ਆਤ੍ਮਾ ਹਿ ਤਾਵਤ੍ਸ੍ਵਯਂ ਜ੍ਞਾਨਮਯਤ੍ਵੇ ਸਤਿ ਜ੍ਞਾਤ੍ਰੁਤ੍ਵਾਤ੍ ਜ੍ਞਾਨਮੇਵ . ਜ੍ਞਾਨਂ ਤੁ ਪ੍ਰਤ੍ਯਾਤ੍ਮਵਰ੍ਤਿ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਮਯਂ ਮਹਾਸਾਮਾਨ੍ਯਮ੍ . ਤਤ੍ਤੁ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਮਯਾਨਨ੍ਤਵਿਸ਼ੇਸ਼ਵ੍ਯਾਪਿ . ਤੇ ਚ ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯ- ਸਕਲਾਖਣ੍ਡੈਕਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਰੂਪਮਾਤ੍ਮਾਨਮਪਿ ਨ ਜਾਨਾਤਿ . ਤਤ ਏਤਤ੍ਸ੍ਥਿਤਂ ਯਃ ਸਰ੍ਵਂ ਨ ਜਾਨਾਤਿ ਸ ਆਤ੍ਮਾਨਮਪਿ ਨ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ..੪੮.. ਅਥੈਕਮਜਾਨਨ੍ ਸਰ੍ਵਂ ਨ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਨਿਸ਼੍ਚਿਨੋਤਿ --ਦਵ੍ਵਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਅਣਂਤਪਜ੍ਜਯਂ ਅਨਨ੍ਤਪਰ੍ਯਾਯਂ ਏਗਂ ਏਕਂ ਅਣਂਤਾਣਿ ਦਵ੍ਵਜਾਦੀਣਿ ਅਨਨ੍ਤਾਨਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਜਾਤੀਨਿ ਜੋ ਣ ਵਿਜਾਣਦਿ ਯੋ ਨ ਵਿਜਾਨਾਤਿ
ਅਬ, ਐਸਾ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ਏਕਕੋ ਨ ਜਾਨਨੇਵਾਲਾ ਸਬਕੋ ਨਹੀਂ ਜਾਨਤਾ : —
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਯਦਿ ] ਯਦਿ [ਅਨਨ੍ਤਪਰ੍ਯਾਯਂ ] ਅਨਨ੍ਤ ਪਰ੍ਯਾਯਵਾਲੇ [ਏਕਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ] ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ (-ਆਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ) [ਅਨਨ੍ਤਾਨਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਜਾਤਾਨਿ ] ਤਥਾ ਅਨਨ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸਮੂਹਕੋ [ਯੁਗਪਦ੍ ] ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ [ਨ ਵਿਜਾਨਾਤਿ ] ਨਹੀਂ ਜਾਨਤਾ [ਸਃ ] ਤੋ ਵਹ ਪੁਰੁਸ਼ [ਸਰ੍ਵਾਣਿ ] ਸਬ ਕੋ (-ਅਨਨ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸਮੂਹਕੋ) [ਕਥਂ ਜਾਨਾਤਿ ] ਕੈਸੇ ਜਾਨ ਸਕੇਗਾ ? (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜੋ ਆਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਨਹੀਂ ਜਾਨਤਾ ਹੋ ਵਹ ਸਮਸ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸਮੂਹਕੋ ਨਹੀਂ ਜਾਨ ਸਕਤਾ) ..੪੯..
ਪ੍ਰਕਾਰਾਨ੍ਤਰਸੇ ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਯਦਿ ] ਯਦਿ [ਅਨਨ੍ਤਪਰ੍ਯਾਯਂ ] ਅਨਨ੍ਤ ਪਰ੍ਯਾਯਵਾਲੇ [ਏਕਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ] ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ (-ਆਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ) [ਨ ਵਿਜਾਨਾਤਿ ] ਨਹੀਂ ਜਾਨਤਾ [ਸਃ ] ਤੋ ਵਹ ਪੁਰੁਸ਼ [ਯੁਗਪਦ੍ ] ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ [ਸਰ੍ਵਾਣਿ ਅਨਨ੍ਤਾਨਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਜਾਤਾਨਿ ] ਸਰ੍ਵ ਅਨਨ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯ -ਸਮੂਹਕੋ [ਕਥਂ ਜਾਨਾਤਿ ] ਕੈਸੇ ਜਾਨ ਸਕੇਗਾ ?
ਟੀਕਾ : — ਪ੍ਰਥਮ ਤੋ ਆਤ੍ਮਾ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਸ੍ਵਯਂ ਜ੍ਞਾਨਮਯ ਹੋਨੇਸੇ ਜ੍ਞਾਤ੍ਰੁਤ੍ਵਕੇ ਕਾਰਣ ਜ੍ਞਾਨ ਹੀ ਹੈ; ਔਰ ਜ੍ਞਾਨ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ ਵਰ੍ਤਤਾ (-ਰਹਤਾ) ਹੁਆ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਮਯ ਮਹਾਸਾਮਾਨ੍ਯ ਹੈ . ਵਹ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਮਯ ਮਹਾਸਾਮਾਨ੍ਯ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਮਯ ਅਨਨ੍ਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਂਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਨੇਵਾਲਾ ਹੈ; ਔਰ ਉਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਂਕੇ (-ਭੇਦੋਂਕੇ) ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯ ਹੈਂ . ਅਬ ਜੋ ਪੁਰੁਸ਼ ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯ ਜਿਨਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੈਂ ਐਸੇ
ਜੋ ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਨਂਤਪਰ੍ਯਯ ਤੇਮ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਨਂਤਨੇ ਯੁਗਪਦ ਨ ਜਾਣੇ ਜੀਵ, ਤੋ ਤੇ ਕੇਮ ਜਾਣੇ ਸਰ੍ਵਨੇ ? ੪੯.