ਯਮੂਰ੍ਤਪਦਾਰ੍ਥੇਸ਼ੁ ਦੇਸ਼ਾਨ੍ਤਰਿਤਮੇਰ੍ਵਾਦਿ-
ਅਬ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਕੇ ਲਿਯੇ ਨਸ਼੍ਟ ਔਰ ਅਨੁਤ੍ਪਨ੍ਨਕਾ ਜਾਨਨਾ ਅਸ਼ਕ੍ਯ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨ ਹੀ ਨਸ਼੍ਟ ਔਰ ਅਨੁਤ੍ਪਨ੍ਨ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ -ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ ਨਹੀਂ ਜਾਨ ਸਕਤਾ) ਐਸਾ ਨ੍ਯਾਯਸੇ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਕਰਤੇ ਹੈਂ .
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਯੇ ] ਜੋ [ਅਕ੍ਸ਼ਨਿਪਤਿਤਂ ] ਅਕ੍ਸ਼ਪਤਿਤ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਗੋਚਰ [ਅਰ੍ਥਂ ] ਪਦਾਰ੍ਥਕੋ [ਈਹਾਪੂਰ੍ਵੈਃ ] ਈਹਾਦਿਕ ਦ੍ਵਾਰਾ [ਵਿਜਾਨਨ੍ਤਿ ] ਜਾਨਤੇ ਹੈਂ, [ਤੇਸ਼ਾਂ ] ਉਨਕੇ ਲਿਯੇ [ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਭੂਤਂ ] ਕਹਾ ਹੈ ..੪੦..
ਟੀਕਾ : — ਵਿਸ਼ਯ ਔਰ ਵਿਸ਼ਯੀਕਾ ੨ਸਨ੍ਨਿਪਾਤ ਜਿਸਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ (-ਸ੍ਵਰੂਪ) ਹੈ, ਐਸੇ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਔਰ ਪਦਾਰ੍ਥਕੇ ੩ਸਨ੍ਨਿਕਰ੍ਸ਼ਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਕੇ, ਜੋ ਅਨੁਕ੍ਰਮਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਈਹਾਦਿਕਕੇ ਕ੍ਰਮਸੇ ਜਾਨਤੇ ਹੈਂ ਵੇ ਉਸੇ ਨਹੀਂ ਜਾਨ ਸਕਤੇ ਜਿਸਕਾ ਸ੍ਵ -ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਕਾਲ ਬੀਤ ਗਯਾ ਹੈ ਤਥਾ ਜਿਸਕਾ ਸ੍ਵ- ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਕਾਲ ਉਪਸ੍ਥਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁਆ ਹੈ ਕ੍ਯੋਂਕਿ (-ਅਤੀਤ -ਅਨਾਗਤ ਪਦਾਰ੍ਥ ਔਰ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਕੇ) ਯਥੋਕ੍ਤ
ਈਹਾਦਿਪੂਰ੍ਵਕ ਜਾਣਤਾ ਜੇ ਅਕ੍ਸ਼ਪਤਿਤ ਪਦਾਰ੍ਥਨੇ, ਤੇਨੇ ਪਰੋਕ੍ਸ਼ ਪਦਾਰ੍ਥ ਜਾਣਵੁਂ ਸ਼ਕ੍ਯ ਨਾ — ਜਿਨਜੀ ਕਹੇ .੪੦.
੬੮ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ[ ਭਗਵਾਨਸ਼੍ਰੀਕੁਂਦਕੁਂਦ-
੧ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਭੂਤ ਪਦਾਰ੍ਥਕੋ [ਜ੍ਞਾਤੁਂ ] ਜਾਨਨਾ [ਅਸ਼ਕ੍ਯਂ ] ਅਸ਼ਕ੍ਯ ਹੈ [ਇਤਿ ਪ੍ਰਜ੍ਞਪ੍ਤਂ ] ਐਸਾ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਦੇਵਨੇ
੧. ਪਰੋਕ੍ਸ਼ = ਅਕ੍ਸ਼ਸੇ ਪਰ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਕ੍ਸ਼ਸੇ ਦੂਰ ਹੋਵੇ ਐਸਾ; ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਅਗੋਚਰ .
੨. ਸਨ੍ਨਿਪਾਤ = ਮਿਲਾਪ; ਸਂਬਂਧ ਹੋਨਾ ਵਹ .੩. ਸਨ੍ਨਿਕਰ੍ਸ਼ = ਸਂਬਂਧ, ਸਮੀਪਤਾ .