ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਂ ਨਾਮ ਉਪਦੇਸ਼ਾਨ੍ਤਃਕਰਣੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦੀਨਿ ਵਿਰੂਪਕਾਰਣਤ੍ਵੇਨੋਪਲਬ੍ਧਿਸਂਸ੍ਕਾਰਾਦੀਨ੍ ਪਦਾਰ੍ਥੇਸ਼ੁ ਕਾਲਾਨ੍ਤਰਿਤਰਾਮਰਾਵਣਾਦਿਸ਼ੁ ਸ੍ਵਭਾਵਾਨ੍ਤਰਿਤਭੂਤਾਦਿਸ਼ੁ ਤਥੈਵਾਤਿਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮੇਸ਼ੁ ਪਰਚੇਤੋਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ- ਪੁਦ੍ਗਲਪਰਮਾਣ੍ਵਾਦਿਸ਼ੁ ਚ ਨ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਤੇ . ਕਸ੍ਮਾਦਿਤਿ ਚੇਤ੍ . ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਣਾਂ ਸ੍ਥੂਲਵਿਸ਼ਯਤ੍ਵਾਤ੍, ਤਥੈਵ ਮੂਰ੍ਤਵਿਸ਼ਯਤ੍ਵਾਚ੍ਚ . ਤਤਃ ਕਾਰਣਾਦਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨੇਨ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞੋ ਨ ਭਵਤਿ . ਤਤ ਏਵ ਚਾਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨੋਤ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਰਣਂ ਰਾਗਾਦਿਵਿਕਲ੍ਪਰਹਿਤਂ ਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨਜ੍ਞਾਨਂ ਵਿਹਾਯ ਪਞ੍ਚੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖਸਾਧਨਭੂਤੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨੇ ਨਾਨਾਮਨੋਰਥਵਿਕਲ੍ਪ- ਜਾਲਰੂਪੇ ਮਾਨਸਜ੍ਞਾਨੇ ਚ ਯੇ ਰਤਿਂ ਕੁਰ੍ਵਨ੍ਤਿ ਤੇ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਪਦਂ ਨ ਲਭਨ੍ਤੇ ਇਤਿ ਸੂਤ੍ਰਾਭਿਪ੍ਰਾਯਃ ..੪੦.. ਲਕ੍ਸ਼ਣ (-ਯਥੋਕ੍ਤਸ੍ਵਰੂਪ, ਊ ਪਰ ਕਹਾ ਗਯਾ ਜੈਸਾ) ੧ਗ੍ਰਾਹ੍ਯਗ੍ਰਾਹਕਸਮ੍ਬਨ੍ਧਕਾ ਅਸਂਭਵ ਹੈ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਸਾਥ ਪਦਾਰ੍ਥਕਾ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਵਿਸ਼ਯੀਕੇ ਸਾਥ ਵਿਸ਼ਯਕਾ) ਸਨ੍ਨਿਕਰ੍ਸ਼ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਹੋ ਤਭੀ (ਅਵਗ੍ਰਹ -ਈਹਾ -ਅਵਾਯ -ਧਾਰਣਾਰੂਪ ਕ੍ਰਮਸੇ) ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਜ੍ਞਾਨ ਪਦਾਰ੍ਥਕੋ ਜਾਨ ਸਕਤਾ ਹੈ . ਨਸ਼੍ਟ ਔਰ ਅਨੁਤ੍ਪਨ੍ਨ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੇ ਸਾਥ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕਾ ਸਨ੍ਨਿਕਰ੍ਸ਼ -ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਨ ਹੋਨੇਸੇ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਜ੍ਞਾਨ ਉਨ੍ਹੇਂ ਨਹੀਂ ਜਾਨ ਸਕਤਾ . ਇਸਲਿਯੇ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨ ਹੀਨ ਹੈ, ਹੇਯ ਹੈ ..੪੦..
ਅਬ, ਐਸਾ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਜ੍ਞਾਨਕੇ ਲਿਯੇ ਜੋ ਜੋ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਵਹ (ਸਬ) ਸਂਭਵ ਹੈ : —
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਅਪ੍ਰਦੇਸ਼ਂ ] ਜੋ ਜ੍ਞਾਨ ਅਪ੍ਰਦੇਸ਼ਕੋ, [ਸਪ੍ਰਦੇਸ਼ਂ ] ਸਪ੍ਰਦੇਸ਼ਕੋ, [ਮੂਰ੍ਤਂ ] ਮੂਰ੍ਤਕੋ, [ਅਮੂਰ੍ਤਃ ਚ ] ਔਰ ਅਮੂਰ੍ਤਕੋ ਤਥਾ [ਅਜਾਤਂ ] ਅਨੁਤ੍ਪਨ੍ਨ [ਚ ] ਔਰ [ਪ੍ਰਲਯਂਗਤਂ ] ਨਸ਼੍ਟ [ਪਰ੍ਯਾਯਂ ] ਪਰ੍ਯਾਯਕੋ [ਜਾਨਾਤਿ ] ਜਾਨਤਾ ਹੈ, [ਤਤ੍ ਜ੍ਞਾਨਂ ] ਵਹ ਜ੍ਞਾਨ [ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ] ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ [ਭਣਿਤਮ੍ ] ਕਹਾ ਗਯਾ ਹੈ ..੪੧..
ਟੀਕਾ : — ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨ ਉਪਦੇਸ਼, ਅਨ੍ਤਃਕਰਣ ਔਰ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਇਤ੍ਯਾਦਿਕੋ
ਜੇ ਜਾਣਤੁਂ ਅਪ੍ਰਦੇਸ਼ਨੇ, ਸਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਮੂਰ੍ਤ, ਅਮੂਰ੍ਤਨੇ, ਪਰ੍ਯਾਯ ਨਸ਼੍ਟ -ਅਜਾਤਨੇ, ਭਾਖ੍ਯੁਂ ਅਤੀਂਦ੍ਰਿਯ ਜ੍ਞਾਨ ਤੇ . ੪੧.
੧. ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਗੋਚਰ ਪਦਾਰ੍ਥ ਗ੍ਰਾਹ੍ਯ ਹੈ ਔਰ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਁ ਗ੍ਰਾਹਕ ਹੈਂ .