ਪਂਚੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਤ੍ਮਕਂ ਸ਼ਰੀਰਂ ਮੂਰ੍ਤਮੁਪਾਗਤਸ੍ਤੇਨ ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਨਿਸ਼੍ਪਤ੍ਤੌ ਬਲਾਧਾਨਨਿਮਿਤ੍ਤਤਯੋਪਲਮ੍ਭਕੇਨ ਮੂਰ੍ਤੇਨ ਮੂਰ੍ਤਂ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਾਦਿਪ੍ਰਧਾਨਂ ਵਸ੍ਤੂਪਲਭ੍ਯਤਾਮੁਪਾਗਤਂ ਯੋਗ੍ਯਮਵਗ੍ਰੁਹ੍ਯ ਕਦਾਚਿਤ੍ਤਦੁਪਰ੍ਯੁਪਰਿ ਸ਼ੁਦ੍ਧਿਸਂਭਵਾਦਵਗਚ੍ਛਤਿ, ਕਦਾਚਿਤ੍ਤਦਸਂਭਵਾਨ੍ਨਾਵਗਚ੍ਛਤਿ, ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਾਤ੍ . ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਂ ਹਿ ਜ੍ਞਾਨਮਤਿਦ੍ਰੁਢਤਰਾਜ੍ਞਾਨਤਮੋਗ੍ਰਨ੍ਥਿਗੁਣ੍ਠ- ਨਾਨ੍ਨਿਮੀਲਿਤਸ੍ਯਾਨਾਦਿਸਿਦ੍ਧਚੈਤਨ੍ਯਸਾਮਾਨ੍ਯਸਂਬਨ੍ਧਸ੍ਯਾਪ੍ਯਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਯਂ ਪਰਿਚ੍ਛੇਤ੍ਤੁਮਰ੍ਥਮਸਮਰ੍ਥਸ੍ਯੋ- ਪਾਤ੍ਤਾਨੁਪਾਤ੍ਤਪਰਪ੍ਰਤ੍ਯਯਸਾਮਗ੍ਰੀਮਾਰ੍ਗਣਵ੍ਯਗ੍ਰਤਯਾਤ੍ਯਨ੍ਤਵਿਸਂਸ਼੍ਠੁਲਤ੍ਵਮਵਲਮ੍ਬਮਾਨਮਨਨ੍ਤਾਯਾਃ ਸ਼ਕ੍ਤੇਃ ਪਰਿ- ਸ੍ਖਲਨਾਨ੍ਨਿਤਾਨ੍ਤਵਿਕ੍ਲਵੀਭੂਤਂ ਮਹਾਮੋਹਮਲ੍ਲਸ੍ਯ ਜੀਵਦਵਸ੍ਥਤ੍ਵਾਤ੍ ਪਰਪਰਿਣਤਿਪ੍ਰਵਰ੍ਤਿਤਾਭਿਪ੍ਰਾਯਮਪਿ ਪਦੇ ਪਦੇ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤਵਿਪ੍ਰਲਮ੍ਭਮਨੁਪਲਂਭਸਂਭਾਵਨਾਮੇਵ ਪਰਮਾਰ੍ਥਤੋਰ੍ਹਤਿ . ਅਤਸ੍ਤਦ੍ਧੇਯਮ੍ ..੫੫.. ਨਯੇਨਾਮੂਰ੍ਤਾਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਸੁਖਸ੍ਵਭਾਵਃ, ਪਸ਼੍ਚਾਦਨਾਦਿਬਨ੍ਧਵਸ਼ਾਤ੍ ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯੇਨ ਮੁਤ੍ਤਿਗਦੋ ਮੂਰ੍ਤਸ਼ਰੀਰਗਤੋ ਮੂਰ੍ਤਸ਼ਰੀਰਪਰਿਣਤੋ ਭਵਤਿ . ਤੇਣ ਮੁਤ੍ਤਿਣਾ ਤੇਨ ਮੂਰ੍ਤਸ਼ਰੀਰੇਣ ਮੂਰ੍ਤਸ਼ਰੀਰਾਧਾਰੋਤ੍ਪਨ੍ਨਮੂਰ੍ਤਦ੍ਰਵ੍ਯੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਭਾਵੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਧਾਰੇਣ ਮੁਤ੍ਤਂ ਮੂਰ੍ਤਂ ਵਸ੍ਤੁ ਓਗੇਣ੍ਹਿਤ੍ਤਾ ਅਵਗ੍ਰਹਾਦਿਕੇਨ ਕ੍ਰਮਕਰਣਵ੍ਯਵਧਾਨਰੂਪਂ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ਜੋਗ੍ਗਂ ਤਤ੍ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਾਦਿਮੂਰ੍ਤਂ ਵਸ੍ਤੁ . ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਵਾਲਾ ਜੀਵ ਸ੍ਵਯਂ ਅਮੂਰ੍ਤ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਮੂਰ੍ਤ -ਪਂਚੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਤ੍ਮਕ ਸ਼ਰੀਰਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ, ਜ੍ਞਪ੍ਤਿ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਨੇਮੇਂ ਬਲ -ਧਾਰਣਕਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੋਨੇਸੇ ਜੋ ਉਪਲਮ੍ਭਕ ਹੈ ਐਸੇ ਉਸ ਮੂਰ੍ਤ (ਸ਼ਰੀਰ) ਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਮੂਰ੍ਤ ਐਸੀ ੧ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਾਦਿਪ੍ਰਧਾਨ ਵਸ੍ਤੁਕੋ — ਜੋ ਕਿ ਯੋਗ੍ਯ ਹੋ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜੋ (ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ) ਉਪਲਭ੍ਯ ਹੋ ਉਸੇ — ਅਵਗ੍ਰਹ ਕਰਕੇ, ਕਦਾਚਿਤ ਉਸਸੇ ਆਗੇ – ਆਗੇਕੀ ਸ਼ੁਦ੍ਧਿਕੇ ਸਦ੍ਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਉਸੇ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਔਰ ਕਦਾਚਿਤ ਅਵਗ੍ਰਹਸੇ ਆਗੇ ਆਗੇਕੀ ਸ਼ੁਦ੍ਧਿਕੇ ਅਸਦ੍ਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਨਹੀਂ ਜਾਨਤਾ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਹ (ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਜ੍ਞਾਨ) ਪਰੋਕ੍ਸ਼ ਹੈ . ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਜ੍ਞਾਨ, ਚੈਤਨ੍ਯਸਾਮਾਨ੍ਯਕੇ ਸਾਥ (ਆਤ੍ਮਾਕਾ) ਅਨਾਦਿਸਿਦ੍ਧ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਜੋ ਅਤਿ ਦ੍ਰੁਢਤਰ ਅਜ੍ਞਾਨਰੂਪ ਤਮੋਗ੍ਰਨ੍ਥਿ (ਅਨ੍ਧਕਾਰਸਮੂਹ) ਦ੍ਵਾਰਾ ਆਵ੍ਰੁਤ ਹੋ ਗਯਾ ਹੈ, ਐਸਾ ਆਤ੍ਮਾ ਪਦਾਰ੍ਥਕੋ ਸ੍ਵਯਂ ਜਾਨਨੇਕੇ ਲਿਯੇ ਅਸਮਰ੍ਥ ਹੋਨੇਸੇ ੨ਉਪਾਤ੍ਤ ਔਰ ਅਨਨ੍ਤਸ਼ਕ੍ਤਿਸੇ ਚ੍ਯੁਤ ਹੋਨੇਸੇ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ੪ਵਿਕ੍ਲਵ ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੁਆ, ਮਹਾਮੋਹ -ਮਲ੍ਲਕੇ ਜੀਵਿਤ ਹੋਨੇਸੇ ਪਰਪਰਿਣਤਿਕਾ (-ਪਰਕੋ ਪਰਿਣਮਿਤ ਕਰਨੇਕਾ) ਅਭਿਪ੍ਰਾਯ ਕਰਨੇ ਪਰ ਭੀ ਪਦ ਪਦ ਪਰ ਠਗਾਤਾ ਹੁਆ, ਪਰਮਾਰ੍ਥਤਃ ਅਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਗਿਨੇ ਜਾਨੇ ਯੋਗ੍ਯ ਹੈ . ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ ਹੇਯ ਹੈ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸੇ ਮੂਰ੍ਤ ਸ੍ਥੂਲ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਗੋਚਰ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ ਹੀ ਕ੍ਸ਼ਾਯੋਪਸ਼ਮਿਕ ਜ੍ਞਾਨਕੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜਾਨ ਸਕਤਾ ਹੈ . ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਭੂਤ ਵਹ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਜ੍ਞਾਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਆਦਿ ਬਾਹ੍ਯ ਸਾਮਗ੍ਰੀਕੋ ਢੂਁਢਨੇਕੀ ਵ੍ਯਗ੍ਰਤਾਕੇ (-ਅਸ੍ਥਿਰਤਾਕੇ) ਕਾਰਣ ਅਤਿਸ਼ਯ ਚਂਚਲ -ਕ੍ਸ਼ੁਬ੍ਧ
੯੬ਪ੍ਰਵਚਨਸਾਰ[ ਭਗਵਾਨਸ਼੍ਰੀਕੁਂਦਕੁਂਦ-
੩ਅਨੁਪਾਤ੍ਤ ਪਰਪਦਾਰ੍ਥਰੂਪ ਸਾਮਗ੍ਰੀਕੋ ਢੂਁਢਨੇਕੀ ਵ੍ਯਗ੍ਰਤਾਸੇ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਚਂਚਲ -ਤਰਲ -ਅਸ੍ਥਿਰ ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੁਆ,
੧. ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਾਦਿਪ੍ਰਧਾਨ = ਜਿਸਮੇਂ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼, ਰਸ, ਗਂਧ ਔਰ ਵਰ੍ਣ ਮੁਖ੍ਯ ਹੈਂ , ਐਸੀ .
੨. ਉਪਾਤ੍ਤ = ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ (ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ, ਮਨ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਉਪਾਤ੍ਤ ਪਰ ਪਦਾਰ੍ਥ ਹੈਂ )
੩. ਅਨੁਪਾਤ੍ਤ = ਅਪ੍ਰਾਪ੍ਤ (ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਅਨੁਪਾਤ੍ਤ ਪਰ ਪਦਾਰ੍ਥ ਹੈਂ )
੪. ਵਿਕ੍ਲਵ = ਖਿਨ੍ਨ; ਦੁਃਖੀ, ਘਬਰਾਯਾ ਹੁਆ