ਅਥ ਕ੍ਰਮਕ੍ਰੁਤਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤ੍ਯਾ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ ਸਰ੍ਵਗਤਤ੍ਵਂ ਨ ਸਿਦ੍ਧਯਤੀਤਿ ਨਿਸ਼੍ਚਿਨੋਤਿ — ਉਪਜ੍ਜਦਿ ਜਦਿ ਣਾਣਂ ਕਮਸੋ ਅਟ੍ਠੇ ਪਡੁਚ੍ਚ ਣਾਣਿਸ੍ਸ .
ਜ੍ਞੇਯਭੂਤਾਨਾਂ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਕਾ ਗ੍ਰਾਹਕਾਃ . ਅਖਣ੍ਡੈਕਪ੍ਰਤਿਭਾਸਮਯਂ ਯਨ੍ਮਹਾਸਾਮਾਨ੍ਯਂ ਤਤ੍ਸ੍ਵਭਾਵਮਾਤ੍ਮਾਨਂ ਯੋਸੌ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਂ ਨ ਜਾਨਾਤਿ ਸ ਪੁਰੁਸ਼ਃ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਮਯੇਨ ਮਹਾਸਾਮਾਨ੍ਯੇਨ ਯੇ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤਾ ਅਨਨ੍ਤਜ੍ਞਾਨਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਸ੍ਤੇਸ਼ਾਂ ਵਿਸ਼ਯਭੂਤਾਃ ਯੇਨਨ੍ਤਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਾਸ੍ਤਾਨ੍ ਕਥਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਨ ਕਥਮਪਿ . ਅਥ ਏਤਦਾਯਾਤਮ੍ — ਯਃ ਆਤ੍ਮਾਨਂ ਨ ਜਾਨਾਤਿ ਸ ਸਰ੍ਵਂ ਨ ਜਾਨਾਤੀਤਿ . ਤਥਾ ਚੋਕ੍ਤਮ੍ --‘‘ਏਕੋ ਭਾਵਃ ਸਰ੍ਵਭਾਵਸ੍ਵਭਾਵਃ ਸਰ੍ਵੇ ਭਾਵਾ ਏਕਭਾਵਸ੍ਵਭਾਵਾਃ . ਏਕੋ ਭਾਵਸ੍ਤਤ੍ਤ੍ਵਤੋ ਯੇਨ ਬੁਦ੍ਧਃ ਸਰ੍ਵੇ ਭਾਵਾਸ੍ਤਤ੍ਤ੍ਵਤਸ੍ਤੇਨ ਬੁਦ੍ਧਾਃ ..’’ ਅਤ੍ਰਾਹ ਸ਼ਿਸ਼੍ਯ : – ਆਤ੍ਮਪਰਿਜ੍ਞਾਨੇ ਸਤਿ ਸਰ੍ਵਪਰਿਜ੍ਞਾਨਂ ਭਵਤੀਤ੍ਯਤ੍ਰ ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਤਂ, ਤਤ੍ਰ ਤੁ ਪੂਰ੍ਵਸੂਤ੍ਰੇ ਭਣਿਤਂ ਸਰ੍ਵਪਰਿਜ੍ਞਾਨੇ ਸਤ੍ਯਾਤ੍ਮਪਰਿਜ੍ਞਾਨਂ ਭਵਤੀਤਿ . ਯਦ੍ਯੇਵਂ ਤਰ੍ਹਿ ਛਦ੍ਮਸ੍ਥਾਨਾਂ ਸਰ੍ਵਪਰਿਜ੍ਞਾਨਂ ਨਾਸ੍ਤ੍ਯਾਤ੍ਮਪਰਿਜ੍ਞਾਨਂ ਕਥਂ ਭਵਿਸ਼੍ਯਤਿ, ਆਤ੍ਮਪਰਿਜ੍ਞਾਨਾਭਾਵੇ ਚਾਤ੍ਮਭਾਵਨਾ ਕਥਂ, ਤਦਭਾਵੇ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੋਤ੍ਪਤ੍ਤਿਰ੍ਨਾਸ੍ਤੀਤਿ . ਪਰਿਹਾਰਮਾਹ — ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਪ੍ਰਮਾਣਭੂਤਸ਼੍ਰੁਤਜ੍ਞਾਨੇਨ ਸਰ੍ਵਪਦਾਰ੍ਥਾ ਜ੍ਞਾਯਨ੍ਤੇ . ਕਥਮਿਤਿ ਚੇਤ੍ --ਲੋਕਾਲੋਕਾਦਿਪਰਿਜ੍ਞਾਨਂ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤਿਜ੍ਞਾਨਰੂਪੇਣ ਛਦ੍ਮਸ੍ਥਾਨਾਮਪਿ ਵਿਦ੍ਯਤੇ, ਤਚ੍ਚ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤਿਜ੍ਞਾਨਂ ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਾਕਾਰੇਣ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਵਿਸ਼ਯਗ੍ਰਾਹਕਂ ਕਥਂਚਿਦਾਤ੍ਮੈਵ ਭਣ੍ਯਤੇ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ੪੮ ਔਰ ੪੯ਵੀਂ ਗਾਥਾਮੇਂ ਐਸਾ ਬਤਾਯਾ ਗਯਾ ਹੈ ਕਿ ਸਬਕੋ ਨਹੀਂ ਜਾਨਤਾ ਵਹ ਅਪਨੇਕੋ ਨਹੀਂ ਜਾਨਤਾ, ਔਰ ਜੋ ਅਪਨੇਕੋ ਨਹੀਂ ਜਾਨਤਾ ਵਹ ਸਬਕੋ ਨਹੀਂ ਜਾਨਤਾ . ਅਪਨਾ ਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਸਬਕਾ ਜ੍ਞਾਨ ਏਕ ਸਾਥ ਹੀ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਸ੍ਵਯਂ ਔਰ ਸਰ੍ਵ — ਇਨ ਦੋਮੇਂਸੇ ਏਕਕਾ ਜ੍ਞਾਨ ਹੋ ਔਰ ਦੂਸਰੇਕਾ ਨ ਹੋ ਯਹ ਅਸਮ੍ਭਵ ਹੈ .
ਯਹ ਕਥਨ ਏਕਦੇਸ਼ ਜ੍ਞਾਨਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਨਹੀਂ ਕਿਨ੍ਤੁ ਪੂਰ੍ਣਜ੍ਞਾਨਕੀ (ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਕੀ) ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਹੈ ..੪੯..
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਯਦਿ ] ਯਦਿ [ਜ੍ਞਾਨਿਨਃ ਜ੍ਞਾਨਂ ] ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਜ੍ਞਾਨ [ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ ] ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ [ਅਰ੍ਥਾਨ੍ ਪ੍ਰਤੀਤ੍ਯ ] ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕਾ ਅਵਲਮ੍ਬਨ ਲੇਕਰ [ਉਤ੍ਪਦ੍ਯਤੇ ] ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੋ [ਤਤ੍ ] ਤੋ ਵਹ (ਜ੍ਞਾਨ) [ ਨ ਏਵ ਨਿਤ੍ਯਂ ਭਵਤਿ ] ਨਿਤ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ, [ਨ ਕ੍ਸ਼ਾਯਿਕਂ ] ਕ੍ਸ਼ਾਯਿਕ ਨਹੀਂ ਹੈ, [ਨ ਏਵ ਸਰ੍ਵਗਤਮ੍ ] ਔਰ ਸਰ੍ਵਗਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ..੫੦..
ਜੋ ਜ੍ਞਾਨ ‘ਜ੍ਞਾਨੀ’ਨੁ ਊਪਜੇ ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ ਅਰਥ ਅਵਲਂਬੀਨੇ, ਤੋ ਨਿਤ੍ਯ ਨਹਿ, ਕ੍ਸ਼ਾਯਿਕ ਨਹਿ ਨੇ ਸਰ੍ਵਗਤ ਨਹਿ ਜ੍ਞਾਨ ਏ .੫੦.