ਯਤ੍ਕਿਲ ਕ੍ਰਮੇਣੈਕੈਕਮਰ੍ਥਮਾਲਮ੍ਬ੍ਯ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਤੇ ਜ੍ਞਾਨਂ ਤਦੇਕਾਰ੍ਥਾਲਮ੍ਬਨਾਦੁਤ੍ਪਨ੍ਨਮਨ੍ਯਾਰ੍ਥਾਲਮ੍ਬਨਾਤ੍ ਪ੍ਰਲੀਯਮਾਨਂ ਨਿਤ੍ਯਮਸਤ੍ਤਥਾ ਕਰ੍ਮੋਦਯਾਦੇਕਾਂ ਵ੍ਯਕ੍ਤਿਂ ਪ੍ਰਤਿਪਨ੍ਨਂ ਪੁਨਰ੍ਵ੍ਯਕ੍ਤ੍ਯਨ੍ਤਰਂ ਪ੍ਰਤਿਪਦ੍ਯਮਾਨਂ ਕ੍ਸ਼ਾਯਿਕ- ਮਪ੍ਯਸਦਨਨ੍ਤਦ੍ਰਵ੍ਯਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਕਾਲਭਾਵਾਨਾਕ੍ਰਾਨ੍ਤੁਮਸ਼ਕ੍ਤਤ੍ਵਾਤ੍ ਸਰ੍ਵਗਤਂ ਨ ਸ੍ਯਾਤ੍ ..੫੦..
ਅਥਵਾ ਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨਜ੍ਞਾਨੇਨਾਤ੍ਮਾ ਜ੍ਞਾਯਤੇ, ਤਤਸ਼੍ਚ ਭਾਵਨਾ ਕ੍ਰਿਯਤੇ, ਤਯਾ ਰਾਗਾਦਿਵਿਕਲ੍ਪਰਹਿਤਸ੍ਵ- ਸਂਵੇਦਨਜ੍ਞਾਨਭਾਵਨਯਾ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਂ ਚ ਜਾਯਤੇ . ਇਤਿ ਨਾਸ੍ਤਿ ਦੋਸ਼ਃ ..੪੯.. ਅਥ ਕ੍ਰਮਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਜ੍ਞਾਨੇਨ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞੋ ਨ ਭਵਤੀਤਿ ਵ੍ਯਵਸ੍ਥਾਪਯਤਿ — ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਦਿ ਜਦਿ ਣਾਣਂ ਉਤ੍ਪਦ੍ਯਤੇ ਜ੍ਞਾਨਂ ਯਦਿ ਚੇਤ੍ . ਕਮਸੋ ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ ਸਕਾਸ਼ਾਤ੍ . ਕਿਂਕਿਂ
ਟੀਕਾ : — ਜੋ ਜ੍ਞਾਨ ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ ਏਕ ਏਕ ਪਦਾਰ੍ਥਕਾ ਅਵਲਮ੍ਬਨ ਲੇਕਰ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਕਰਤਾ ਹੈ ਵਹ (ਜ੍ਞਾਨ) ਏਕ ਪਦਾਰ੍ਥਕੇ ਅਵਲਮ੍ਬਨਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਕਰ ਦੂਸਰੇ ਪਦਾਰ੍ਥਕੇ ਅਵਲਮ੍ਬਨਸੇ ਨਸ਼੍ਟ ਹੋ ਜਾਨੇਸੇ ਨਿਤ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਤਥਾ ਕਰ੍ਮੋਦਯਕੇ ਕਾਰਣ ਏਕ ੧ਵ੍ਯਕ੍ਤਿਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਕੇ ਫਿ ਰ ਅਨ੍ਯ ਵ੍ਯਕ੍ਤਿਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤਾ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਕ੍ਸ਼ਾਯਿਕ ਭੀ ਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ, ਵਹ ਅਨਨ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯ -ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰ -ਕਾਲ -ਭਾਵਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਨੇ ਮੇਂ (-ਜਾਨਨੇ ਮੇਂ ) ਅਸਮਰ੍ਥ ਹੋਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਸਰ੍ਵਗਤ ਨਹੀਂ ਹੈ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਜ੍ਞਾਨ ਅਨਿਤ੍ਯ ਹੈ, ਕ੍ਸ਼ਾਯੋਪਸ਼ਮਿਕ ਹੈ; ਐਸਾ ਕ੍ਰਮਿਕ ਜ੍ਞਾਨਵਾਲਾ ਪੁਰੁਸ਼ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਤਾ ..੫੦..
ਅਬ ਐਸਾ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿ ਯੁਗਪਤ੍ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੀ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਸਰ੍ਵਗਤਤ੍ਵ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਤਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਕ੍ਰਮਸੇ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਜ੍ਞਾਨ ਹੀ ਸਰ੍ਵਗਤ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ ) : —
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਤ੍ਰੈਕਾਲ੍ਯਨਿਤ੍ਯਵਿਸ਼ਮਂ ] ਤੀਨੋਂ ਕਾਲਮੇਂ ਸਦਾ ਵਿਸ਼ਮ (ਅਸਮਾਨ ਜਾਤਿਕੇ), [ਸਰ੍ਵਤ੍ਰ ਸਂਭਵਂ ] ਸਰ੍ਵ ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਕੇ [ਚਿਤ੍ਰਂ ] ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰਕੇ [ਸਕਲਂ ] ਸਮਸ੍ਤ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ [ਜੈਨਂ ] ਜਿਨਦੇਵਕਾ ਜ੍ਞਾਨ [ਯੁਗਪਤ੍ ਜਾਨਾਤਿ ] ਏਕ ਸਾਥ ਜਾਨਤਾ ਹੈ [ਅਹੋ ਹਿ ] ਅਹੋ ! [ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ ਮਾਹਾਤ੍ਮ੍ਯਮ੍ ] ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਮਾਹਾਤ੍ਮ੍ਯ ! ..੫੧..
ਨਿਤ੍ਯੇ ਵਿਸ਼ਮ, ਵਿਧਵਿਧ, ਸਕਲ ਪਦਾਰ੍ਥਗਣ ਸਰ੍ਵਤ੍ਰਨੋ, ਜਿਨਜ੍ਞਾਨ ਜਾਣੇ ਯੁਗਪਦੇ, ਮਹਿਮਾ ਅਹੋ ਏ ਜ੍ਞਾਨਨੋ ! .੫੧.
੮੬ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ[ ਭਗਵਾਨਸ਼੍ਰੀਕੁਂਦਕੁਂਦ-
੧. ਵ੍ਯਕ੍ਤਿ = ਪ੍ਰਗਟਤਾ; ਵਿਸ਼ੇਸ਼, ਭੇਦ .