ਮੋਹਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਪਰਿਣਤਤ੍ਵਾਤ੍ ਜ੍ਞੇਯਾਰ੍ਥਪਰਿਣਮਨਲਕ੍ਸ਼ਣਯਾ ਕ੍ਰਿਯਯਾ ਯੁਜ੍ਯਮਾਨਃ ਕ੍ਰਿਯਾਫਲਭੂਤਂ ਬਨ੍ਧਮ- ਨੁਭਵਤਿ, ਨ ਤੁ ਜ੍ਞਾਨਾਦਿਤਿ ਪ੍ਰਥਮਮੇਵਾਰ੍ਥਪਰਿਣਮਨਕ੍ਰਿਯਾਫਲਤ੍ਵੇਨ ਬਨ੍ਧਸ੍ਯ ਸਮਰ੍ਥਿਤਤ੍ਵਾਤ੍, ਤਥਾ ‘ਗੇਣ੍ਹਦਿ ਣੇਵ ਣ ਮੁਂਚਦਿ ਣ ਪਰਂ ਪਰਿਣਮਦਿ ਕੇਵਲੀ ਭਗਵਂ . ਪੇਚ੍ਛਦਿ ਸਮਂਤਦੋ ਸੋ ਜਾਣਦਿ ਸਵ੍ਵਂ ਣਿਰਵਸੇਸਂ ..’ ਇਤ੍ਯਰ੍ਥਪਰਿਣਮਨਾਦਿਕ੍ਰਿਯਾਣਾਮਭਾਵਸ੍ਯ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਨੋ ਨਿਰੂਪਿਤਤ੍ਵਾਚ੍ਚਾਰ੍ਥਾਨਪਰਿਣਮਤੋ- ਗ੍ਰੁਹ੍ਣਤਸ੍ਤੇਸ਼੍ਵਨੁਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਸ੍ਯ ਚਾਤ੍ਮਨੋ ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਕ੍ਰਿਯਾਸਦ੍ਭਾਵੇਪਿ ਨ ਖਲੁ ਕ੍ਰਿਯਾਫਲਭੂਤੋ ਬਨ੍ਧਃ ਸਿਦ੍ਧਯੇਤ੍ ..੫੨.. ਪਦਾਰ੍ਥਪਰਿਚ੍ਛਿਤ੍ਤਿਸਦ੍ਭਾਵੇਪਿ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਾਭਾਵਾਤ੍ ਕੇਵਲਿਨਾਂ ਬਨ੍ਧੋ ਨਾਸ੍ਤੀਤਿ ਤਮੇਵਾਰ੍ਥਂ ਪ੍ਰਕਾਰਾਨ੍ਤਰੇਣ ਦ੍ਰੁਢੀਕੁਰ੍ਵਨ੍ ਜ੍ਞਾਨਪ੍ਰਪਞ੍ਚਾਧਿਕਾਰਮੁਪਸਂਹਰਤਿ ---ਣ ਵਿ ਪਰਿਣਮਦਿ ਯਥਾ ਸ੍ਵਕੀਯਾਤ੍ਮਪ੍ਰਦੇਸ਼ੈਃ ਸਮਰਸੀਭਾਵੇਨ ਸਹ ਪਰਿਣਮਤਿ ਤਥਾ ਜ੍ਞੇਯਰੂਪੇਣ ਨ ਪਰਿਣਮਤਿ . ਣ ਗੇਣ੍ਹਦਿ ਯਥੈਵ ਚਾਨਨ੍ਤਜ੍ਞਾਨਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯਰੂਪਮਾਤ੍ਮਰੂਪਮਾਤ੍ਮਰੂਪਤਯਾ ਗ੍ਰੁਹ੍ਣਾਤਿ ਤਥਾ ਜ੍ਞੇਯਰੂਪਂ ਨ ਗ੍ਰੁਹ੍ਣਾਤਿ . ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਦਿ ਣੇਵ ਤੇਸੁ ਅਟ੍ਠੇਸੁ ਯਥਾ ਚ ਨਿਰ੍ਵਿਕਾਰਪਰਮਾਨਨ੍ਦੈਕਸੁਖਰੂਪੇਣ ਸ੍ਵਕੀਯਸਿਦ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯੇਣੋਤ੍ਪਦ੍ਯਤੇ ਤਥੈਵ ਚ ਜ੍ਞੇਯਪਦਾਰ੍ਥੇਸ਼ੁ ਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਤੇ . ਕਿਂ ਕੁਰ੍ਵਨ੍ਨਪਿ . ਜਾਣਣ੍ਣਵਿ ਤੇ ਤਾਨ੍ ਜ੍ਞੇਯਪਦਾਰ੍ਥਾਨ੍ ਸ੍ਵਸ੍ਮਾਤ੍ ਪ੍ਰੁਥਗ੍ਰੂਪੇਣ ਜਾਨਨ੍ਨਪਿ . ਸ ਕਃ ਕਰ੍ਤਾ . ਆਦਾ ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਾ . ਅਬਂਧਗੋ ਤੇਣ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤੋ ਤਤਃ ਕਾਰਣਾਤ੍ਕਰ੍ਮਣਾਮਬਨ੍ਧਕਃ ਪ੍ਰਜ੍ਞਪ੍ਤ ਇਤਿ . ਤਦ੍ਯਥਾ --ਰਾਗਾਦਿਰਹਿਤਜ੍ਞਾਨਂ ਬਨ੍ਧਕਾਰਣਂ ਨ ਭਵਤੀਤਿ ਜ੍ਞਾਤ੍ਵਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮੋਪਲਮ੍ਭਲਕ੍ਸ਼ਣਮੋਕ੍ਸ਼ਵਿਪਰੀਤਸ੍ਯ ਨਾਰਕਾਦਿਦੁਃਖਕਾਰਣਕਰ੍ਮਬਨ੍ਧਸ੍ਯ ਕਾਰਣਾਨੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਮਨੋਜਨਿਤਾਨ੍ਯੇਕਦੇਸ਼- ਸ੍ਵਰੂਪ ਕ੍ਰਿਯਾਕੇ ਸਾਥ ਯੁਕ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਆਤ੍ਮਾ ਕ੍ਰਿਯਾਫਲਭੂਤ ਬਨ੍ਧਕਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਤਾ ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਜ੍ਞਾਨਸੇ ਨਹੀਂ’ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਪ੍ਰਥਮ ਹੀ ਅਰ੍ਥਪਰਿਣਮਨਕ੍ਰਿਯਾਕੇ ਫਲਰੂਪਸੇ ਬਨ੍ਧਕਾ ਸਮਰ੍ਥਨ ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਬਨ੍ਧ ਤੋ ਪਦਾਰ੍ਥਰੂਪਮੇਂ ਪਰਿਣਮਨਰੂਪ ਕ੍ਰਿਯਾਕਾ ਫਲ ਹੈ ਐਸਾ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ) ਤਥਾ ‘ਗੇਣ੍ਹਦਿ ਣੇਵ ਣ ਮੁਞ੍ਚਦਿ ਣ ਪਰਂ ਪਰਿਣਮਦਿ ਕੇਵਲੀ ਭਗਵਂ . ਪੇਚ੍ਛਦਿ ਸਮਂਤਦੋ ਸੋ ਜਾਣਾਦਿ ਸਵ੍ਵਂ ੧ਣਿਰਵਸੇਸਂ ..’
ਇਸ ਗਾਥਾ ਸੂਤ੍ਰਮੇਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਾਕੇ ਅਰ੍ਥ ਪਰਿਣਮਨਾਦਿ ਕ੍ਰਿਯਾਓਂਕਾ ਅਭਾਵ ਨਿਰੂਪਿਤ ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਜੋ (ਆਤ੍ਮਾ) ਪਦਾਰ੍ਥਰੂਪਮੇਂ ਪਰਿਣਮਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਉਸੇ ਗ੍ਰਹਾਣ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ ਔਰ ਉਸਰੂਪ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਉਸ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਕ੍ਰਿਯਾਕਾ ਸਦ੍ਭਾਵ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਕ੍ਰਿਯਾਫਲਭੂਤ ਬਨ੍ਧ ਸਿਦ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਕਰ੍ਮਕੇ ਤੀਨ ਭੇਦ ਕਿਯੇ ਗਯੇ ਹੈਂ – ਪ੍ਰਾਪ੍ਯ – ਵਿਕਾਰ੍ਯ ਔਰ ਨਿਰ੍ਵਰ੍ਤ੍ਯ . ਕੇਵਲੀ- ਭਗਵਾਨਕੇ ਪ੍ਰਾਪ੍ਯ ਕਰ੍ਮ, ਵਿਕਾਰ੍ਯ ਕਰ੍ਮ ਔਰ ਨਿਰ੍ਵਰ੍ਤ੍ਯ ਕਰ੍ਮ ਜ੍ਞਾਨ ਹੀ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵੇ ਜ੍ਞਾਨਕੋ ਹੀ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਤੇ ਹੈਂ, ਜ੍ਞਾਨਰੂਪ ਹੀ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਜ੍ਞਾਨਰੂਪ ਹੀ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੇ ਹੈਂ . ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜ੍ਞਾਨ ਹੀ ਉਨਕਾ ਕਰ੍ਮ ਔਰ ਜ੍ਞਪ੍ਤਿ ਹੀ ਉਨਕੀ ਕ੍ਰਿਯਾ ਹੈ . ਐਸਾ ਹੋਨੇਸੇ ਕੇਵਲੀਭਗਵਾਨਕੇ ਬਨ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਕ੍ਰਿਯਾ ਬਨ੍ਧਕਾ ਕਾਰਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਨ੍ਤੁ ਜ੍ਞੇਯਾਰ੍ਥਪਰਿਣਮਨਕ੍ਰਿਯਾ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜ੍ਞੇਯ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੇ ਪ੍ਰ. ੧੨
੧. ਜ੍ਞਾਨਤਤ੍ਤ੍ਵ -ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਨਕੀ ੩੨ ਵੀਂ ਗਾਥਾ .