ਨਿਬਨ੍ਧਨਾਃ . ਅਥ ਯਃ ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਨਿਬਨ੍ਧਨਾਨਂਤਵਿਸ਼ੇਸ਼ਵ੍ਯਾਪਿਪ੍ਰਤਿਭਾਸਮਯਮਹਾਸਾਮਾਨ੍ਯਰੂਪ- ਮਾਤ੍ਮਾਨਂ ਸ੍ਵਾਨੁਭਵਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਂ ਨ ਕਰੋਤਿ ਸ ਕ ਥਂ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਮਯਮਹਾਸਾਮਾਨ੍ਯਵ੍ਯਾਪ੍ਯਪ੍ਰਤਿਭਾਸਮਯਾਨਨ੍ਤ- ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਨਿਬਨ੍ਧਨਭੂਤਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਾਨ੍ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ੀਕੁਰ੍ਯਾਤ੍ . ਏਵਮੇਤਦਾਯਾਤਿ ਯ ਆਤ੍ਮਾਨਂ ਨ ਜਾਨਾਤਿ ਸ ਸਰ੍ਵਂ ਨ ਜਾਨਾਤਿ . ਅਥ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਾਨਾਦਾਤ੍ਮਜ੍ਞਾਨਮਾਤ੍ਮਜ੍ਞਾਨਾਤ੍ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਾਨਮਿਤ੍ਯਵਤਿਸ਼੍ਠਤੇ . ਏਵਂ ਚ ਸਤਿ ਜ੍ਞਾਨਮਯਤ੍ਵੇਨ ਸ੍ਵਸਂਚੇਤਕਤ੍ਵਾਦਾਤ੍ਮਨੋ ਜ੍ਞਾਤ੍ਰੁਜ੍ਞੇਯਯੋਰ੍ਵਸ੍ਤੁਤ੍ਵੇਨਾਨ੍ਯਤ੍ਵੇ ਸਤ੍ਯਪਿ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਪ੍ਰਤਿਭਾਸ੍ਯ- ਮਾਨਯੋਃ ਸ੍ਵਸ੍ਯਾਮਵਸ੍ਥਾਯਾਮਨ੍ਯੋਨ੍ਯਸਂਵਲਨੇਨਾਤ੍ਯਨ੍ਤਮਸ਼ਕ੍ਯਵਿਵੇਚਨਤ੍ਵਾਤ੍ਸਰ੍ਵਮਾਤ੍ਮਨਿ ਨਿਖਾਤਮਿਵ ਪ੍ਰਤਿਭਾਤਿ . ਯਦ੍ਯੇਵਂ ਨ ਸ੍ਯਾਤ੍ ਤਦਾ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ ਪਰਿਪੂਰ੍ਣਾਤ੍ਮਸਂਚੇਤਨਾਭਾਵਾਤ੍ ਪਰਿਪੂਰ੍ਣਸ੍ਯੈਕਸ੍ਯਾਤ੍ਮਨੋਪਿ ਜ੍ਞਾਨਂ ਨ ਸਿਦ੍ਧਯੇਤ੍ ..੪੯.. ਅਨਨ੍ਤਦ੍ਰਵ੍ਯਸਮੂਹਾਨ੍ ਕਿਧ ਸੋ ਸਵ੍ਵਾਣਿ ਜਾਣਾਦਿ ਕਥਂ ਸ ਸਰ੍ਵਾਨ੍ ਜਾਨਾਤਿ ਜੁਗਵਂ ਯੁਗਪਦੇਕਸਮਯੇ, ਨ ਕਥਮਪੀਤਿ . ਤਥਾ ਹਿ --ਆਤ੍ਮਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਤਾਵਜ੍ਜ੍ਞਾਨਂ ਤਚ੍ਚਾਖਣ੍ਡਪ੍ਰਤਿਭਾਸਮਯਂ ਸਰ੍ਵਜੀਵਸਾਧਾਰਣਂ ਮਹਾਸਾਮਾਨ੍ਯਮ੍ . ਤਚ੍ਚ ਮਹਾਸਾਮਾਨ੍ਯਂ ਜ੍ਞਾਨਮਯਾਨਨ੍ਤਵਿਸ਼ੇਸ਼ਵ੍ਯਾਪਿ . ਤੇ ਚ ਜ੍ਞਾਨਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾ ਅਨਨ੍ਤਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਂ ਵਿਸ਼ਯਭੂਤਾਨਾਂ ਅਨਨ੍ਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਂਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਮਯ ਮਹਾਸਾਮਾਨ੍ਯਰੂਪ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਸ੍ਵਾਨੁਭਵ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ, ਵਹ (ਪੁਰੁਸ਼) ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਮਯ ਮਹਾਸਾਮਾਨ੍ਯਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ੧ਵ੍ਯਾਪ੍ਯ (-ਵ੍ਯਾਪ੍ਯ ਹੋਨੇ ਯੋਗ੍ਯ) ਜੋ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਮਯ ਅਨਨ੍ਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੈ ਉਨਕੀ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ ਕੈਸੇ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਕਰ ਸਕੇਗਾ ? (ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇਗਾ) ਇਸਸੇ ਐਸਾ ਫਲਿਤ ਹੁਆ ਕਿ ਜੋ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਨਹੀਂ ਜਾਨਤਾ ਵਹ ਸਬਕੋ ਨਹੀਂ ਜਾਨਤਾ .
ਅਬ, ਇਸਸੇ ਐਸਾ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰ੍ਵਕੇ ਜ੍ਞਾਨਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਜ੍ਞਾਨਸੇ ਸਰ੍ਵਕਾ ਜ੍ਞਾਨ (ਹੋਤਾ ਹੈ); ਔਰ ਐਸਾ ਹੋਨੇਸੇ, ਆਤ੍ਮਾ ਜ੍ਞਾਨਮਯਤਾਕੇ ਕਾਰਣ ਸ੍ਵਸਂਚੇਤਕ ਹੋਨੇਸੇ, ਜ੍ਞਾਤਾ ਔਰ ਜ੍ਞੇਯਕਾ ਵਸ੍ਤੁਰੂਪਸੇ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸ ਔਰ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸ੍ਯਮਾਨਕਰ ਅਪਨੀ ਅਵਸ੍ਥਾਮੇਂ ਅਨ੍ਯੋਨ੍ਯ ਮਿਲਨ ਹੋਨੇਕੇ ਕਾਰਣ (ਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਜ੍ਞੇਯ, ਆਤ੍ਮਾਕੀ – ਜ੍ਞਾਨਕੀ ਅਵਸ੍ਥਾਮੇਂ ਪਰਸ੍ਪਰ ਮਿਸ਼੍ਰਿਤ – ਏਕਮੇਕਰੂਪ ਹੋਨੇਸੇ) ਉਨ੍ਹੇਂ ਭਿਨ੍ਨ ਕਰਨਾ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਅਸ਼ਕ੍ਯ ਹੋਨੇਸੇ ਮਾਨੋ ਸਬ ਕੁਛ ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ ੨ਨਿਖਾਤ (ਪ੍ਰਵਿਸ਼੍ਟ) ਹੋ ਗਯਾ ਹੋ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ — ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤਾ ਹੈ . (ਆਤ੍ਮਾ ਜ੍ਞਾਨਮਯ ਹੋਨੇਸੇ ਵਹ ਅਪਨੇਕੋ ਅਨੁਭਵ ਕਰਤਾ ਹੈ — ਜਾਨਤਾ ਹੈ, ਔਰ ਅਪਨੇਕੋ ਜਾਨਨੇਪਰ ਸਮਸ੍ਤ ਜ੍ਞੇਯ ਐਸੇ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ – ਮਾਨੋਂ ਵੇ ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਸ੍ਥਿਤ ਹੀ ਹੋਂ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਜ੍ਞਾਨਕੀ ਅਵਸ੍ਥਾਮੇਂਸੇ ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰੋਂਕੋ ਭਿਨ੍ਨ ਕਰਨਾ ਅਸ਼ਕ੍ਯ ਹੈ .) ਯਦਿ ਐਸਾ ਨ ਹੋ ਤੋ (ਯਦਿ ਆਤ੍ਮਾ ਸਬਕੋ ਨ ਜਾਨਤਾ ਹੋ ਤੋ) ਜ੍ਞਾਨਕੇ ਪਰਿਪੂਰ੍ਣ ਆਤ੍ਮਸਂਚੇਤਨਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ ਪਰਿਪੂਰ੍ਣ ਏਕ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਭੀ ਜ੍ਞਾਨ ਸਿਦ੍ਧ ਨ ਹੋ .
੮੪ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ[ ਭਗਵਾਨਸ਼੍ਰੀਕੁਂਦਕੁਂਦ-
੧. ਜ੍ਞਾਨ ਸਾਮਾਨ੍ਯ ਵ੍ਯਾਪਕ ਹੈ, ਔਰ ਜ੍ਞਾਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ -ਭੇਦ ਵ੍ਯਾਪ੍ਯ ਹੈਂ . ਉਨ ਜ੍ਞਾਨਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਂਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਜ੍ਞੇਯਭੂਤ ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਹੈਂ .
੨. ਨਿਖਾਤ = ਖੋਦਕ ਰ ਭੀਤਰ ਗਹਰਾ ਉਤਰ ਗਯਾ ਹੁਵਾ; ਭੀਤਰ ਪ੍ਰਵਿਸ਼੍ਟ ਹੁਆ .